Głowa państwa

Wiodąca rola głowy państwa wywodzi się z tradycji historycznych, z czasów, kiedy monarcha, suweren posiadał nieograniczone prawo reprezentowania państwa „na zewnątrz”133.

Prezydent jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej, gwarantem ciągłości władzy państwowej. Stoi na straży suwerenności i  bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Zadania te mają być realizowane w zakresie i na zasadach określonych w konstytucji i w ustawach (art. 126 KRP)134.

W związku z pełnioną funkcją przysługuje mu najszersza ochrona dyplomatyczna (tzw. immunitet suwerena) i możliwość działania bez potrzeby posiadania specjalnych upoważnień dla podejmowania w imieniu państwa zobowiązań.

Prezydent RP kształtuje politykę zagraniczną przez swoje kompe-tencje, w tym prerogatywy135. Wspólnie z Radą Ministrów odgrywa decydującą rolę w  kształtowaniu polityki zagranicznej. Pozycja prezydenta słabsza od pozycji Rady Ministrów wynika z regulacji konstytucyjnej i ustawowej, a swoje potwierdzenie znajduje m.in. w wymogu kontrasygnaty prezesa Rady Ministrów na pisemnych aktach urzędowych prezydenta RP136.

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej ma ważne kompetencje w zakresie stanu wojny i stanów nadzwyczajnych (w szczególności stanu wojennego), które mogą być związane z zagrożeniem

zewnętrz-133 J. Barcz, B. Libera, Urzędnik i biznesmen…, op. cit., s. 20.

134 B. Miernik, Organy państwa w stosunkach międzynarodowych, [w:] M. Wilk (red.), Dyplomacja, op. cit., s. 100.

135 Prerogatywa to prawo do wydawania aktu urzędowego, a zarazem ten akt urzę-dowy, którego wydanie nie wymaga wniosku (kontrasygnaty) prezesa Rady Ministrów (art. 144 ust. 3 KRP).

136 R. Stemplowski, Wprowadzenie do analizy…, op. cit., s. 141–142. Wyjątek sta-nowią dokumenty o nadanie odznaczeń państwowych, które osobiście podpisuje i nadaje Prezydent. Nie wymagają one kontrasygnaty. Informacje uzyskane podczas wywiadu z Ambasadorem RP w Rzymie Tomaszem Orłowskim, archiwum własne, dok. nr 2.

nym, działalnością innego państwa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub z wykonaniem umowy międzynarodowej. W przypadku zaistnienia sytuacji szczególnego zagrożenia, gdy środki konstytu-cyjne nie są wystarczające, prezydent:

∙ podejmuje postanowienie o stanie wojny na wniosek prezesa

Rady Ministrów;

∙ wprowadza stan wojenny na wniosek Rady Ministrów na

czę-ści albo na całym terytorium państwa w razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczy-pospolitej Polskiej lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji (art. 229 KRP)137.

Prezydent RP ma kompetencje w zakresie bezpieczeństwa i Sił Zbrojnych:

∙ jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych RP (art. 134

KRP). W czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo za pośredni-ctwem ministra obrony narodowej. Na czas wojny mianuje – na wniosek prezesa Rady Ministrów – naczelnego dowódcę Sił Zbrojnych138;

∙ mianuje szefa Sztabu Generalnego;

∙ zarządza, w razie bezpośredniego, zewnętrznego zagrożenia

państwa, na wniosek prezesa Rady Ministrów, powszechną albo częściową mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej (art. 136 KRP);

∙ wydaje rozkazy o użyciu Sił Zbrojnych poza granicami

Rze-czypospolitej Polskiej (korzystając z  organu doradczego w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa – Rady Bezpieczeństwa Narodowego)139.

Prezydent RP w zakresie polityki zagranicznej współdziała z pre-zesem Rady Ministrów i właściwym ministrem (art. 133 ust. 3 KRP).

Prezydent RP jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospoli-tej Polskiej (art. 126 KRP), a jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych (art. 133 ust. 1 KRP) ma następujące kompetencje:

137 R. Stemplowski, Wprowadzenie do analizy…, op. cit., s. 141–142. 138 Ibidem.

∙ finalizuje proces ratyfikowania i wypowiadania umów mię-dzynarodowych, o czym informuje sejm i senat;

∙ mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli

Rzeczy-pospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych (w tym przy Unii Europejskiej). Wymaga to kontrasygnaty prezesa Rady Ministrów. (W praktyce pro-cedurę mianowania rozpoczyna minister właściwy ds. zagra-nicznych. Na wstępnym etapie procedury niezbędna jest jednak parafa premiera. Dopiero po jej złożeniu, dochodzi do wysłuchania Strony przed Komisją Spraw Zagraniczych. Jej wypowiedź w procesie posiada jedynie charakter opiniotwór-czy, a w przypadku opinii negatywnej jej głos nie jest uwzględ-niany. Decydujące znaczenie przy mianowaniu i odwołaniu ma stanowisko prezydenta RP) 140.

Inicjatywa ustawodawcza prezydenta RP stanowi prerogatywę umożliwiającą kształtowanie polityki zagranicznej przez regulację stosunku do podmiotów zagranicznych. Podobne znaczenie niesie prerogatywa odmowy podpisania ustawy oraz prerogatywa wnio-skowania do Trybunału Konstytucyjnego. Prerogatywy obejmują również:

∙ zarządzanie ogłoszenia umowy międzynarodowej

w Dzien-niku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej;

∙ zwracanie się z orędziem do sejmu, do senatu albo do

zgro-madzenia narodowego (orędzie może dotyczyć spraw mię-dzynarodowych i nie podlega debacie, gdyż prezydent RP nie ponosi odpowiedzialności konstytucyjnej, a sejm nadzoruje Radę Ministrów)141;

∙ wnioskowanie do Trybunału Konstytucyjnego;

∙ wnioskowanie do Najwyższej Izby Kontroli (sprawy mogą

dotyczyć służby zagranicznej);

∙ desygnowanie i powoływanie prezesa Rady Ministrów

(wpły-wanie na prowadzenie polityki zagranicznej);

∙ przyjmowanie dymisji Rady Ministrów;

140 Informacje uzyskane podczas wywiadu z Ambasadorem RP w Rzymie Toma-szem Orłowskim, archiwum własne, dok. nr 2.

∙ wnioskowanie do sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów;

∙ zwołanie Rady Gabinetowej;

∙ nadawanie orderów i odznaczeń (z inicjatywy własnej lub na

wniosek prezesa Rady Ministrów, kapituł orderów, ministra ob- rony narodowej; o nadanie odznaczenia mogą wnioskować rów- nież: minister, kierownik urzędu centralnego i wojewoda; inicja-torem nadawania orderów i odznaczeń bywa też ambasador RP);

∙ stosowanie prawa łaski;

∙ nadawanie obywatelstwa polskiego i  wyrażanie zgody na

zrzeczenie się obywatelstwa polskiego;

∙ wnioskowanie do sejmu o powołanie prezesa Narodowego

Banku Polskiego oraz powoływanie członków Rady Polityki Pieniężnej;

∙ powoływanie określonej liczby członków Krajowej Rady

Radiofonii i Telewizji;

∙ wydawanie, na podstawie art. 142 KRP, rozporządzeń

w try-bie art. 92 (wymagane upoważnienie ustawowe) i zarządzeń w trybie art. 93 KRP (które mogą dotyczyć obsługi urzędniczej prezydenta RP w zakresie spraw międzynarodowych przez Kancelarię Prezydenta RP), a także postanowień w zakresie wykonywania kompetencji prezydenta RP142.

3.1.2. Parlament

Parlament to najwyższy organ reprezentujący wolę, interesy i suwe-renne prawa narodu. Sprawuje on władzę ustawodawczą. Wpływa na działalność państwa, wykonując funkcje kontrolne. W jego kompe-tencjach leżą również sprawy zagraniczne państwa. W zakresie poli-tyki zagranicznej do kompetencji parlamentu należy ogólny nadzór i uchwalanie jej głównych kierunków oraz decydowanie o wybo-rze organów sprawujących swoje funkcje wykonawcze w  zakre-sie realizacji polityki zagranicznej (np. prezydent, premier, rząd ze szczególnym uwzględnieniem ministra spraw zagranicznych) lub uczestniczenie w tym wyborze143.

142 Ibidem, s. 146–148.

Jako szczegółowe zadania parlamentu w zakresie realizacji poli-tyki zagranicznej państwa należy wymienić:

∙ zatwierdzanie umów międzynarodowych;

∙ uchwalenie budżetu Ministerstwa Spraw Zagranicznych;

∙ sprawowanie bezpośredniej kontroli nad działalnością

zagra-niczną poprzez korzystanie z możliwości składania zapytań poselskich i prowadzenie dyskusji na forum parlamentu. Ponadto w ramach swoich uprawnień polski parlament uczest-niczy również w  uchwalaniu ustaw normujących kwestie doty-czące obrotu międzynarodowego państwa, struktury i działalności organów państwowych. W jego gestii leży także debatowanie nad

exposé ministra spraw zagranicznych w sprawie głównych

kierun-ków polityki zagranicznej państwa (głównie raz w roku)144. Sejm decyduje o stanie wojny w razie napadu zbrojnego na Polskę oraz w przypadku, gdy z umów międzynarodowych wynika koniecz-ność wspólnej obrony przeciwko agresji (art. 116 Konstytucji RP). Zarówno w sejmie, jak i w senacie funkcjonują komisje zajmujące się stosunkami zagranicznymi Polski (m.in. posiadająca charakter doradczy sejmowa Komisja Spraw Zagranicznych, która przesłu-chuje i opiniuje kandydatów na ambasadorów i stałych przedsta-wicieli RP)145.