Badanie zostało przeprowadzone w grupie 150 osób upra-wiających jogę. Większą część grupy stanowiły kobiety (94%). Ponad połowa badanych była w wieku od 36 do 50 lat (51,3%), najniższy odsetek stanowiła najstarsza grupa uczestników treningu powyżej 50. roku życia (11,3%). Naj-częściej wykonywanym rodzajem pracy w grupie badanych była praca umysłowa (5,3%), najrzadziej – fi zyczna (3,3%).
Badani w 68,7% uczęszczali na zajęcia jogi przez okres dłuż-szy niż 12 miesięcy. Mniej liczne grupy prowadziły trening jogi w okresie krótszym niż 12 miesięcy. Większość z bada-nych uczęszczała raz w tygodniu na trening (47,3%). Anali-zując wartość wskaźnika BMI w badanej grupie, wskazano średni jego poziom wynoszący 22,7 ± 3,9. Spośród ogółu u 25% wskaźnik BMI wynosił ponad 24,8, co wskazuje na obecność nadwagi u badanych. Potwierdza to również maksymalna wartość wskaźnika równa 38,8.
Narzędzie badawcze stanowił kwestionariusz stan-daryzowany RMDQ do subiektywnej oceny wpływu bólu dolnego odcinka kręgosłupa na funkcjonowanie pacjen-ta oraz skala Laitinena do oceny poziomu odczuwanego bólu. Wymienione narzędzia badawcze zostały uzupełnio-ne kwestionariuszem ankiety własuzupełnio-nej konstrukcji. Analizę statystyczną bazy danych wykonano za pomocą progra-mu Statistica 13.0 PL. Do przedstawienia analizy danych wykorzystano test korelacji rang Spearmana – z grupy testów nieparametrycznych. Jego wybór uwarunkowany był niespełnieniem podstawowych założeń testów para-metrycznych tj. zgodność rozkładów badanych zmiennych z rozkładem normalnym czy jednorodność wariancji.
Zgodność rozkładów z rozkładem normalnym zweryfi ko-wano testem W Shapiro-Wilka, natomiast jednorodność wariancji oceniono testem Levene’a. Za istotne
statystycz-nie zmienne przyjęto te, których poziom istotności staty-stycznej wynosił p ≤ 0,05.
Tabela 1. Ogólna charakterystyka badanej grupy
Zmienne n %
Płeć (n = 150)
kobieta/mężczyzna 141/9 94,0/6,0
Wiek (n = 150) (w latach)
20–35/36–50/51 i więcej 56/77/17 37,3/51,3/11,3 Rodzaj wykonywanej pracy
(n = 150) fi zyczna/umysłowa/
fi zyczno-umysłowa 5/98/47 3,3/65,3/31,1 Czas uprawiania jogi (n = 150)
(w miesiącach)
dopiero rozpoczęto/1–2 m/3–6 m/6–12 m/więcej niż 12 m
7/4/14/22/
103 4,7/2,7/9,3/14,7/
68,7 Tygodniowa ilość
prowadzonych treningów jogi (n = 150)
Wykazano obecność istotnych statystycznie zależno-ści pomiędzy czasem uprawiania jogi a jej wpływem na organizm. Wraz z dłuższym czasem uprawiania jogi ob-serwowano istotnie większy wzrost sprawności fi zycznej (p = 0,010), poprawę gibkości ciała (p=0,002), poprawę postawy ciała (p = 0,027) oraz wzrost siły mięśniowej (p = 0,035). Korelacje te były jednak słabe (R < 0,3).
Tabela 2. Czas uprawiania jogi a ocena jej efektów
Zmienne R p
Czas uprawiania jogi a poprawa
samopoczucia 0,09 0,263
Czas uprawiania jogi a wzrost sprawności
fi zycznej 0,21 0,010
Czas uprawiania jogi a zwiększenie
umiejętności relaksu 0,15 0,075
Czas uprawiania jogi a zmniejszenie częstości
występowania bólu 0,15 0,067
Czas uprawiania jogi a zmniejszenie natężenia
bólu kręgosłupa 0,11 0,181
Czas uprawiania jogi a zwiększenie gibkości
ciała 0,25 0,002
Czas uprawiania jogi a poprawa postawy
ciała 0,18 0,027
Czas uprawiania jogi a wzrost siły mięśniowej 0,17 0,035 Czas uprawiania jogi a odczuwanie bólu po
ćwiczeniach 0,05 0,506
R – wartość korelacji rang Spearmana; p – poziom istotności różnic
38
Wykazano obecność istotnych statystycznie zależności pomiędzy czasem występowania dolegliwości bólowych kręgosłupa a wpływem jogi na organizm badanych. Wraz z dłuższym czasem trwania dolegliwości bólowych krę-gosłupa efekty jogi w zakresie zwiększania umiejętności relaksu były mniejsze (p = 0,048), podobnie jak mniejsza była poprawa gibkości ciała (p = 0,001). Z kolei odczuwa-nie bólu po ćwiczeniach były częstsze u osób odczuwają-cych bóle kręgosłupa dłużej (p = 0,001). Korelacje te były słabe (R < 0,3).
Tabela 3. Okres występowania dolegliwości bólowych kręgosłupa a ocena efektów jogi
Zmienne R p
Czas trwania bólu a poprawa samopoczucia 0,01 0,917 Czas trwania bólu a wzrost sprawności
fi zycznej 0,05 0,545
Czas trwania bólu a zwiększenie
umiejętności relaksu -0,16 0,048
Czas trwania bólu a zmniejszenie częstości
występowania bólu 0,01 0,864
Czas trwania bólu a zmniejszenie natężenia
bólu kręgosłupa 0,11 0,188
Czas trwania bólu a zwiększenie gibkości
ciała -0,26 0,001
Czas trwania bólu a poprawa postawy ciała 0,14 0,083 Czas trwania bólu a wzrost siły mięśniowej 0,13 0,110 Czas trwania bólu a odczuwanie bólu po
ćwiczeniach 0,28 0,001
R – wartość korelacji rang Spearmana; p – poziom istotności różnic
Poziom sprawności badanych osób oceniono za pomocą kwestionariusza RMDQ. W ocenie ilościowej poziom niepeł-nosprawności badanych oceniono średnio na 5,32 pkt. ± 5,31 pkt. w 24-stopniowej skali. Połowa badanych uzyskała nie więcej niż 4 pkt., zaś 75% badanych nie więcej niż 7 pkt.
Tabela 4. RMDQ – ocena ilościowa
RMDQ Statystyki opisowe
n x Me Min. Max. Q1 Q3 SD
Skala 0–24 pkt. 150 5,32 4,00 0,00 21,00 1,00 7,00 5,31 n – liczba obserwacji; x– średnia arytmetyczna; Me – mediana; Min – minimum; Max – maksimum; Q1 – kwartyl dolny; Q3 – kwartyl górny;
SD – odchylenie standardowe
Dokonano jakościowej oceny wyników kwestionariu-sza RMDQ. Najliczniejszą grupę stanowiły osoby niepo-siadające żadnego stopnia niepełnosprawności (49,3%).
Niski stopnień niepełnosprawności wskazano w grupie 31,3% badanych. Natomiast średni i wysoki stopień
nie-pełnosprawności odnotowano odpowiednio w następują-cych odsetkach: 15,3% oraz 4,0%.
Rycina 1. RMDQ – ocena jakościowa
Oceniono punktowo cztery wskaźniki dotyczące bólu za pomocą skali Laitinena. Badani subiektywnie wskazali, że najczęściej odczuwają ból. Średnia częstość odczuwania bólu w skali 0–4 wynosi w badanej grupie 1,33 ± 0,79 pkt.
Kolejno odnotowano średnie nasilenie bólu wynoszące 1,21 ± 0,8 pkt. w skali Laitinena. Nie notowano dużej czę-stości przyjmowania środków przeciwbólowych (0,57 ± 0,63 pkt.), jak również nie stwierdzono dużych ograniczeń w aktywności ruchowej badanych (0,76 ± 0,77 pkt.).
Tabela 5. Skala Laitinena – nasilenie bólu Skala Laitinena
[skala 0–4 pkt]
Statystyki opisowe
n x Me Min. Max. Q1 Q3 SD
Nasilenie bólu 150 1,21 1,00 0,00 4,00 1,00 2,00 0,80 Częstość
występowania bólu
150 1,33 1,00 0,00 4,00 1,00 2,00 0,79 Częstość
zażywania środków przeciw-bólowych
150 0,57 1,00 0,00 3,00 0,00 1,00 0,63
Wielkość ograniczenia aktywności ruchowej
150 0,76 1,00 0,00 3,00 0,00 1,00 0,77
n – liczba obserwacji; x– średnia arytmetyczna; Me – mediana; Min – minimum; Max – maksimum; Q1 – kwartyl dolny; Q3 – kwartyl górny; SD – odchylenie standardowe
Wykazano brak obecności istotnych statystycznie zależ-ności pomiędzy oceną niepełnosprawzależ-ności badanych (kwe-stionariusz RMDQ) oraz charakterystyką ich bólu a czasem uprawiania jogi (p > 0,05). Wraz z długością prowadzenia treningu jogi zmniejszyło się nasilenie i częstość występo-wania bólu w dolnym odcinku kręgosłupa, jak również czę-stość zażywania środków przeciwbólowych oraz stopień subiektywnego poczucia własnej niepełnosprawności.
Subiektywna ocena skuteczności treningu Hatha Jogi w dolegliwościach bólowych odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa
39
Tabela 6. Czas uprawiania jogi a charakterystyka bólu
Zmienne R p
Czas uprawiania jogi a RMDQ -0,02 0,767 Czas uprawiania jogi a nasilenie bólu -0,06 0,431 Czas uprawiania jogi a częstość
występowania bólu -0,07 0,404
Czas uprawiania jogi a częstość zażywania
środków przeciwbólowych -0,04 0,591
R – wartość korelacji rang Spearmana; p – poziom istotności różnic
Tabela 7. Czas trwania bólu a charakterystyka bólu
Zmienne R p
Czas trwania bólu a RMDQ 0,32 0,001
Czas trwania bólu a nasilenie bólu 0,35 0,001 Czas trwania bólu a częstość występowania bólu 0,35 0,001 Czas trwania bólu a częstość zażywania
środków przeciwbólowych 0,19 0,018
Czas trwania bólu a ograniczenie aktywności
ruchowej 0,09 0,262
R – wartość korelacji rang Spearmana; p – poziom istotności różnic
Potwierdzono obecność istotnych statystycznie za-leżności pomiędzy oceną niepełnosprawności badanych oraz charakterystyką ich bólu a czasem trwania dolegli-wości bólowych. Im dłużej badani odczuwali doleglidolegli-wości bólowe kręgosłupa, tym poziom ich niepełnosprawno-ści był większy (p = 0,001), tym nasilenie bólu i częstość jego występowania były większe (p = 0,001). Zależności te miały umiarkowaną siłę (0,3 < R > 0,5). Podobnie im dłużej badani odczuwali dolegliwości bólowe kręgosłupa, tym częściej zażywali środki przeciwbólowe (p = 0,018).
Zależność ta była jednak słaba (R = 0,19). Nie wykazano zależności między czasem trwania bólu a poziomem ogra-niczenia aktywności ruchowej badanych (p > 0,05).
Dyskusja
Literatura przedmiotu potwierdza znaczenie hatha jogi jako jednej z form szeroko pojętej aktywności fi zycznej, rekreacyjnej formy ruchu, której działanie postrzega się jako prozdrowotne i profi laktyczne [6]. Poprawnie tech-nicznie wykonany trening jogi pozwala na łagodzenie do-legliwości bólowych, poprawia przepływ krwi przez tkanki i funkcję narządów wewnętrznych. Brytyjczycy, a miano-wicie naukowcy medyczni organizacji „Arthritis Research UK”, przeprowadzili badanie dotyczące wpływu ćwiczeń jogi na kręgosłup u pacjentów, którzy skarżyli się na ból kręgosłupa [4]. Procedura badania była następująca:
dwie grupy pacjentów zostały zrekrutowane do czterech
centrów medycznych z problemem bólu pleców. Każda z nich liczyła około 155 osób. W jednej grupie zastosowano podstawowe leczenie farmakologiczne oparte na podaży zastrzyków, maści oraz tabletek. W drugiej grupie wdrożo-no terapię jogą. Należy podkreślić, że żaden z pacjentów biorących udział w badaniu nigdy wcześniej nie uprawiał jogi. Zatem możemy uznać, że zastosowany trening jogi był treningiem kręgosłupa dla początkujących. Oznacza to, że badani nie wykonywali wszystkich ćwiczeń jogi, a wyłącznie specjalnie zaprojektowany kurs jogi – prawi-dłowego podejścia do kręgosłupa. Badania wykazały, że joga dla kręgosłupa ma o wiele bardziej skuteczny wpływ na eliminowanie bólu w porównaniu do leczenia środkami przeciwbólowymi. Co więcej, efekt zajęć miał bardziej dłu-gotrwały efekt niż u pacjentów przyjmujących leki. Nawet 9 miesięcy po zakończeniu terapii jogi uczestnicy drugiej grupy nie odczuwali bólu pleców. Staje się oczywiste, że terapia jogą jest najbardziej odpowiednią i akceptowalną metodą do korygowania problemów z kręgosłupem, bez ograniczeń wiekowych.
Większość Polaków, jak wykazało badanie przeprowa-dzone przez portal bosonamacie.pl w 2016 roku, uprawia jogę w celu poprawienia kondycji fi zycznej oraz rozciągania struktur mięśniowych. Jednak już na drugim miejscu jako powód motywacji do uprawiania jogi wskazywano na chęć uzyskania dobrego samopoczucia oraz pozbycia się stresu dzięki wyciszeniu oraz uspokojeniu [7]. Przeprowadzone badanie (Ortenburger, Górna, Szopa 2004) [8] pozwala jednocześnie na stwierdzenie, że ćwiczenie jogi przynosi wymiernie korzyści, nie tylko dla struktury ciała, ale tak-że przynosi efekty dla funkcjonowania narządów we-wnętrznych, gruczołów i nerwów, utrzymując w zdrowiu cały organizm. Stwierdzono również, że korzystne zmiany w samopoczuciu dotyczą następujących sfer: ogólnego samopoczucia, zmniejszenia dolegliwości kręgosłupa, po-czucia własnej atrakcyjności, koncentracji oraz samokon-troli. Ćwiczący uważali, że joga wspomaga ich wydolność fi zyczną i możliwości psychiczne. W badaniach własnych potwierdzono słabą, ale istotnie dodatnią zależność mię-dzy czasem trwania treningu jogi a wzrostem sprawności fi zycznej, gibkości ciała, poprawą postawy ciała i wzro-stem siły mięśniowej (p < 0,05). „Wszystkie asany, jeśli są wykonywane prawidłowo, wzmacniają układ nerwowy.
Potwierdzają to wyniki badań ogłoszone pod koniec maja 2007 roku przez naukowców z Boston University School of Medicine – w efekcie wykonywania ćwiczeń jogi zwiększył się poziom jednego z bardzo ważnych neuroprzekaźników – kwasu gamma- aminomasłowego (GABA), co powoduje wyciszenie pobudzonych połączeń nerwowych” [9].
40
Badania naukowców z Group Health Research Institu-te w Seattle potwierdziły zmniejszenie dolegliwości bólo-wych w efekcie stosowania treningów jogi. Także Institute for Medical Yoga w Szwecji w 1998 r. w swoich badaniach udowodnił związek między praktyką jogi a zmniejszeniem przewlekłego bólu kręgosłupa [10]. Należy wspomnieć o badaniach opublikowanych w 2011 r. na łamach „Archi-ves of Internal Medicine” dotyczących (naukowców z Se-attle w USA i Yorku w Wielkiej Brytanii) 12-tygodniowych programów ćwiczeń jogi, w których udział wzięło ponad pół tysiąca osób cierpiących z powodu powtarzających się bólów pleców i ograniczeń ruchomości kręgosłupa. Oka-zało się, że po przejściu całego cyklu ćwiczeń uczestnicy zanotowali wyraźną poprawę dotyczącą odczuwanych dolegliwości [11].
Zatem zasadne staje się prowadzenie treningu jogi przez osoby odczuwające dolegliwości bólowe lędźwiowo-krzy-żowego odcinka kręgosłupa. Stymulacja i rozluźnienie wzmożonego napięcia mięśniowego zmniejsza dolegli-wości bólowe i ryzyko późniejszych zmian strukturalnych w obrębie układu kostnego. Prozdrowotny wpływ trenin-gów jogi potwierdzają badania innych autorów oraz wyniki badań autorskich.
Wnioski
Czas trwania dolegliwości bólowych istotnie
wpły-•
wał na stopień odczuwanych ograniczeń ruchu i niepełnoprawność. Im dłużej trwały dolegliwości bólowe, tym wyższy był odczuwany subiektywny stopień dysfunkcji i niepełnoprawności.
Zajęcia z hatha jogi w subiektywnej opinii
bada-•
nych zmniejszyły dolegliwości bólowe, poprawiły gibkość ciała i postawę ciała oraz pozwoliły na su-biektywne odczucie wzrostu sprawności fi zycznej i siły mięśniowej.
Uprawianie jogi, wraz z upływem czasu, miało
•
wpływ na zmniejszenie się dolegliwości bólowych,
ich częstość, powodowało zmniejszenie podaży leków przeciwbólowych w badanej grupie osób z dolegliwościami bólowymi odcinka lędźwiowo--krzyżowego kręgosłupa.
Oświadczenia
Oświadczenie dotyczące konfliktu interesów Autorzy deklarują brak konfl iktu interesów.
Źródła finansowania
Autorzy deklarują brak źródeł fi nansowania.
Piśmiennictwo
Kirk Martin, Boon Brooke, DiTuro Daniel. Hatha Joga. Bez-1.
pieczne ćwiczenia dla ciała i umysłu. Białystok 2014, s. 20.
Polasek Milan, Joga, Wydawnictwo Sport i Turystyka 1991, s. 6.
2.
Alois Raab, Joga kręgosłupa, Wydawnictwo Ofi cyna Wydaw-3.
nicza ABA 2014, s. 29.
https://www.arthritisresearchuk.org/arthritis-information/
4.
arthritis-today-magazine/155-winter-2012/yoga-trial.aspx z dnia 22.11.2018.
https://www.haloursynow.pl/artykuly/joga-co-warto-wie-5.
dziec,11206.htm z dnia 22.11.18.
Szopa Janusz, Joga dla zdrowia, Sekcja Wydawnictwa Wy-6.
działu Zarządzania Politechniki Częstochowskiej 2004, s. 57.
https://www.newsweek.pl/styl-zycia/joga-dobra-na-stres 7.
-jak-cwiczenia-wyciszaja-organizm/blvcqe2 z dnia 11.01.19.
Grabara M, Szopa J. Wpływ Hatha-Jogi na stan zdrowia ćwi-8.
czących, z dnia 12.01.19.
Niedaszkowski Bartosz, Joga i ajurweda, Wydawnictwo Ga-9.
laktyka 2015, s. 116.
http://joganabemowie.pl/badania/z dnia 11.01.19.
10.
Moskal Wojciech,” Naukowcy o jodze: to działa!” – Gazeta 11.
Wyborcza.
Zaakceptowano do edycji: 1.06.20 Zaakceptowano do publikacji: 1.09.20
Adres do korespondencji:
Katedra Fizjoterapii Wydział Medyczny
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie ul. Sucharskiego 2
35-225 Rzeszów
e-mail: marlena-krawczyk00@wp.pl
Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 1 (62) 2020
41
PRA CA OR YGINALNA
© Copyright by Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu