JĘZYK KORESPONDENCJI DYPLOMATYCZNEJ

Opisywana w części pierwszej książki historia protokolarnych form dyplomatycznych wyraźnie pokazuje, że na przestrzeni wieków w zależności od okresu historycznego dyplomacja poddawana była wpływom różnych państw, a co za tym idzie – zmianom podlegał nie tyle sam sposób jej sporządzania, co język, którym posługiwali się dyplo-maci. Kolejno były to: greka, łacina, język francuski i język angielski.

Język grecki używany był głównie w okresie helleńskim, przede

wszystkim przy sporządzaniu umów pomiędzy greckimi miastami--państwami.

Łacina obowiązywała w okresie średniowiecza. Swym zasięgiem

obejmowała Europę.

Język francuski zdominował przede wszystkim XVIII wiek.

W czasach nowożytnych korzystano z niego do I wojny światowej, a w praktyce dyplomatycznej Polski także w pierwszych latach po II wojnie światowej. Kiedy w Ministerstwie Spraw Zagranicznych RP prowadzono nabór pracowników, oczekiwano od nich przede wszyst-kim znajomości języka francuskiego. Współcześnie osoby zdające na aplikację dyplomatyczno-konsularną muszą mieć udokumentowaną znajomość przynajmniej dwóch języków obcych, w tym obowiąz-kowo języka angielskiego11.

Język angielski od początków XIX w. zaczął wypierać język

fran-cuski. Wpływ na to miały przede wszystkim:

10 Na podstawie: R. Czyżycki, Instrumentarium dyplomatyczne, op. cit.

11 C. Ikanowicz, Etykieta biznesmena. Savoir-vivre, Oficyna Wydawnicza SGH, War-szawa 2010, s. 33–34.

∙ odpowiednie zarządzenia brytyjskiego Foreign Office nakazu-jące swojej dyplomacji stosowanie języka angielskiego w kore-spondencji dyplomatycznej,

∙ wzrost znaczenia na arenie międzynarodowej Stanów

Zjedno-czonych, których dyplomacja stosowała ten język.

Traktat wersalski z 1919 r. podpisany został w dwóch językach: francuskim i angielskim. Budowa ładu międzynarodowego i idea tworzenia organizacji o charakterze międzynarodowym po II wojnie światowej sprawiły, że głównie za sprawą Organizacji Narodów Zjed-noczonych w praktyce dyplomatycznej zaczęły kształtować się dwie następujące zasady: zasada równouprawnienia języków i zasada wzajemności12. Znalazły one swoje potwierdzenie w art. 111 Karty Narodów Zjednoczonych, która została sporządzona w pięciu „jed-nakowo autentycznych” językach. Oficjalnymi językami używanymi w Organizacji Narodów Zjednoczonych są: angielski, arabski, chiń-ski, francuchiń-ski, hiszpański i rosyjchiń-ski, uznawane za tzw. języki świa-towe (dyplomatyczne). Językami roboczymi Sekretariatu ONZ są natomiast angielski i francuski13. Obecnie kwestią niepodważalną jest to, że język angielski zdominował dyplomację. Posługują się nim najwyżsi przedstawiciele państw w trakcie wizyt oficjalnych i robo-czych oraz członkowie organizacji międzynarodowych, uczestnicy konferencji i wszelkiego typu spotkań. Nie bez znaczenia pozostaje również fakt, że od przyszłych pracowników służby zagranicznej RP wymaga się dobrej znajomości właśnie języka angielskiego, jako języka podstawowego.

W praktyce dyplomatycznej państw zarówno w sferze kontaktów dwustronnych, jak i przy stosowaniu korespondencji dyplomatycznej postępuje się zgodnie z zasadą równości i wzajemności. Dlatego naj-częściej komunikacja sprowadzana jest do używania języków

naro-dowych14. Jednak w niektórych państwach, gdzie języki narodowe

są językami rzadkimi, misja nie ma swojego tłumacza, a w miejsco-wym ministerstwie spraw zagranicznych nikt nie zna języka państwa

12 J. Sutor, Prawo dyplomatyczne i konsularne, op. cit., s. 362

13 Języki, System Narodów Zjednoczonych, http://www.unic.un.org.pl/poznaj_ onz/unsystem3.php, dostęp dnia 10.08.2015 r.

wysyłającego przedstawicielstwa dyplomatyczne, aby ułatwić dialog, stosuje się następujące zabiegi:

∙ do oryginalnego pisma dołącza się nieoficjalne tłumaczenie

na tzw. język światowy, np. angielski czy francuski (strona z tłumaczeniem zawiera odpowiednią notyfikację informu-jącą o fakcie, że jest to „tłumaczenie nieoficjalne”; praktyka nie wymaga bowiem w tym przypadku urzędowego poświad-czenia przekładu);

∙ w celu ułatwienia pracy zgodnie z zasadą wzajemności

dopusz-czalne jest stosowanie jednego z języków światowych, znanego i używanego przez obie strony, bądź języka państwa przyjmują-cego, o ile jest on opanowany przez stronę sporządzającą pismo. Przy doborze języka korespondencji dyplomatycznej należy pamiętać o następujących zasadach:

∙ język odpowiedzi powinien być dostosowany do przyjętej

miejscowej praktyki;

∙ w służbie konsularnej, która nie prowadzi korespondencji

stricte dyplomatycznej, lecz urzędową15, przyjmuje się zasadę, że wszelka korespondencja powinna być w  zasadzie reda-gowana w języku państwa przyjmującego, gdyż ułatwia to codzienne porozumiewanie się konsula m.in. z miejscowymi władzami, służbami, wymiarem sprawiedliwości;

∙ na pismo zredagowane w jednym z języków światowych

odpo-wiedź powinna nastąpić w tym samym języku;

∙ stosowanie własnego, ojczystego języka w korespondencji

dyplomatycznej powinno być uregulowane w formie porozu-mienia między ministerstwami spraw zagranicznych państwa wysyłającego i przyjmującego16. Stosuje się także zasadę wza-jemności lub równouprawnienia języków.

W  przypadku organizacji międzynarodowych najczęstszym rozwiązaniem jest rozstrzyganie o  doborze języka, który będzie stosowany zarówno w  trakcie obrad, jak i  jako język przewodni w komunikacji między państwami członkowskimi, w momencie

15 Informacje uzyskane podczas wywiadu z Ambasadorem RP w Rzymie Toma-szem Orłowskim, archiwum własne, dok. nr 3.

powoływania organizacji. Takie rozstrzygnięcie nie budzi wątpli-wości, gdyż od samego początku jego zapis widnieje w statutach i regulaminach. Najczęściej praktykowane jest używanie języków roboczych, powszechnie znanych przez członków organizacji. Nie-które organizacje międzynarodowe, a także organizatorzy konfe-rencji międzynarodowych uznają za słuszne wprowadzanie dwóch, powszechnie obowiązujących języków roboczych, odgrywających rolę języków dyplomatycznych. W odniesieniu do organizacji mię-dzynarodowych warto podkreślić również to, że każda z nich rządzi się własnymi prawami, określa oprócz języka również styl i formę, w jakich powinny być sporządzane pisma. Organizacje międzynaro-dowe najczęściej przesyłają noty, telegramy, oświadczenia. Potwier-dzeniem może być tu przykładowo przyjęta przez przewodniczącego Rady Bezpieczeństwa, jak i Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych praktyka wysyłania tzw. statement (oświad-czeń). Warto nadmienić, że w ONZ styl dyplomatyczny obowiązuje tylko przy oficjalnym komunikowaniu się z głowami państw, sze-fami rządów, ministrami spraw zagranicznych i stałymi przedstawi-cielami państw przy tej organizacji.

Komunikowanie się we współczesnym świecie stanowi kwestię nieodzowną. Sposób prowadzenia korespondencji i możliwe jej sposoby zostały wyjaśnione powyżej. W tym miejscu warto jeszcze zwrócić uwagę na kwestię tłumaczeń – przekładów stosowanych podczas spotkań dwu- i wielostronnych, ale także w trakcie obrad i konferencji.

Możemy wyróżnić dwa zasadnicze rodzaje tłumaczeń:

tłumacze-nia pisemne oraz tłumaczetłumacze-nia ustne.

Wśród tłumaczeń ustnych możemy mówić o tzw. tłumaczeniu

konsekutywnym – następczym, następującym, jak wskazuje sama

nazwa, po wypowiedzi, oraz symultanicznym – równoczesnym, sto-sowanym przy obecności dużej liczby osób. O ile w przypadku pierw-szego z nich tłumacz jest widoczny i najczęściej zajmuje miejsce obok osoby tłumaczonej, o tyle w trakcie tłumaczenia symultanicz-nego znajduje się on w kabinie, tłumacząc tekst równolegle z wypo-wiedzią. Bardzo często właśnie tego typu tłumaczenia stosowane są podczas obrad w Parlamencie Europejskim i podczas spotkań w sze-rokim gronie, w trakcie konferencji międzynarodowych.

Ponadto wyróżnić można również tłumaczenia: ustne przysięgłe,

szeptane (przy obecności małej liczby osób) i prowadzone przez tele-fon (stosowane w tzw. nagłych przypadkach).

Rodzaje pism dyplomatycznych:

∙ pisma ceremonialne,

∙ listy odręczne,

∙ patenty i orędzia,

∙ noty osobiste,

∙ noty oficjalne (werbalna),

∙ noty okólne, ∙ noty zbiorowe, ∙ noty identyczne, ∙ memorandum, ∙ Aide-mémoire, ∙ Pro Memoria, ∙ listy osobiste, ∙ deklaracje (oświadczenia).