Aktem prawnym, który bezpośrednio dotyczy realizacji edukacji zdrowotnej przez ratowników medycznych, jest Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ra-townictwie Medycznym. Przepis zawarty w art. 11 ust. 1 pkt. 5 ww. ustawy wskazuje expressis verbis na edukację zdrowotną i promocję zdrowia jako jedno z zadań zawo-dowych, realizowanych w ramach wykonywania zawodu ratownika medycznego[11]. Stosowane w ww. akcie nor-matywnym określenie ustawowe „wykonywanie zawodu ratownika medycznego” rozumiane jest jako realizacja czynności wskazanych w art. 11 ust. 1 cytowanej wyżej ustawy w formie umowy cywilnoprawnej lub umowy o pracę, przez osobę posiadającą uprawnienia właściwe dla tej profesji[18]. Zgodnie z aktualnie obowiązującą usta-wą o PRM ratownicy medyczni mogą realizować swoje za-dania zawodowe w określonych w niej podmiotach i jed-nostkach: podmiotach leczniczych wskazanych w ustawie o działalności leczniczej, w ramach ratownictwa górskiego, w ramach ratownictwa wodnego, w ramach ratownictwa górniczego, w ramach Morskiej Służby Poszukiwania i Ra-townictwa, w jednostkach podległych Ministrowi Obrony Narodowej niebędących podmiotami leczniczymi, w
jed-nostkach ochrony przeciwpożarowej, w ramach działań antyterrorystycznych realizowanych przez służby podległe lub nadzorowane przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, w wyodrębnionych oddziałach prewencji i pododdziałach antyterrorystycznych, w ramach zadań Służby Ochrony Państwa, w ramach zadań Straży Granicz-nej, na lotniskach, wykonując zadania z zakresu zabezpie-czenia medycznego imprezy masowej w ramach podmiotu leczniczego, w ramach wykonywania transportu sanitar-nego, w izbach wytrzeźwień oraz na stanowisku dyspozy-tora medycznego. Szeroki zakres możliwości zatrudnienia ratowników w różnego rodzaju podmiotach i jednostkach zajmujących się bezpieczeństwem ludności umożliwia członkom tej grupy zawodowej utrzymywanie ciągłego kontaktu ze społeczeństwem i oddziaływanie na kondycję zdrowotną poszczególnych jej uczestników.
Dodatkowo działania z zakresu edukacji zdrowotnej mogą być realizowane przez członków tej grupy zawodo-wej w związku z pracą polegającą na nauczaniu zawodu ratownika medycznego, wykonywaniu pracy na rzecz doskonalenia zawodowego ratowników medycznych i dyspozytorów medycznych, organizowaniu i prowadzeniu zajęć z zakresu pierwszej pomocy, kwalifi kowanej pierw-szej pomocy oraz medycznych czynności ratunkowych[11].
Praca szkoleniowo-dydaktyczna daje przede wszystkim szerokie możliwości podejmowania aktywności zmierzają-cych do poprawy zdrowia edukowanych grup odbiorców.
Wykonywanie zawodu ratownika medycznego to rów-nież kierowanie i zarządzanie ratownikami medycznymi oraz dyspozytorami medycznymi, a także zatrudnienie lub pełnienie służby na stanowiskach administracyjnych, gdzie wykonuje się czynności związane z przygotowywaniem, organizowaniem lub nadzorem nad udzielaniem świadczeń zdrowotnych w zakresie ratownictwa medycznego (art. 11 ust. 4 pkt. 4 i 5 Ustawy z dnia 8 września 2006 r. o PRM).
Zarządzanie zasobami ludzkimi ma duże znaczenie, po-nieważ jest ono ważnym czynnikiem strategicznym każ-dej jednostki organizacyjnej, wpływającym na jej rozwój [19], jak również w kontekście edukacji zdrowotnej daje możliwość organizowania dla pracowników różnego ro-dzaju szkoleń doskonalących z tematyki bazującej na za-łożeniach współczesnej idei zdrowia publicznego. Ma to również istotne znaczenie dla podnoszenia wartości kapi-tału ludzkiego w zakładzie pracy[20], przez co pozwala na optymalne wykorzystanie dostępnych zasobów ludzkich (personelu) w konkretnej placówce medycznej[21].
Kompetencje poszczególnych osób zajmujących się promowaniem zachowań korzystnych dla zdrowia są wy-maganym, ale niewystarczającym warunkiem osiągnięcia skutecznych efektów procesu edukacji. Wsparcie ze strony
Edukacja zdrowotna w zawodzie ratownika medycznego. Aspekty prawne
67
jednostki, w której pracują, jest równie ważne dla skutecz-nej realizacji strategii zdrowotnych. Na poziomie orga-nizacyjnym mogą one obejmować szkolenie personelu, zapewnienie zasobów, projektowanie właściwych polityk i procedur[22]. Kadra kierownicza ma możliwość podej-mowania czynności zmierzających do wzrostu świado-mości pracowników, m.in. w zakresie znaczenia edukacji zdrowotnej i wydawania zaleceń odnośnie włączania tego typu działań w zakres ich obowiązków służbowych.
Należy również zwrócić uwagę na przepisy zawarte w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 13 czerwca 2017 r. w sprawie specjalizacji w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia, które dają ratownikom medycznym możliwość wykonywania zawodu specjali-sty promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej. Warunkiem niezbędnym do tego jest ukończenie studiów wyższych pierwszego stopnia (licencjackich) na kierunku „ratownic-two medyczne”, a ponadto ukończenie studiów wyższych drugiego stopnia (magisterskich) na kierunku „zdrowie publiczne” lub studiów podyplomowych z dziedziny pro-mocji zdrowia i edukacji zdrowotnej. Specjalista propro-mocji zdrowia i edukacji zdrowotnej powinien również znać ję-zyk obcy, co najmniej na poziomie B2[9, 23].
Działalność zawodowa ratowników medycznych może być także realizowana w trakcie organizowanych w pla-cówkach oświatowo-wychowawczych wydarzeń, mają-cych na celu promowanie zdrowia. Status i miejsce eduka-cji zdrowotnej w podstawie kształcenia ogólnego określa Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wy-chowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej (…)[24], z którego wynika, że: „ważną rolę w kształceniu i wycho-waniu uczniów w szkole podstawowej odgrywa edukacja zdrowotna, natomiast zadaniem szkoły jest kształtowanie postaw prozdrowotnych uczniów, w tym wdrożenie ich do zachowań higienicznych, bezpiecznych dla zdrowia własnego i innych osób, a ponadto ugruntowanie wiedzy z zakresu prawidłowego odżywiania się, korzyści płynących z aktywności fi zycznej, a także stosowania profi laktyki”.
Ratownicy medyczni jako pracownicy podmiotów zaj-mujących się ratowaniem zdrowia i życia mogą wykorzy-stywać swój wizerunek społeczny do osiągnięcia celów edukacyjno-zdrowotnych, wynikających z podstawy pro-gramowej kształcenia ogólnego. Podstawa programowa, o której mowa, musi uwzględniać przede wszystkim edu-kację w zakresie udzielania pierwszej pomocy.
Z kolei Ustawa z dnia 11 września 2015 r. o zdrowiu pu-blicznym[25] wymienia edukację zdrowotną dostosowaną
do potrzeb różnych grup społeczeństwa, w szczególno-ści dzieci, młodzieży i osób starszych, jako jedno z zadań zdrowia publicznego. W jego realizacji mogą uczestniczyć podmioty, których cele statutowe lub przedmiot działal-ności dotyczą spraw objętych zadaniami zdrowia publicz-nego, do których można m.in. zaliczyć określone w usta-wie o Państwowym Ratownictusta-wie Medycznym jednostki systemu, będące podstawowymi miejscami zatrudnienia ratowników medycznych.
Konkludując, należy podkreślić, że zakres możliwych do dokonywania czynności ratowników medycznych w zakresie edukacji zdrowotnej jest szerszy niż wyni-ka to z literalnego brzmienia przepisów Ustawy z dnia 8 września 2006 r. o PRM. Znajdują one bowiem podstawę w innych, wspomnianych wyżej, aktach prawnych regu-lujących kwestie propagowania zdrowia. Zakres realizacji działań edukacyjnych zależny jest również od wiedzy, oso-bistych przekonań i predyspozycji ratowników medycznych.
Podkreślić również należy, iż Ustawa o PRM nie zawiera w swej treści żadnych regulacji szczegółowych dotyczących zasad prowadzenia edukacji zdrowotnej, co należy uznać za trafne rozwiązanie, pozostawiając tym samym swobodę w zakresie wyboru sposobu, metod i środków jej realizacji osobom wykonującym zawód ratownika medycznego.
Podsumowanie
Należy stwierdzić, iż edukacja zdrowotna wymieniona wprawdzie expressis verbis w przepisach prawnych jako jedno z ustawowych zadań zawodowych w ratownictwie medycznym podlega znacznej marginalizacji wobec „pod-stawowych” zadań ratowników medycznych, jakimi są do-konywanie medycznych czynności ratunkowych mających na celu przywrócenie życia i zdrowia osób znajdujących się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Pomimo jednak tego faktu, ratownicy medyczni mają możliwość prowa-dzenia efektywnej edukacji zdrowotnej zarówno podczas pracy w systemie Państwowego Ratownictwa Medyczne-go, jak i poza nim. Realizacja postulatu aktywnej edukacji zdrowotnej mogłaby przyczynić się do istotnego wzmoc-nienia potencjału zdrowotnego społeczeństwa oraz do znacznej poprawy stanu zdrowia potencjalnych chorych, być może również zapobiegając jednocześnie nieuzasad-nionym wezwaniom zespołów ratownictwa medycznego.
Oświadczenia
Oświadczenie dotyczące konfliktu interesów Autorzy deklarują brak konfl iktu interesów.
Źródła finansowania
Autorzy deklarują brak źródeł fi nansowania.
68
Piśmiennictwo
Karkowski TA, Karkowska D, Skoczylas P. Zdrowie publiczne 1.
i Narodowy Program Zdrowa na lata 2016–2020, [w:] Jackie-wicz A, Piotrowski G, Sułkowski Ł. (red.), Przedsiębiorczość i Zarządzanie, 2016; 17(12/3): 73–84.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 sierpnia 2016 r.
2.
w sprawie Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016–
2020 (Dz. U. 2016 poz. 1492).
Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, Fun-3.
dacja Zdrowia Publicznego, Zdrowie 21. Zdrowie dla wszyst-kich w XXI wieku. Uniwersyteckie Wydawnictwo „Vesalius”, Karków 2001.
Demel M. O wychowaniu zdrowotnym. PZWS, Warszawa 1968.
4.
Williams T. Szkolne wychowanie zdrowotne w Europie. Wy-5.
chowanie Fizyczne i Zdrowotne, 1988; (7–8): 195–197.
Gold RS, Miner KR. Report of the 2000 Joint Committee on 6.
Health Education and Promotion Terminology. American Journal of Health Education 2001; 32(2): 89–103.
Huk-Wieliczuk E, Marcinkowski JT. Uczelnie wyższe wycho-7.
wania fi zycznego wobec aktualnych potrzeb edukacji zdro-wotnej. Problemy Higieny i Epidemiologii, 2009; 40(9):
470–476.
Rezner A, Rezner W, Kosecka J. Edukator zdrowia w podsta-8.
wowej opiece zdrowotnej jako szansa na podniesienie pozio-mu promocji zdrowia i profi laktyki w Polsce. Problemy Higie-ny i Epidemiologii, 2013; 94(3): 407–412.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 9.
sierpnia 2014 r. w sprawie klasyfi kacji zawodów i specjalno-ści na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz.
U. 2018 poz. 227).
Najwyższa Izba Kontroli, Funkcjonowanie Systemu Ra-10.
townictwa Medycznego. Informacja o wynikach kontroli.
Nr ewidencyjny 149/2012/P11094/KZD, 2012, https://www.
nik.gov.pl/plik/id,4333,vp,6192.pdf (dostęp z dnia 10 listo-pada 2018 r.).
Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownic-11.
twie Medycznym (t.j. – Dz. U. 2017 poz. 2195 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o zmianie ustawy o Państwo-12.
wym Ratownictwie Medycznym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2018, poz. 1115).
Jakubaszko J. Ratownik Medyczny. Wyd. 2, Górnicki Wydawnic-13.
two Medyczne, Wrocław 2010.
Adamkiewicz-Herok B, Madowicz J. Status prawny zawo-14.
du ratownika medycznego w Polsce – obowiązujące usta-wodawstwo i wybrane problemy. Na Ratunek, 2012; (1/12):
8–13.
Zintegrowany System Informacji o Nauce i Szkolnictwie Wyż-15.
szym POLON prowadzony przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, http://www.polon.nauka.gov.pl (dostęp z dnia 14 listopada 2018 r.).
Oferta studiów Europejskiej Uczelni Społeczno–Technicznej 16.
w Radomiu, http://www.eust.pl/rekrutacja/2studia2 (do-stęp z dnia 4 listopada 2018 r.).
Oferta studiów w języku polskim Uniwersytetu Medycznego 17.
w Łodzi, http://rekrutacja.umed.lodz.pl/studia–w–jezyku–
polskim (dostęp z dnia 4 listopada 2018 r.).
Poździoch S. Ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycz-18.
nym. Komentarz. Wyd. 2, Wolters Kluwer, Warszawa 2013.
Sępek M. Zarządzanie zasobami ludzkimi, [w:] Seliga S. (red.), 19.
Przedsiębiorczość i Zarządzanie. Wyższa Szkoła Przedsiębior-czości i Zarządzania, Łódź, 2010; 11(11): 52–71.
Wieteski D. Szkolenia pracowników w procesie zarządzania 20.
ludźmi – wybrane aspekty ekonomiczne, księgowe i prawne, [w:] Nowak A. (red.), Prawo pracy czynnikiem skutecznego kierowania ludźmi, Radom 2013, 265–278.
Lipowski P. Prawo pracy jako czynnik skutecznego zarządza-21.
nia w placówce medycznej, [w:] Nowak A. (red.), Prawo pra-cy czynnikiem skutecznego kierowania ludźmi, Radom 2013, 59–64.
Smith BJ, Tang KC, Nutbeam D.
22. WHO Health Promotion
Glos-sary: new terms. Health Promotion International, 2006; 21(4):
331–339.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 czerwca 2017 r.
23.
w sprawie specjalizacji w dziedzinach mających zastosowa-nie w ochrozastosowa-nie zdrowia (Dz. U. 2017 poz. 1217).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 24.
2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przed-szkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnospraw-nością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształce-nia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz. U. 2017 poz. 356 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 11 września 2015 r. o zdrowiu publicznym (t. j.
25.
– Dz. U. 2018 poz. 1492).
Górski A. (red.), Leksykon prawa medycznego, Warszawa 26.
2012.
Zaakceptowano do edycji: 1.06.20 Zaakceptowano do publikacji: 1.09.20
Adres do korespondencji:
Arkadiusz Rutkowski
Wyższa Szkoła Nauk Społecznych w Lublinie tel. 504 626 381
e-mail: rutkowski166@wp.pl
Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 1 (62) 2020
69
PRA CA POGL Ą DOW A
© Copyright by Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu