Historia systemów discovery

W listopadzie 2004 r. firma Google uruchomiła wyszukiwarkę zasobów naukowych Google Scholar (Breeding, 2005). Usługa ta połączyła prostotę i użyteczność wyszukiwarki internetowej Google z ograniczeniem zindeksowanych zasobów do treści naukowych.

W lutym 2005 r. na łamach czasopisma „Computers in Libraries” Marshall Breeding przewidywał, że narzędzie to będzie miało znaczący wpływ na środowisko bibliotek i uznał, że jest to właściwy czas na ponowne przemyślenie kwestii narzędzi do wyszukiwania zasobów elektronicznych udostępnianych przez biblioteki (Breeding, 2005).

W artykule Plotting a new course for metasearch Breeding przeciwstawił metawyszukiwanie stosowane przez biblioteki z wykorzystaniem protokołu Z39.50 i wyszukiwanie scentralizowane, realizowane przez Google Scholar. Wskazał on na wyższość drugiej metody jako kierunek, w którym powinny podążać biblioteki, zwracając uwagę na kluczowy element potrzebny do realizacji takiego wyszukiwania – indeks skupiający metadane wszystkich zasobów, które mają być jednocześnie przeszukiwane. Badacz zwrócił uwagę na wysoki stopień trudności realizacji takiego przedsięwzięcia, jednocześnie zaznaczając, że powstanie Google Scholar dowodzi jego realności (Breeding, 2005).

W tym samym czasie, w pierwszej dekadzie XXI w., narzędzia do przeszukiwania zasobów bibliotecznych zaczęły być uznawane za niesatysfakcjonujące. W raporcie OCLC Perceptions of Libraries and Information Resources opublikowanym w 2005 r. można znaleźć informację, że chociaż wyszukiwanie informacji w bibliotece (fizycznie lub za pośrednictwem Internetu) oceniono jako dające bardziej wiarygodne i wyższej jakości rezultaty, to jednak wyszukiwarki internetowe uznano za bardziej niezawodne, szybkie, wygodne i prostsze w użyciu, a korzystanie z nich za bardziej opłacalne (De Rosa et al., 2005, p. 2–18).

W związku z problemami występującymi w obszarze integracji systemów bibliotecznych z zewnętrznymi systemami do przeszukiwania zasobów Digital Library Federation w 2007 r. powołała ILS Discovery Interface Task Group (ILS-DI) – grupę roboczą do spraw interfejsów do odkrywania zasobów (Ockerbloom et al., 2008, p. 4). Pierwszym ważnym efektem pracy grupy był opublikowany w czerwcu 2008 r. raport DLF ILS Discovery Interface Task Group (ILS-DI) Technical Recommendation: An API for effective interoperation between integrated library systems and external discovery applications .

1.Wstęp

Jeszcze pod koniec tego samego roku ukazała się nowa wersja dokumentu oznaczona jako wersja 1.1 (Revision 1.1).

W raporcie wskazano problemy, jakie bibliotekarze dostrzegali w stosowanych wówczas systemach bibliotecznych. W odniesieniu do OPAC-ów wskazano:

• ograniczenia w obsłudze kilku formatów metadanych oraz brak wsparcia Functional Requirements for Bibliographic Records (FRBR);

• ograniczenia do wyszukiwania zasobów biblioteki korzystającej z danego oprogramowania;

• trudne w korzystaniu i nieintuicyjne interfejsy (szczególnie w porównaniu do znanych użytkownikom wyszukiwarek);

• utrudnione wyszukiwanie w sytuacji, kiedy użytkownik nie wie dokładnie jakiego dokumentu szuka (exploratory searching) – często brakowało podstawowych funkcji, takich jak sprawdzanie błędów w pisowni czy dobre algorytmy trafności wyników;

• trudności w wyszukiwaniu konkretnych dokumentów, np. w sytuacji, kiedy użytkownik nie zna dokładnego brzmienia tytułu lub nie zna zasad formułowania zapytań w systemie (Ockerbloom et al., 2008, p. 8).

Przez fakt, że w systemach bibliotecznych zarządza się najczęściej tylko zbiorami tradycyjnymi, a w ich OPAC-ach nie są przeszukiwane m.in. subskrybowane zasoby elektroniczne, bibliotekarze wyrażali obawę przed rezygnacją przez użytkowników z korzystania z katalogów bibliotecznych na rzecz serwisów takich jak Google czy Amazon (Ockerbloom et al., 2008, p. 8). Na problemy w przeszukiwaniu poszczególnych konkretnych baz danych zwrócono także uwagę w raporcie przygotowanym przez Danmarks Elektroniske Fag- og Forskningsbibliotek (Akselbo et al., 2006, p. 14).

W raporcie ILS-DI zdefiniowano na ogólnym poziomie problemy wskazujące na nieadekwatność bibliotecznych narzędzi wyszukiwawczych względem potrzeb i przyzwyczajeń użytkowników. Autorzy wskazali także różnice pomiędzy rozwiązaniami stosowanymi przez biblioteki a wykorzystywanymi przez podmioty e-commerce – na korzyść tych drugich. Tradycyjne katalogi online, a nawet metawyszukiwarki wykorzystywane w bibliotecznym świecie, przestały być narzędziami przystającymi do otoczenia.

W środowisku upatrywano szansy na zmianę takiego postrzegania bibliotek zarówno w zmianach w interfejsie narzędzia wyszukiwawczego, jak i integracji wyszukiwania z różnych źródeł (Markey, 2007).

1.Wstęp

W odpowiedzi na potrzebę dopasowania narzędzi, za pomocą których użytkownicy mogą przeszukiwać zasoby biblioteczne, początkowo niektóre instytucje zajęły się tym, co były w stanie wdrożyć w relatywnie krótkim czasie – skupiły się na uproszeniu interfejsu OPAC-ów, wprowadzając np. jedno pole wyszukiwawcze jako domyślny punkt startowy przeszukiwania katalogu. Na taki krok zdecydowały się m.in. biblioteki Royal Holloway, University of London, Universiteit van Amsterdam, Technische Universität Berlin i University College London (Sadeh, 2008). Inne biblioteki, tak jak University of Nevada Las Vegas Libraries czy North Carolina State University Libraries zdecydowały się stworzyć prototypy rozwiązań lub wykorzystać do swoich celów systemy, z których biblioteki do tej pory nie korzystały w celu prezentacji swoich zasobów (Diedrichs, 2009, p. [3]; Dolski, 2013). Rozwiązanie drugiej z tych bibliotek, oparte na systemie Endeca, było pierwszym wdrożeniem, gdzie system udostępniony użytkownikom do przeszukiwania zasobów stanowił rozwiązanie architektonicznie oddzielone od pozostałych systemów bibliotecznych biblioteki, służących do administrowania danymi i zarządzaniem pracą bibliotekarzy (Sadeh, 2008).

Do grupy zainteresowanych stworzeniem narzędzi dających nowe możliwości bibliotekom, a właściwie ich użytkownikom,wkrótce dołączyły firmy i instytucje świadczące usługi dla bibliotek, w tym producenci dotychczas stosowanych systemów dla bibliotek.

W różnych źródłach podaje się różną kolejność powstawania i pojawiania się systemów na rynku. Daty różnią się m.in. w zależności od tego, czy brana jest pod uwagę data powstania interfejsu, czy też centralnego indeksu (tzw. megaindeksu). Biorąc pod uwagę drugie kryterium, na rynku pojawiły się kolejno WorldCat Local, Summon, a następnie w tym samym roku: EBSCO Discovery Solution (EDS), Primo oraz Encore Synergy (Asher et al., 2012, p. [3]; Vaughan, 2011e, p. 8, 10), przy czym sam interfejs Primo (bez Primo Central Index) był używany przez biblioteki kilka lat wcześniej.

Już w 2005 r. firma Ex Libris, producent oprogramowania dla bibliotek (zintegrowanych systemów bibliotecznych, link resolvera i innych) rozpoczęła prace nad nowym produktem, który miał zastępować tradycyjny OPAC (Vaughan, 2011d, p. 39).

Jak wynika z komunikatu pochodzącego z 2006 r., system Primo miał być nowoczesnym interfejsem umożliwiającym przeszukiwanie jednocześnie katalogów, bibliotek cyfrowych, repozytoriów, a także innych źródeł, korzystającym w tym celu z protokołu Z39.50 (Breeding, 2006) – nie planowano jeszcze wówczas stworzenia megaindeksu Primo Central Index.

W drugiej połowie sierpnia 2007 r. w bibliotece University of Bridgeport ukończono pierwsze wdrożenie interfejsu Primo (Mirvis & Gilinski, 2007, p. 2).

1.Wstęp

System WorldCat Local, stworzony przez amerykańską organizację pozarządową Online Computer Library Center (OCLC), uruchomiono w bibliotece University of Washington w listopadzie 2007 r. po okresie testowym trwającym od wiosny tego samego roku. W tym pilotażowym wdrożeniu użytkownicy mogli przeszukiwać 30 mln artykułów z baz elektronicznych, którymi zasilono bazę WorldCat. Współpracę z kolejnymi bibliotekami nawiązano dopiero w 2009 r., udostępniając im centralny indeks z powiększoną liczbą zasobów na poziomie artykułów (Vaughan, 2011b, p. 12). Od 2014 r. WorldCat Local jest stopniowo zastępowany przez system o nazwie WorldCat Discovery Services – ma on zastąpić także FirstSearch, czyli współdzielony katalog (OCLC introduces WorldCat Discovery Services, 2014).

W 2008 r. firma Serials Solutions rozpoczęła prace nad swoim produktem. W efekcie w czerwcu 2009 r. na rynku pojawił się Summon. W marcu 2013 r. ogłoszono udostępnienie wersji 2.0, która powstała we współpracy z sześcioma bibliotekami uniwersyteckimi, w tym z dwiema europejskimi – jedną szwedzką, jedną brytyjską (Serials Solutions Advances Library Discovery with Summon 2.0, 2013).

Pod koniec 2013 r. ProQuest, właściciel marki Serials Solutions, a więc i Summona, znany bibliotekom głównie jako dostawca elektronicznych baz danych, ale także producent link resolvera, zdecydował się firmować wszystkie produkty i usługi pod wspólną marką ProQuest (ProQuest, 2013). Od tego momentu jako dostawcę Summona podaje się firmę ProQuest.

Firma EBSCO, dostawca baz e-zasobów oraz producent link resolvera, rozpoczęła prace nad swoim systemem discovery w tym samym roku, w którym zaczęto pracować nad Summonem – w 2008 r. Wersja beta systemu EDS pojawiła się w roku kolejnym, aby na początku 2010 r. ogłoszono gotowość produktu do wejścia na rynek. W tym samym roku EDS pojawił się w pierwszych bibliotekach. System firmy EBSCO został stworzony na bazie powstałej w 1994 r. platformy EBSCOhost (Vaughan, 2011c, p. 30), znanej bibliotekom i ich użytkownikom jako serwis, w którym dostępne były bazy danych dostarczane przez tę firmę.

Także w 2010 r. firma Ex Libris udostępniła Primo Central Index – indeks centralny, który od tej chwili był wykorzystywany w połączeniu z interfejsem Primo (Vaughan, 2011d, p. 39). Indeks ten został wprowadzony na rynek wraz z trzecią wersją Primo i zastąpił protokół Z39.50.

1.Wstęp

Encore Synergy od Innovative Interfaces pojawił się na rynku w tym samym roku co EDS i Primo Central Index (Vaughan, 2011a, p. 8). Podobnie jak WorldCat Local czy stopniowo zastępujący go obecnie WorldCat Discovery Services, nie został uwzględniony w badaniach autorki niniejszej rozprawy ze względu na brak obecności na polskim rynku oraz słabą pozycję na rynku europejskim²⁹.

W październiku 2015 firmy ProQuest i Ex Libris ogłosiły przejęcie producenta Primo przez producenta Summona. Jak deklarują producenci, planowany jest rozwój i dalsza sprzedaż produktów obu firm (ProQuest and Ex Libris Join to Accelerate Innovation for Libraries Worldwide, 2015; ProQuest to Acquire Ex Libris, 2015).

Mimo dużej i wciąż rosnącej popularności systemów discovery, większość bibliotek wdrażających takie rozwiązanie nie rezygnuje z udostępniania użytkownikom tradycyjnych OPAC-ów, udostępniając minimum dwa interfejsy (Hofmann & Yang, 2012, p. 254).

W przypadku wielu z nich przyczyną może być brak pełnej integracji nowych systemów z używanymi przez instytucje zintegrowanymi systemami bibliotecznymi, przez co nie zawsze jest możliwe zrealizowanie wszystkich funkcji przy pomocy jedynie systemu discovery.