Ze względu na złożoność problemu oraz nie do końca po-znaną etiologię nie istnieje jeden uznany, skuteczny algo-rytm terapii wulwodynii. Terapia musi mieć podłoże wie-lodyscyplinarne, chociaż proponowane przez specjalistów metody przynoszą zróżnicowany efekt terapeutyczny [6].
Farmakoterapia
W farmakoterapii wykorzystywana bywa lidokaina 5%
stosowana miejscowo, kwas kromoglikowy, nifedypina, steroidy, ketokonazol, gabapentyna. Ich skuteczność jest zróżnicowana i niesie ze sobą ryzyko wystąpienia reakcji alergicznej i nadwrażliwości przy długotrwałym stosowa-niu. Z różną skutecznością, doustnie, stosowane są także niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) oraz opioidy [6].
W sytuacji różnorakich, przewlekłych zespołów bó-lowych stosowane są leki przeciwdepresyjne, w tym przypadku zastosowanie znajdują trójpierścieniowe leki
Problematyka wulwodynii – przegląd objawów, metod terapeutycznych i dowodów naukowych
93
przeciwdepresyjne, selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny czy selektywne inhibitory wychwy-tu zwrotnego norepinefryny. Stosowane są także estradiol, kapsaicyna, testosteron [2, 5, 10, 11]. Badacze problemu są zgodni, że stosowana farmakoterapia po jej przerwaniu może prowokować ryzyko prawdopodobieństwa wystą-pienia objawów po jej zaprzestaniu.
Istnieją także doniesienia wskazujące na pozytywny wpływ wstrzyknięć miejscowych z toksyny botulinowej A, steroidów lub bupiwakainy, jednak nie zostały one do-statecznie udowodnione [17, 18]. Stosowane są doraźnie blokady nerwu sromowego lub zewnątrzoponowe bloka-dy ogona końskiego. Nawet przy tych metodach leczenia istnieje ryzyko nawrotu dolegliwości lub odczuwany ból ustępuje niecałkowicie [6].
Kobiety w wieku menopauzalnym i starsze mogą być wspomagane w leczeniu objawów preparatami estroge-nowymi, stosowanymi miejscowo lub/i doustnie [18].
U kobiet, które poddawane są terapii z powodu wul-wodynii istotna jest kontrola infekcji, które pojawiając się w trakcie leczenia, jako schorzenie dodatkowe, mogą po-tęgować istniejące już objawy.
Metody chirurgiczne
W leczeniu wulwodynii stosuje się westybulektomię, po-legającą na płytkim wycięciu błony śluzowej przedsionka pochwy. Nie jest to rutynowa metoda leczenia, a stoso-wana raczej jako ostateczny sposób, użystoso-wana w terapii wtedy, gdy inne, mniej inwazyjne metody zawiodą lub w przypadku westibulodynii. Jak każda metoda chirurgicz-na, poza potencjalnym działaniem leczniczym, może po-wodować powikłania chirurgiczne w postaci krwawienia, infekcji, torbieli gruczołu Bartholina, powikłań miejsco-wych w gojeniu się rany czy niepożądanych zmian kosme-tycznych i obniżonym nawilżeniu pochwy.
Fizjoterapia
W fi zjoterapii wulwodynii ma zastosowanie terapia manual-na, dająca najlepsze efekty w połączeniu z farmakoterapią.
Pasek i wsp. [1] opisują wulwodynię jako zespół bólo-wy spowodowany dysfunkcją mięśni dna miednicy. Bada-cze wskazują, że zarówno hipotonia, jak i hipertonia tych mięśni są stanami niefi zjologicznymi, przy czym w stanie nadmiernego napięcia mięśni dna miednicy częste są ze-społy bólowe spowodowane ischemią mięśni lub obecno-ścią punktów spustowych. Opisywane jest wykorzystanie biofeedbacku w zakresie rehabilitacji mięśni dna miednicy i leczeniu wulwodynii. Opisywane zjawisko polega na kon-trolowaniu pracy mięśni, przy czym wskazaniem do ta-kich działań rehabilitacyjnych jest zarówno osłabienie, jak
i nadmierna czynność skurczowa mięśni dna miednicy. Po-zytywne efekty terapii przynosi także wykonywanie przez pacjentki ćwiczeń mięśni Kegla [1].
Powięź jest spoiwem i ogniwem łączącym wszystkie części układu mięśniowo-szkieletowego. Tworzy całość i ciągłość z więzadłami, torebkami stawowymi i zewnętrz-nymi warstwami okostnej. W literaturze wskazuje się na uczenie skurczu i rozkurczu mięśni za pomocą biofeed-backu w połączeniu z terapią mięśniowo-powięziową i masażem punktów spustowych przez pochwę [1].
Psychoterapia
Kobiety cierpiące z powodu wulwodynii powinny otrzy-mać pomoc od psychiatry, psychologa, seksuologa lub terapeuty, w zależności od nasilenia i rodzaju objawów chorobowych. Wulwodynia często występuje z zabu-rzeniami depresyjnymi. Same zaś zaburzenia depresyjne mogą stanowić czynnik ryzyka wystąpienia wulwodynii, jak i pojawiać się wtórnie do dolegliwości bólowych [5, 14].
Przewlekłe odczuwanie dolegliwości bólowych i różnego rodzaju uporczywego dyskomfortu może powodować ry-zyko samobójstwa, zwłaszcza przy współwystępowaniu objawów depresyjnych [5]. Wtórnie do wulwodynii mogą występować zaburzenia czynności seksualnych, a także stres związany ze zbliżeniami.
Alternatywne metody leczenia
W literaturze opisywane są przypadki skuteczności aku-punktury i hipnozy jako metod łagodzenia dolegliwości związanych z wulwodynią, ale skuteczność tych metod nie jest udowodniona [17].
Edukacja
Uważa się, że pierwszym krokiem w leczeniu wulwodynii powinna być eliminacja czynników drażniących i wywo-łujących dolegliwości. Zdobycie wiedzy przez pacjentki może przyczynić się do zmniejszenia natężenia dolegliwo-ści bólowych i dyskomfortu. Proste i podstawowe zalece-nia dotyczące wyboru odpowiedniej bielizny, roli higieny intymnej, wyboru niedrażniących środków higienicznych oraz pomoc w wyborze środków wspomagających kon-takty intymne mogą ułatwić codzienne funkcjonowanie.
Świadomość czynników, które prowokują dolegliwości, takie jak jazda na rowerze, długotrwałe przebywanie w pozycji siedzącej, noszenie obcisłej odzieży, może po-móc we wdrożeniu działań profi laktycznych. Objęcie psy-choedukacją partnera kobiety, za zgodą pacjentki, a także pomoc w zrozumieniu tego złożonego problemu, może dopełnić inne metody terapii. W przypadku zastosowania farmakoterapii, zwłaszcza leków z grupy
przeciwdepresyj-94
nych, istotne jest wyjaśnienie celu jej stosowania, możli-wej skuteczności, objawów ubocznych oraz konieczności przewlekłej formy terapii pod kontrolą lekarską.
Podsumowanie
Wulwodynia to zespół kliniczny, który może występować u kobiet na każdym etapie życia, włącznie z okresem po-menopauzalnym, a czas jego trwania jest zróżnicowany i przebiega z różnym nasileniem [18]. Schorzenie dotyka intymnej sfery kobiety, jednak coraz częściej stosowane różnorodne metody terapii pozwalają na osiągnięcie po-zytywnych skutków i uwolnienie pacjentki od bólu oraz dyskomfortu. Niezbędnym warunkiem w procesie leczenia jest holistyczna terapia obejmująca, w zależności od po-trzeb, farmakoterapię, opiekę psychologiczną, fi zjoterapię, leczenie operacyjne oraz czynny udział pacjentki, a czasem także jej partnera.
Głównym zadaniem w leczeniu wulwodynii jest popra-wa jakości życia pacjentek poprzez zmniejszenie odczupopra-wa- odczuwa-nych przez nie dolegliwości. Jakość życia, ze względu na uporczywość, przewlekłość i duże spektrum objawów, ogranicza kobiety w obszarze aktywności fi zycznej, zawo-dowej, sportowej, seksualnej, emocjonalnej i społecznej [2, 4]. Pomimo różnorodnych form leczenia skuteczna te-rapia wulwodynii jest dla medyków nadal wyzwaniem.
Badacze wskazują, że istnieje potrzeba dalszych ba-dań nad tym zespołem chorobowym, wieloaspekto-wego spojrzenia na ten problem przez fachowców róż-nych specjalności – lekarzy ginekologów, psychiatrów i psychologów, a także fi zjoterapeutów czy personelu me-dycznego mogącego świadczyć usługi edukacyjne i psy-choprofi laktyczne w tym zakresie [2].
Uwagi
Artykuł przygotowany w ramach projektu badawczego Dotacji Statutowej DS-309, Akademia Wychowania Fi-zycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie, Wydział Re-habilitacji, Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego.
Oświadczenia
Oświadczenie dotyczące konfliktu interesów Autorzy deklarują brak konfl iktu interesów.
Źródła finansowania
Autorzy deklarują brak źródeł fi nansowania.
Piśmiennictwo
Pasek J, Baszak-Radomańska E, Nowosad M, Błaziak L, Sieroń A.
1.
Vulvodynia as a pain syndrome associated with the pelvic fl o-or muscles dysfunction. Annales Academiae Medicae Sile-siensis: 2015; 69: 49–53.
Wachowska K, Florkowski A, Orzechowska A i wsp. Wulwo-2.
dynia – diagnoza i metody terapeutyczne. Część 2. Przegląd Menopauzalny 2012; 5: 364–371.
Mandal D. Guidelines for the management of vulvodynia.
3.
British Journal of Dermatology 2010; 162: 1180–1185.
Ponte M, Klemperer E, Sahay A i wsp. Effects of vulvodynia 4.
on quality of life. Journal of the American Academy of Der-matology 2009; 60: 70–6.
Gerhant A, Soroka E, Perzyńska-Starkiewicz A i wsp. Vulvo-5.
dynia and depression – a case study. Psychiatria Polska 2017;
51(5): 937–952.
Baszak-Radomańska E, Jantos M. Wulwodynia – stan wiedzy 6.
na 2017 rok. Seksuologia Polska 2017; 15(1): 27–33.
Graziottin A, Castoldi E, Montorsi F i wsp. Vulvodynia: the 7.
challenge of ,,unexplained” genital pain. Journal of Sex and Marital Therapy 2001; 27: 503–512.
Goldstein AT, Burrows L. Vulvodynia. The Journal of Sexual 8.
Medicine 2008; 5: 5–15.
Jantos M. Electromiography and Myofascial Therapy In Pelvic 9.
Floor Disorders. Pelvic Floor Disorders. Springer-Verlang Ita-lia 2010.
Wachowska K, Florkowski A, Orzechowska A i wsp. Wulwo-10.
dynia – epidemiologia, etiologia i klasyfi kacja. Część 1. Prze-gląd Menopauzalny 2012; 4: 269–274.
Danby CS, Margesson LJ. Approach to the diagnosis and 11.
treatment of vulvar pain. Dermatologic Therapy 2010; 23:
485–504.
Reich A, Szepietowski J. Psychowenerologia, [w:] Mroczkow-12.
ski T. Choroby przenoszone drogą płciową, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2012, s. 341–343.
Cohen-Sacher B, Haefner HK, Dalton VK, Berger MB. History 13.
of abuse in women with vulvar pruritus, vulvodynia, and as-ymptomatic controls. Journal of Lower Genital Tract Disease 2015; 19(3): 248–252.
Khandker M, Brady SS, Vitonis FA i wsp. The infl uence of de-14.
pression and anxiety on risk of adult onset vulvodynia. Jour-nal of Women’s Health 2011; 20(10): 1445–1451.
Khandaker M, Brady SS, Steward EG, Harlow BL. Is chronic 15.
stress during childchood associate with adult-onset vulvo-dynia? Journal of Women’s Health 2014; 23(8): 649–656.
Bornstein J, Goldstein AT, Stockdale CK i wsp. 2015 ISSVD, IS-16.
SWSH, and IPPS Consensus Terminology and Classifi cation of Persistent Vulvar Pain and Vulvodynia, Journal of Sexual Medicine 2016; 13(4); 607–612.
Andrews JC. Leczenie wulwodynii – systematyczny przegląd 17.
i uszeregowanie dowodów naukowych. Dermatologia po Dyplomie 2013; 4(3): 39–62.
Phillips N, Bachamnn G. Wulwodynia – często nierozpozna-18.
wana przyczyna dyspareunii u kobiet po menopauzie. Meno-pausal Medicine 2010; 18(2): 63–65.
Zaakceptowano do edycji: 1.06.20 Zaakceptowano do publikacji: 1.09.20
Adres do korespondencji:
Elżbieta Antos
Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie
Wydział Rehabilitacji
Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego ul. Marymoncka 34
00-968 Warszawa 45 tel. 608 376 007 e-mail: ela.antos@op.pl
Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 1 (62) 2020
95
PRA CA POGL Ą DOW A
© Copyright by Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu