Zd aniem A. Exelera sposób podejścia do interpretacji ludzkich d o świadczeń pozwala wyróżnić na Zachodzie dwie nieco odmienne orientacje katechezy antropologicznej. Dedna, która rozwinęła się w Niemczech, Austrii i Szwajcarii, stosuje interpretację doświadczenia, po pr z e d stawieniu oosłannictwai druga spotykana szczególnie we Francji i H i s z panii, wyraża przeciwną tendencję to znaczy odwołuje się do głębi ludzkich doświadczeń. Stąd na katechezie poleca się młodym mówić o ich
117 hor. hi. Majewski TS, Eg zy st en cj al na koncepcja człowieka a ka teche za antropologiczna. Roczniki Te oloyiczno-Kanoniczne 20 (1973) nr 6, 85-86 ·
116 f.. Majewski, An tropologiczna koncepcja katechezy, dz.cyt., s.153. 119 3. Charytański S3, Rola i miejsce Pisma świętego w katechezie po
sooorze Watykańskim II, art.cyt., s.115.
120 Tamże, s.116.
J · Charytański SJ, Katecheza a doświadczenie religijne, At eneum
osobistych przeżyciach i doświadczeniach niezależnie od tego, czy w i ę żę się one z posłannictwem chrześcijańskim, czy nie. Takie podejście - jak słusznie konkluduje A. Ex el er - prowadzi wprawdzie do połęcze-nia nauczapołęcze-nia z życiem, ale słabo ukazuje wewnętrznę więź, jaka
zacho-122
dzi między ludzkę rzeczywistościę a głoszonym posłannictwem
Rozwięzanie, jakie proponuje autor, polega nie tylko na rozumowym wyjaśnianiu zjawisk i problemów życia, ale na zachęceniu człowieka do otwarcia się na problem sensu. VI tym procesie może pomóc Siblia, w
123
której doświadczenie stanowi integralnę częśc Objawienia . W y d a r z e nia bowiem biblijne nigdy nie sę ukończone. Ich cechę wyróżniajęcę stanowi skierowanie ku przyszłości i otwarcie się na realizację.
Przeprowadzona analiza pozwala stwierdzić, że w omawianym okresie (1965-1969) istniały w Europie dwie pozornie przeciwstawne orientacje, to jest bi bl ijno-kerygmatyczna i an tr op ol og ic zn o- egz ys te nc ja ln a. P r z e ciwstawienie jest pozorne, gdyż zdaniem Л. Le Ou, Л. Bournique, Л. C o lomba i A. Exelera, Słowo Boże z natury swej jest skierowane do lu dz kiej egzystencji oraz, że kształt tego Słowa, jego sformułowanie, z o stało uzależnione od ludzi, ich mentalności i sytuacji w jakiej żyję. Wynika stęd postulat, by w nauczaniu katechetycznym nie koncentrować całej uwagi ani na kerygmacie, ani na odczytaniu ludzkiego d o ś w i a d c z e nia. Rozwięzanie bowiem dylematu między katechezę przepowiadania a katechezę antropologicznę stanie się możliwe dzięki połęczeniu tych dwu kierunków w jeden n u r t , który zadośćuczyni zarówno wymaganiom wierności Słowu Bożemu, jak i interpretacji ludzkich doświadczeń. W y daje się jednak, że za równo we Francji, jak i w innych krajach z a c h o d niej Europy została zachwiana równowaga, jakę zakładał Л. Colomb mó- więc o wierności Bogu i człowiekowi. Za in te re so wa ni e bowiem cz ło wi e kiem i jego problematykę tak dalece pochłonęło uwagę katechetyków, że zabrakło czasu i miejsca na rozwijanie problematyki biblijno-kerygma-
ty c z n e j .
W dalszej analizie zostanę ukazane wskazania Ko ścioła odnośnie do wprowadzania problemów ludzkich do katechezy.
3. Stanowisko Kościoła wobec orientacji antropologiczno-egzys- tencjalnej
Katecheza zorientowana antropologicznie i egzystencjalnie znalazła szeroki oddźwięk w dokumentach Kościoła. I tak, w D y r e k t o rium katechetycznym z 1971 roku zwrócono uwagę na konieczność na św ie t
A. Exeler, La catéchèse, annonce d'un message et interpretation d'expérience, ar t.cyt., 394-395. Au t o r podkreśla, że taka metoda suponuje bardzo szerokie ludzkie doświadczenia, które nie zostaję ani zakwestionowane, ani zinterpretowane w świetle Chrystusa. Tamie. s.396-397.
lenia "przez Słowo Boże chrześcijańskiej egzystencji" (DCG 20). N a u czanie katechetyczne rzymski dokument uznał za skuteczny środek od kr y wania we własnym życiu planu Bożego i znalezienia "ostatecznego sensu egzystencji" (DCG 2l). Przejawem dojrzałości w wierze - czytamy dalej - -iest umiejętność in terpretowania ludzkiej egzystencji w świetle B o żego zamysłu (DCG 26). Następnie Dyrektorium porusza drugie z a g a d n i e nie tak żywo dyskutowane w europejskiej myśli katechetycznej, tj. sprawę doświadczenia. W jego ujęciu trzeba "nauczyć ludzi doceniać własne doświadczenie tak osobiste, jak i społeczne" (DCG 74). D o ś w i a d czenie bowiem przyczynia się do aktywnej postawy wobec podawanych prawd a jednocześnie pomaga w analizie, interpretacji i ocenie w ł a s nych przeżyć poprzez odkrywanie w nich chrześcijańskiego sensu e g z y s tencji (DCG 74).
Powyższy wętek znalazł także wyraz w końcowych wnioskach Kongres- su katechetycznego, jaki odbył się w 1971 roku w Rzymie. Podkreślono tam, że katecheza stanowi istotny element posługi Słowa w Kościele i winna być na usługach człowieka. W tym celu ludzkę sytuację analizowa- nę w wymiarze indywidualnym, rodzinnym, społecznym i kulturowym n a l e ży brać za punkt wyjścia katechezy. Słowo Boże - czytamy we wnioskach Kongresu - ma być przekazywane w całościowym kontekście warunków,
któ-124
re kształtuję człowieka . Na Kongresie znalazło wyraz ujęcie k a t e chezy jako wiernej Bogu i człowiekowi, czemu wcześniej dał wyraz J. C o l o m b 1 2 5 .
Wydaje się, że Paweł VI przyjęł w roku 1975 zasadę wierności Bogu i człowiekowi za kryterium swej adhortacji poświęconej dziełu
ewange-126
lizacji w świecie współczesnym . Dan Paweł II, w Adhort ac ji o k a t e chizacji w naszych czasach, opublikowanej w 1979 roku zaleca, by o d w o ływać się do Dyrektorium jako do trwałej normy w przystosowaniu kate-
1P7
chezy do potrzeb współczesnych (CT 50) . W dokumencie papieskim z n a lazła również wyraz zasada podwójnej wierności Bogu i człowiekowi. P a pież nazywa ję podstawowym prawem życia całego Kościoła (CT 55). D o k u ment apostolski ostro występił przeciw tendencjom zmierzajęcym do
"za-124 Międzynarodowy Kongres Katechetyczny, wnioski Kongresu, Coli. Th. 42 (1972) f.3, 146-147.
125 Tamże, s . 149-150; Por. art. De Grasso S3, Congresso catechistico internationale, w tłum. I. Biedy, Coli. Th. 42 (1972) f.3, s. 141-146.
126 Por. EN numery 3, 4, 5, 8, 15, 22, 29, 40, 54, 56, 65, 78. Szerzej omówił zasady katolickiej hermeneutyki jako podstawy odnowy ka te chezy biblijnej w swej pracy doktorskiej Ks, Tadeusz Loska S3. Temat pracy; Odnowa eg ze ge ty cz no -h er men eu ty cz na katechezy b i b l i j nej w latach 1963-1970 - studium krytyczne. Warszawa 1980. Por. Rozdz. III. 1. Z a sa da podwójnej wierności.
127 3an Paweł II do biskupów, kapłanów i wiernych całego Ko ścioła k a tolickiego o katechizacji w naszych czasach. Warszawa 1980. "Cate chesi tradendae". Odtęd będę używał skrótu, CT.
rzucenia starannego i systematycznego studiowania Orędzia C h r y st us ow e go na rzecz metody przyznającej prymat doświadczeniom życiowym" (CT 22); napiętnował także tych, którzy przeciwstawialiby katechezę w y c h o dzącą od życia katechezie tradycyjnej. Równocześnie Ojciec św. s t wi er dził, że Objawienie nie jest bynajmniej oderwane od życia, bowiem wskazuje ostateczny sens i rzuca światło na znaczenie ludzkiego i s t nienia (CT 22, 38). W ujęciu dokumentu zadanie katechezy wieku m ł o dzieńczego sprowadza się do odkrycia chrześcijańskiego sensu pracy, wspólnego dobra, sprawiedliwości i miłości. Dedynie Ewangelia w ł a ś c i wie przedstawiona i przyjęta, podkreśla adhortacja, zdoła nadać sens życiu człowieka (CT 39).
W świetle powyższych należy stwierdzić, że Adhortacja apostolska Dana Pawła II zachowuje orientację katechetyczną, podaną w D y r e k t o rium w roku 1971. Adhort ac ja jednak zachowuje większą rezerwę w s t o sunku do katechezy opartej wyłącznie na doświadczeniu i analizie pr ob lemów życiowych. Nie znaczy to bynajmniej, że "Catechesi tradendae" nie docenia roli zarówno doświadczenia, jak i orientacji e g zy st en cj al nej w katechezie. Znaczy jedynie, że wszelkie poszukiwania w dz ie dz i nie antropologiczno-egzystencjalnej Adhortacja podporządkowuje w a r t o ś ci nadrzędnej, tj. Objawieniu i głoszonemu Słowu Bożemu.
Wydaje się, że treść przeprowadzonej analizy można zakończyć s y n tetyczną uwagą A. Exelera. Dego zdaniem, Biblia stanowi model po budza jący i wyzwalający nowe formy przekazu posłannictwa. Treścią Biblii jest nie tylko Słowo Boga skierowane do człowieka, lecz i słowo cz ło wieka do Boga, które tylko wtedy nabiera życia, gdy posiada zdolność związania się z ludzką egzystencją. W Biblii, stwierdza autor, i s tn ie je ciągłe nakładanie się zbawczego posłannictwa z ludzkim do św i a d c z e niem i jego interpretacją. Stąd katechizować "dziś" oznacza in te rp re tować przeżywaną rzeczywistość w taki sposób, by prowadziła do
odkry-128