Gertko z Dencz

Rycerz księcia Bernarda, który uczestniczył w wojnie głodowej⁶⁸³. Trudno po-wiedzieć, z jakiej wsi pochodził. Raczej należy wykluczyć Daniec, gdyż osada ta była określana w średniowieczu jako Mokry Daniec⁶⁸⁴.

64. Gezo

W 1388 roku dwukrotnie odnotowany jako podłowczy księcia Władysława II⁶⁸⁵. Jego rodzina jest bliżej nieznana.

65. Gierkowice

W Tomicach (Thomicy, 4,5 km na południe od Głogówka) swój majątek posiadał Gierko. W 1294 roku Bolesław I nadał mu folwark z 6 łanami ornymi w Tomi-cach, 3 łany lasów i zagajników między granicami Głogówka i Szonowa oraz prawo budowy młyna. Gierko otrzymał ponadto jeszcze folwark Wronów. W tym samym roku, jako dworzanin i zarządca, wyznaczył granice pastwisk należą-cych do mieszczan z Krapkowic. Gierko miał bliskie kontakty z klasztorem hen-rykowskim. Co najmniej od 1295 roku pełnił wraz z Borkiem Brusem funkcję sędziego dworskiego. W 1297 roku otrzymał od swojego księcia 30 łanów we wsi Dębie wraz z terenem po obydwu brzegach rzeki Chrząstawy i 4 łany lasu z prawem bartniczym. Z dóbr tych miał służyć z jednym koniem⁶⁸⁶. W 1297 roku Bolesław I zezwolił mu zbudować dwór z ogrodem o powierzchni 1 morgi poni-żej stolicy księstwa nad Odrą. Także pod Opolem, w zaginionej wsi Piotrowice (Petirczowicz), Gierko posiadał folwark⁶⁸⁷. Występował również w imieniu cy-stersów z Kazimierza⁶⁸⁸. Po raz ostatni zarządca wystąpił jako jeden z sędziów w sporze między zakonnikami z Lubiąża a Adamem z Pisarzowic, co miało miej-sce 25 sierpnia 1301 roku, oraz jako sędzia między innymi wraz z Borkiem Brusem

683 OBA 2111, s. 11.

684 Zob. biogram Świerczków.

685 Dokładny biogramy, zob. D. Veldtrup: Prosopographische Studien…, s. 210; J. Sperka:

Otoczenie Władysława Opolczyka…, s. 227.

686 M. Cetwiński: Rycerstwo…, s. 31.

687 CDS XIV, s. 100—101. Folwark wymieniony już w dokumencie biskupa wrocławskiego z 1295 roku, zob. SUB. Bd. 6, nr 225.

688 Szerzej, zob. M. Cetwiński: Rycerstwo…, s. 31; Idem: Elity księstwa opolskiego za pano-wania Bolesława I. „Opolski Rocznik Muzealny” 2014. T. 20, s. 19—20.

B

151

na czterech dokumentach wystawionych 17 listopada tego roku⁶⁸⁹. Gierko zmarł zapewne przed 5 maja 1304 roku, kiedy to na dokumencie pojawił się nowy za-rządca⁶⁹⁰. 22 listopada 1311 roku wdowa po tym rycerzu wraz z dwoma synami Henrykiem i Gierkiem oraz córką Małgorzatą, żoną Zygfryda Gerlachsheima, sprzedała alodium w Tomicach klasztorowi w Lubiążu za 130 grzywien⁶⁹¹. Cór-ką Gierka — syna Gierka — była Elżbieta, żona Destprima z Kobylej Głowy.

W 1332 roku Destprim już nie żył, a Elżbieta posiadała jako oprawę wdowią po-łowę wsi Dobre Dębie (Dobre Danibe, dzisiejsze Dębie, 15 km na południowy wschód od Opola). Po śmierci Destprima miał miejsce spór między wdową po nim a jego braćmi, Fryderykiem i Stefanem. Został on rozsądzony przez Bole-sława opolskiego i sędziego dworskiego Ninogniewa 20 czerwca 1332 roku. El-żbieta na czas swojego życia miała bez przeszkód korzystać z oprawy wdowiej, którą po jej śmierci mieli dziedziczyć bracia jej zmarłego męża⁶⁹². Do kolejnego pokolenia tej rodziny należał Gierek, syn Henryka Gierka. Był on właścicielem wsi Dąbrowa leżącej w okręgu niemodlińskim (Dambroua, 14 km na zachód od Opola). 23 listopada 1361 roku zakupił od Peczka Gerlachsheima Magnuszowicz-ki za 115 grzywien⁶⁹³. W charakterze świadka książęcego wystąpił tylko raz na dokumencie z 4 maja 1370 roku⁶⁹⁴. Synem Gierka był Mikołaj Gierkonis, starosta głogówecki, który 3 listopada 1383 roku poświadczył dokument Eufemii, księżnej głogóweckiej⁶⁹⁵.

Wnukiem Gierka, żyjącego na przełomie XIII oraz  XIV wieku, mógł być Przecław z Tomic. Pierwszy raz pojawił się jako świadek Bożywoja, który w 1342 roku sprze-dał swoje dobra we wsi Łagiewniki klasztorowi jemielnickiemu⁶⁹⁶. Następnie po-twierdził trzy dokumenty księcia Alberta spisane w 1350 roku⁶⁹⁷. Trzy lata później

689 APWr. Rep.  91, nr  133  = CDS  XVI, nr  2655  [regest]; APWr. Rep.  91, nr  134, 135, 136, 137 = CDS XVI, nr 2664 [zbiorczy regest].

690 APWr. Rep. 4f, nr 55b = CDS XVI, nr 2792 [regest].

691 APWr. Rep. 91, nr 161 = CDS XVI, nr 3239 [regest].

692 CDS VI, nr 9.

693 CDS VI, nr 29 [regest].

694 CDS VI, nr 47 [regest].

695 CDS I, nr 47. W dokumencie nie jest napisane, jakiego okręgu był on starostą, biorąc jednak pod uwagę fakt, iż w tym czasie księżnej podlegał tylko okręg głogówecki, przyjmuję, że to tego okręgu był on starostą, tym bardziej że w dokumencie księżna zaznaczyła, że był on jej starostą.

696 APWr. Rep. 85, nr 8 = CDS II, s. 88, nr 14 = CDS XXII, nr 6923 [regest]. Tomasz Jurek uznał, że był on prawdopodobne przedstawicielem rodziny z Pogorzeli, a określenie użyte w dokumen-cie — Tomschiconis — oznacza, że był on synem Tomasza. W późniejszych dokumentach jest on jednak nazywany z Tomic (de Thomicz), co wskazuje na to, że zwrot użyty w 1342 roku oznaczał rycerza z Tomic — Tomickiego, zob. T. Jurek: Rodowód…, s. 74.

697 Inwentarz 4f, s. 1240, 1241; CDS VI, nr 17 [regesty].

był świadkiem na dwóch kolejnych dokumentach tego księcia⁶⁹⁸.  25  stycz-nia 1358 roku potwierdził dokument księcia Alberta, w którym książę strzelecki na-dawał zamek i kilka wsi Merbocie z Żyrowy⁶⁹⁹. Ostatni raz odnotowany jako świadek na dokumencie tego księcia wystawionym 18 sierpnia 1359 roku⁷⁰⁰. Widać zatem, że Przecław w latach pięćdziesiątych XIV wieku należał do ścisłego otoczenia strzeleckiego księcia.

Tablica 6. Rodzina Gierkowiców

Gierko

1294–1301

Henryk Gierko Małgorzata

1311 1311 1311

m. Zygfryd Gerlachsheim

? Gierko Elżbieta Przecław 1361–1370 1332 1342–1358

m. Destprim

z Kobylej Głowy

Mikołaj 1383

Źródło: Opracowanie własne.

66. Glisthogo

Bliżej nieznany zarządca lubliniecki za Władysława Opolczyka, został odnoto-wany na dokumencie z 1386 roku⁷⁰¹.

698 CDS VI, nr 21 [regest]; ADO. J. Pientak, Beschreibung…, s. 8 = Schirnding. Bd. 4, nr 2531;

A. Weltzel: Das fürstliche Cisterzienserstift…, s. 17—18.

699 Piastenurkunden im herrschaftsarchiv…, s. 3, nr 1 [niedokładny regest] = RŚ. T. 4, nr 39 [re-gest bez listy świadków].

700 CDS VI, nr 27 [regest].

701 CDS VI, nr 71 [regest].

B

153 67. Gorzowscy (Landsbergowie), (z) Gorzowa

Fortalicum w  Gorzowie (Landsberg, dzisiejszy Gorzów Śląski, niedaleko Kluczborka)⁷⁰² pod koniec XIV wieku było własnością Hinczy Świętopełka, który należał do bliskiego otoczenia Władysława Opolczyka. Na podstawie przydomka patronimicznego Jerzy Sperka przypuszczał, że Hincza był bliskim krewnym Merbota Świętopełka z Żyrowy⁷⁰³. Ten ostatni pieczętował się herbem podob-nym do polskiej Czewoi, panowie z Gorzowa posługiwali się natomiast inpodob-nym herbem. Na pieczęci Hinczy z Gorzowa z 1439 roku znajduje się wizerunek her-bu — podwójny krzyż z zagiętym w prawo dolnym ramieniem. W klejnocie hełm z dwoma bawolimi rogami⁷⁰⁴.

Najpewniej bratem Hinczy był Jan Świętopełk, który w 1383 roku potwierdził dokument Władysława II⁷⁰⁵. Na początku 1398 roku rycerz Hincza Świętopełk wraz z  małżonką zwrócili się do Stolicy Apostolskiej z  prośbą o  możliwość odprawienia mszy w kościele krapkowickim mimo nałożonego interdyktu⁷⁰⁶. Synem Hinczy był Ludwik z Gorzowa, który przez krótki czas był poddanym Władysława Jagiełły. Wobec perspektywy powrotu okręgu gorzowskiego do księ-stwa opolskiego — w związku ze ślubem księcia Bernarda z Jadwigą Melsztyń-ską — 24 marca 1401 roku Ludwik wystawił dokument, w którym zapewnił, że przez cztery lata nie będzie występował przeciwko królowi polskiemu, samemu Królestwu oraz wdowie po Spytku z Melsztyna⁷⁰⁷. Potwierdził trzy dokumen-ty księcia Bernarda z 19 sierpnia 1406 roku, 25 marca 1408 roku oraz 24 lip-ca 1413 roku⁷⁰⁸. W 1414 roku udał się w orszaku księcia Bernarda do Prus, wystawił wówczas własną rotę⁷⁰⁹. Na wojnę głodową pojechał także bliżej nieznany Gru-now z Gorzowa⁷¹⁰. Synami Ludwika byli najpewniej Jan i Hincza. Jan Świętopełk był żonaty z bliżej nieznaną Małgorzatą. 16 marca 1427 roku małżonkowie za-kupili folwark Spchanken leżący w księstwie brzeskim⁷¹¹.

Hincza Świętopełk z Gorzowa pojawił się w źródłach w okresie wojen hu-syckich. Na początku maja 1433 roku wygrał starcie z podjazdem Dobiesława

702 O fortalicum, zob. D. Nowakowski: Śląskie obiekty…, s. 304.

703 Szerzej o tym rycerzu zob. J. Sperka: Otoczenie Władysława Opolczyka…, s. 237—241.

704 APO. Am Namysłowa, nr 314. W otoku znajduje się legenda, ale była ona dla mnie nie-czytelna.

705 DB. Bd. 1. Th. 2, s. 70—71.

706 MV. T. 5, nr 1248.

707 CDP. T. 4, nr 14.

708 APWr. Rep. 66, nr 369; Schirnding. Bd. 4, 2519c; CDS I, nr 87.

709 OBA 2111, s. 13.

710 OBA 2111, s. 11.

711 APWr. Rep. 3, nr 306a.

Puchały — dowódcy husyckiego — w okolicy Kluczborka, który był okupowany przez czeskich kacerzy. Hincza dowodził wojskami złożonymi z namysłowian oraz ludzi książąt niemodlińskiego i brzesko-legnickiego. W walce zginęło 25 ka-cerzy, a ponad 30 wzięto do niewoli. Zdobyto ponadto 10 wozów służących do tworzenia wagenburgu⁷¹². Na początku marca 1437 roku Hincza wszedł do grona domowników króla Władysława III. Zobowiązał się wówczas walczyć ze wszystkimi wrogami Korony, z wyjątkiem swojego pana księcia Bernarda i brata Mikołaja z Ruszczy⁷¹³. Mikołaj z Ruszczy był synem Jana Szreniawy z Ruszczy.

Oznacza to, że Hincza oraz Mikołaj mogli być przyrodnimi braćmi bądź też byli dalszymi krewnymi. W 1428 roku Mikołaj zastawił za 40 grzywien całą swoją wieś Kamienica (10 km na zachód od Miechowa)⁷¹⁴. Hincza w 1437 roku wszedł w spór z Wrocławiem, w którym pośredniczył król Polski⁷¹⁵. Ponieważ Hincza nie potrafił porozumieć się z miastem, prawdopodobnie we wrześniu wkroczył na tereny Górnego Śląska i zajął Krapkowice, które kilka miesięcy wcześniej w całości przejął Bolko V. Apele o pomoc i wyjaśnienie sytuacji słała księżna legnicka Elżbieta oraz przedstawiciele Wrocławia. Sprawą zajął się sam cesarz Zygmunt Luksemburski⁷¹⁶. Wkrótce Hincza opuścił okupowane miasto, ale wdał się w nowy spór, o którym wiadomo z dokumentu wystawionego 22 lute-go 1439 roku. Wówczas Hincza zobowiązał się wraz z Bernardem ze Skorkowa do wypłacenia staroście i rycerstwu namysłowskiemu oraz radzie miejskiej Na-mysłowa 55 guldenów pod rygorem wejścia w załogę z 2 końmi i 2 sługami⁷¹⁷. Prawdopodobnie wcześniej pan Gorzowa pożyczył od namysłowian pieniądze i miał problemy z ich zwrotem. 13 lutego 1440 roku Hincza zawarł ugodę z bi-skupem Konradem⁷¹⁸. Był jednym z zaciężnych opłacanych przez Związek Pruski podczas wojny trzynastoletniej. W kwietniu 1454 roku otrzymał list zaciężny, a jego rota liczyła 80 jezdnych⁷¹⁹. Brał udział w bitwie pod Chojnicami, po

któ-712 SRS  VI, nr  187. C.  Grünhagen: Die Hussitenkämpfe der Schlesier:  1420—1435. Bre-slau 1872, s. 249.

713 CDP. T. 3, nr 207; J. Sperka: Otoczenie Władysława Opolczyka…, s. 240.

714 SHGKr. Cz. 2, s. 394. Jan Szreniawa był też świadkiem dokumentu Hinczy z 1419 roku, zob. APWr. Rep. 115, nr 1.

715 A. Mosbach: Przyczynki do dziejów polskich z Archiwum miasta Wrocławia. Poznań 1860, s. 96; CDP. T. 4, nr 21.

716 H. Ermisch: Schlesiens Verhältnis zu Polen und zu König Albrecht II, Beilagen (Documente zur Geschichte des Poleneinfalls von 1437). ZFGS 1875. Bd. 12, s. 279—283, nr 2—7. Postępowania pana z Gorzowa dotyczy dokument księcia Bernarda z 6 marca 1440 roku, zob. APWr. Dokumenty miasta Wrocławia, 6 III 1440.

717 APO. Am Namysłowa, nr 314.

718 Wykaz regestów dokumentów archiwum archidiecezjalnego…, nr 808.

719 Księga żołdu Związku Pruskiego z okresu wojny trzynastoletniej 1454—1466. Wyd. A. Cza-chowski, Toruń 1969, s. 7—10, 62—63; K. Górski: Pomorze w dobie wojny trzynastoletniej.

Po-B

155

rej jeńcami krzyżackimi zostali członkowie jego roty: Mikołaj Rynkowski oraz bliżej nieznany Marcin⁷²⁰. Pod koniec tego roku został głównodowodzącym w Starogardzie⁷²¹.

Ostatnim znanym przedstawicielem tej rodziny był Jan Świętopełk, który 2 lu-tego 1499 roku sprzedał Gorzów wraz ze wsiami Jama, Kościeliska, Więckowice, Gola, Budzów, Nowa Wieś i Pawłowice za 850 guldenów Janowi Frankenbergowi z Proślic⁷²².

68. (z) Grabowa

Ze wsi Grabów (Grabow, 20 km ma południowy wschód od Opola) pochodził Łukasz, który wraz z synem Jaśkiem poświadczył dokument księcia Alberta z 10 stycznia 1362 roku dotyczący sprzedaży, której dokonał sąsiad właścicieli Grabowa, Franczek z Nakła⁷²³.

69. (z) Grodziska

Ze wsi Grodzisko (Grodisken, 10 km na północ od Strzelec Opolskich) pochodził Mikołaj, świadek dokumentu księcia strzeleckiego z 26 grudnia 1360 roku⁷²⁴. W  1414  roku Imbram z  Grodziska wyruszył z  księciem Bernardem na woj-nę do Prus⁷²⁵. W  późniejszym czasie Grodzisko było własnością rodziny Gaszowiec⁷²⁶.

znań 1932, s. 221. W źródłach pruskich określany był jako Hinczka Stary z Gorzowa. 16 paździer-nika 1454 roku król polski polecił radzie miasta Torunia wypłacenie Hinczy żołdu, zob. Katalog dokumentów i listów krzyżackich oraz dotyczących wojny trzynastoletniej z Archiwum Państwowego w Toruniu. T. 2 (1454—1510). Wyd. A. Radzimiński, J. Tandecki. Warszawa 1998, nr 52.

720 M. Biskup: Spis jeńców polskich z bitwy pod Chojnicami. „Przegląd Historyczny” 1965.

T. 56, s. 101.

721 M. Biskup: Trzynastoletnia wojna z Zakonem Krzyżackim 1454—1466. Warszawa 1967, s. 327.

722 F. Hawranek: Materiały do historii Gorzowa Śląskiego (do roku 1945). W: Szkice i mate-riały z dziejów ziemi oleskiej. Red. W. Dziewulski, Opole 1966, s. 102—103.

723 Inwentarz 4f, s. 1234a.

724 Treść dokumentu przedstawił Augustin Weltzel, a lista świadków znana jest z mate-riałów Friedricha von Schirndinga, zob. A. Weltze: Geschichte der Stadt und Herrschaft…, s. 12;

Schirnding. Bd. 4, nr 2519f.

725 OBA 2111, s. 11.

726 Zob. biogram Gaszowców.