(m.in. β-glukany), śluzy roślinne, polisacharydy al-gowe – składniki rozpuszczalne w wodzie;
celuloza, hemicelulozy ekstrahowane z
roztwo-•
rów kwaśnych, lignina – składniki nierozpuszczal-ne w wodzie.
Trudno znaleźć jednoznaczną defi nicję pełnoziarniste-go produktu. W badaniach epidemiologicznych określa się tak produkt, który zawiera 25% pełnego ziarna lub otrąb. Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) defi niuje produkt pełnoziarnisty jako zawierający powy-żej 51% nieprzetworzonych ziaren zbóż. Dlatego ważne jest wskazanie pacjentowi produktów zbożowych, które są zgodne z zaleceniami dotyczącymi profi laktyki chorób układu krążenia i są to: różne rodzaje kasz, razowe ma-karony, brązowy ryż. Zaleca się spożywanie pieczywa wypiekanego z mąki typu Graham. Dodatki do pieczywa w postaci ziaren roślin oleistych powodują zwiększenie
gę-stości energetycznej, dlatego należy uczulić pacjentów na uważne czytanie etykiet. Błonnik pokarmowy stymuluje wydzielanie hormonów przewodu pokarmowego, które wysyłają informacje do ośrodka sytości umiejscowionego w podwzgórzu, jest to wykorzystywane jako element wal-ki z nadwaga i otyłością. Błonnik pokarmowy z produktów pełnoziarnistych zmniejsza poposiłkowe stężenie glukozy we krwi, przez hamowanie jej wchłaniania w przewodzie pokarmowym. Przekłada się to na zmniejszony poposił-kowy wyrzut insuliny. Ponadto błonnik zmniejsza stęże-nie frakcji cholesterolu lipoprotein o małej gęstości (LDL).
Dlatego można wnioskować, że powyższe właściwości błonnika zawartego w produktach pełnoziarnistych, spo-żywanych zgodnie z zaleceniami, mogą przyczynić się do mniejszej zachorowalności na cukrzycę typu 2 oraz choro-bę niedokrwienną serca, w tym ostre zespoły wieńcowe, a co za tym idzie do mniejszej umieralności z powodu tych chorób. Dla zwiększenia korzyści zdrowotnych, działając zgodnie z zasadami profi laktyki oraz wytycznymi diety śródziemnomorskiej, powinno się zachęcać do spożywa-nia błonnika zawartego w warzywach, owocach oraz ro-ślinach strączkowych [16–19].
Kolejne zalecenie w zasadach diety śródziemnomor-skiej dotyczy spożywania ryb. Polskie Forum Profi laktyki Chorób Układu Krążenia poleca spożywanie ryb świeżych lub mrożonych oraz konserw rybnych w sosie własnym lub pomidorowym. Obróbka termiczna ryb powinna odbywać się w piekarniku, bez dodatku tłuszczu, na parze lub na grillu elektrycznym. Rybą polecaną w warunkach polskich jest łosoś bałtycki ze względu na dużą zawartość wielonie-nasyconych kwasów tłuszczowych [20]. W doniesieniach naukowych kładzie się nacisk na wpływ spożywania ryb, tłuszczu rybiego na zmniejszenie ryzyka zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych. Tłuszcz rybi przyczynia się do obniżenia stężenia triglicerydów w surowicy krwi, obniża także ciśnienie tętnicze krwi oraz poprawia funkcję śród-błonka naczyniowego [20, 21].
Dieta DASH – Dietary Approaches to Stop
Hypertension (zalecenia ogólne) jako alternatywa diety śródziemnomorskiej u chorych na chorobę niedokrwienną serca ze współistniejącym nadciśnieniem tętniczym krwi
Zasady diety DASH, jako alternatywy dla diety śródziem-nomorskiej, w zapobieganiu i leczeniu incydentów wień-cowych należy zastosować w przypadku współistnienia dodatkowego czynnika ryzyka pod postacią nadciśnienia tętniczego krwi. Wymierne efekty tego rodzaju diety ma-nifestują się pod postacią obniżenia ciśnienia tętniczego krwi, redukcji stężenia cholesterolu w surowicy krwi oraz
76
optymalizacji masy ciała. Pozwala to istotnie zredukować modyfi kowalne czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego, tym samym ryzyko wystąpienia ostrych zespołów wień-cowych [9, 22].
Liczba posiłków w diecie DASH jest ustalana na pod-stawie indywidualnego zapotrzebowania kalorycznego;
poszczególne porcje żywnościowe składają się z produk-tów z różnych grup. Zalecane jest, aby 27% całkowitego dobowego zapotrzebowania energetycznego pochodziło z tłuszczu, głównie pochodzenia roślinnego. Zwraca się uwagę na dodawanie jako składnika diety chudego lub beztłuszczowego nabiału (2–3 porcje dziennie) jako źródła białka i wapnia. Mięso i przetwory mięsne powinny być ograniczane (do 2 porcji dziennie), zaleca się chude, białe mięso (drobiowe) bez widocznego tłuszczu, poddawane obróbce termicznej przy pomocy grilla elektrycznego, pie-czone lub gotowane na parze. Zalecenia dotyczące spoży-cia ryb są podobne do zaleceń diety śródziemnomorskiej.
Około 4–5 porcji dziennie powinny zajmować warzywa i owoce ze względu na zawartość błonnika pokarmo-wego oraz ważnych mikroelementów, takich jak potas i magnez. Dietę należy uzupełniać orzechami i migdałami w ilości dobranej indywidualnie (4–5 porcji tygodniowo), pamiętając o ich wartości kalorycznej. Produkty zbożowe szczególnie z mąki z pełnego przemiału, same zboża i na-siona powinny być głównym źródłem energii oraz ważnym źródłem błonnika pokarmowego. Cukry proste pod posta-cią słodyczy i słodzonych napojów powinno się całkowicie wyeliminować lub ograniczyć ich spożywanie do mini-mum. Zalecenia dotyczące spożywania soli kuchennej są rygorystyczne 4 g/dobę, co daje 1500 mg sodu/dobę (2/3 łyżeczki soli kuchennej). Jest to dieta zalecana w profi lak-tyce i leczeniu nadciśnienia tętniczego krwi, dlatego podaż sodu powinna być rygorystycznie kontrolowana. Posiłki w diecie DASH powinny być nieprzetworzone, świeże, naturalne. Gotowe produkty, zwłaszcza wędliny i wyro-by garmażeryjne, zawierają znaczne ilości soli kuchennej, a co za tym idzie sodu. Technologie wykorzystywane w produkcji żywności, takie jak: wędzenie, konserwowa-nie, puszkowanie wymagają używania soli kuchennej, dla-tego tak przygotowane produkty nie są zalecane, a nawet zakazane. Sól zaleca się zastępować aromatycznymi przy-prawami, octem winnym, sokiem z cytryny [23, 24].
Przeprowadzono kilka dużych badań dotyczących skuteczności tego rodzaju diety, były one zapoczątkowa-ne pod koniec zeszłego wieku. Przyglądając się wynikom badań DASH, DASH-Sodium oraz PREMIER można wy-wnioskować, że stosowanie tej diety powoduje zredu-kowanie ciśnienia tętniczego krwi zarówno skurczowego jak i rozkurczowego. Połączenie diety DASH z zaleceniami
dotyczącymi zmiany stylu życia ograniczało występowa-nie czynników ryzyka chorób cywilizacyjnych. Ponadto na redukcję ciśnienia tętniczego krwi może mieć wpływ re-dukcja masy ciała do wartości uznawanych za prawidłowe według BMI. Dieta ta działa również profi laktycznie i może być stosowana przez młodzież. Inne zaobserwowane wy-mierne korzyści wynikające przy stosowaniu diety DASH to: zauważalna utrata masy ciała, poprawa gospodarki lipidowej oraz węglowodanowej organizmu, prewencja wystąpienia zespołu metabolicznego i jego składowych, prewencja pierwotna i wtórna chorób układu sercowo- -naczyniowego, w tym OZW. Efekty stosowania tej diety widoczne są już po miesiącu, co może zmobilizować pa-cjentów do kontynuacji leczenia dietetycznego [23–25].
Jak wynika z badan nad nawykami żywieniowymi Polaków, jesteśmy narodem lubiącym spożywać dania przetworzone, spożywamy zbyt mało dań opartych na warzywach i owocach, często dosalamy potrawy. Szacu-je się, że ilość przyjmowanego przez Polaków sodu nawet dziesięciokrotnie przekracza dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek [26].
Wnioski
Choroby układu krążenia, w tym OZW, nadal są przyczy-ną większości zgonów w Polsce, dlatego też poradnictwo żywieniowe stanowi bardzo ważny element prewencji pierwotnej i wtórnej. Bez względu na występowanie czyn-ników ryzyka OZW należy zachęcać ludzi do korzystania z porad wykwalifi kowanych dietetyków. Stosowanie diety śródziemnomorskiej lub podobnej do śródziemnomorskiej zalecane jest przez ESC i daje wymierne korzyści zdrowot-ne dla pacjentów oraz ekonomiczzdrowot-ne dla systemu ochrony zdrowia [10]. Jako alternatywę dla diety śródziemnomor-skiej zastosować można dietę DASH, która zaliczana jest do diet niskosodowych, a efekty jej stosowania będą wi-doczne już po miesiącu, co może zachęcić chorych do dal-szej efektywnej walki o swoje zdrowie i dobrą jakość życia [23–25].
Oświadczenia
Oświadczenie dotyczące konfliktu interesów Autorzy deklarują brak konfl iktu interesów.
Źródła finansowania
Autorzy deklarują brak źródeł fi nansowania.
Piśmiennictwo
World Health Organization. Europejski Raport Zdrowia 2012:
1.
Droga do osiągnięcia dobrostanu. Streszczenie. Copenhagen:
WHO Regional Offi ce for Europe 2013: 1–21.
Ostry zespół wieńcowy – patogeneza choroby oraz profilaktyka z zastosowaniem poradnictwa żywieniowego
Ciemiak-Piotrowska M, Marciniak G, Stańczak J. Statystyka 3.
zgonów i umieralności z powodu chorób układu krążenia.
Red. Strzelecki Z, Szymborski J, Zachorowalność i umieral-ność na choroby układu krążenia a sytuacja demografi czna Polski, Polska Rządowa Rada Ludnościowa, Warszawa 2015, 46–80.
Szczeklik A, Gajewski P. Interna Szczeklika 2016, Medycyna 4.
Praktyczna, Kraków 2016, 171.
Gucwa J, Madej T. Zaawansowane zabiegi resuscytacyjne i wy-5.
brane stany nagłe, Medycyna Praktyczna, Kraków 2015, 127.
Modrzejewski W, Musiał WJ. Stare i nowe czynniki ryzyka 6.
sercowo-naczyniowego – jak zahamować epidemię miaż-dżycy? Część I. Klasyczne czynniki ryzyka, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010; 1, 2: 106–114.
Yusuf S, Hawken S, Ounpuu S i wsp. INTERHEART Study In-7.
vestigators. Effect of potentially modifi able risk factors asso-ciated with myocardial infarction in 52 countries (the INTER-HEART study): case-control study Lancet 2004; 364, 9438:
937–952.
Zdrojewski T, Ignaszewska-Wyrzykowska A, Wierucki Ł 8.
i wsp. Modelowy projekt prewencji chorób układu krąże-nia na przykładzie doświadczeń Programu SOPKARD Część pierwsza, Choroby Serca i Naczyń, 2004; 1, 2: 115–129.
Ozierański K, Łęgosz P, Tymińska A, Kotkowski M, Płatek AE, 9.
Kotela A, Małdyk P, Szymański FM. Ocena ryzyka sercowo--naczyniowego przed operacjami ortopedycznymi, Choroby Serca i Naczyń, 2016; 13, 4: 290–296.
Grupa Robocza Europejskiego Towarzystwa Kardiologicz-10.
nego (ESC) do spraw postepowania w ostrym zawale serca z uniesieniem odcinka ST, Wytyczne ESC dotyczące poste-powania w ostrym zawale serca z uniesieniem odcinka ST w 2017 roku, Kardiologia Polska, 2018; 76, 2: 229–313.
Wiciński M, Ciemna K, Soroko A, Niedzwiecki P, Malinowski B, 11.
Grześk E, Szadujkis-Szadurska K. Leki czy dieta? Wpływ zdro-wego żywienia w profi laktyce wybranych jednostek choro-bowych. Przegląd badań klinicznych (według EBM). W: Zna-czenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej. Red.
Wolska-Adamczyk A, WSIiZ. Warszawa 2015, 151–161.
https://www.mp.pl/geriatria/przeglad-badan/139298,die-12.
ta-srodziemnomorska-a-ryzyko-chorob-serca-omowienie-dwoch-badan (dostęp 03.01.2019).
Keys A, Menotti A, Karvonen MJ, Aravanis C, Blackburn H, 13.
Buzina R, i wsp. The diet and 15-year death rate in the sev-en countries study, American Journal of Epidemiology, 1986;
124, 6: 903–915.
Kromhout D, Menotti A, Bloemberg B, Aravanis C, Blackburn H, 14.
Buzina R i wsp. Dietary saturated and trans fatty acids and
cholesterol and 25-year mortality from coronary heart dis-ease: the Seven Countries Study, Preventive Medicine, 1995;
24, 3: 308–315.
Estruch R i wsp. Primary Prevention of Cardiovascular Dis-15.
ease with a Mediterranean Diet, The New England Journal of Medicine, 2013; 368: 1279–1290.
Jankowski P. Zasady profi laktyki chorób układu krążenia 16.
w 2018 roku, Kardiologia Inwazyjna, 2018; 5, 12: 42–48.
Aune D i wsp. Whole grain consumption and risk of cardio-17.
vascular disease, cancer, and all cause and cause specifi c mortality: systematic review and dose-response meta-anal-ysis of prospective studies, The BMJ, 2016, 353.
https://www.mp.pl/medycynarodzinna/artykuly 18.
/151180,spozycie-produktow-pelnoziarnistych-a-ryzyko- zgonu-i-chorob-sercowo-naczyniowych-przeglad-systema-tyczny (dostęp 02.01.2019).
Dziedzic B, Sienkiewicz Z, Imiela J. Analiza wybranych zachowań 19.
zdrowotnych osób po 65 roku życia ze stwierdzoną chorobą nie-dokrwienną serca, Gerontologia Polska 2015; 3: 47–55.
Zdrojewicz Z i wsp. Wpływ kwasów tłuszczowych (omega) 20.
zawartych w rybach na organizm człowieka. Medycyna Ro-dzinna, 2015; 3, 18: 137–143.
https://kardiologia.mp.pl/zdaniem-eksperta/wywiady
Kochmański M, Żylińska E, Panin P. Zaburzenia elektrolitowe 26.
a pierwotne nadciśnienie tętnicze, Studia Medyczne, 2010;
18: 57–60.
Zaakceptowano do edycji: 1.06.20 Zaakceptowano do publikacji: 1.09.20
Adres do korespondencji:
Magdalena Dudzikowska
Wojewódzki Szpital Zespolony w Kielcach, II Klinika Kardiologii 25-736 Kielce
ul. Grunwaldzka 45 tel. 504 176 819
e-mail: magdadudzikowska@o2.pl
78
PRA CA POGL Ą DOW A
© Copyright by Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu