Każdy na własnym przykładzie może bez trudu zauważyć, że przechodząc z jednego sposobu pisania na inny, tylko początkowo narusza stereotyp pisma, które wkrótce powraca do swojego, właściwego obrazu. Dziecko piszące po raz pierwszy na tablicy zabiera się do tego tak, jakby pisało na stole, na papierze. Na tablicy kładzie początkowo całą dłoń, po czy dostosowuje się do nowych okolicz-ności i pisze tak, jakby pisało w zeszycie. Tak więc, właściwy tylko danej jedno-stce charakter pisma pozwala na identyfikację autora po swoistym kreśleniu zna-ków pisarskich, bez względu na to, czy pisano na tablicy, murze czy kredą na
62
Stanisław Galata, Halina Smutek
asfalcie3. Dużą trudność takich identyfikacji sprawia sporządzanie pism z dbało-ścią o czytelność „przebitek” (kopii) np. pisane w wielu egzemplarzach umowy, rozmaite kwity, odbitki ksero, fotokopie itp. Nawet pierwszy egzemplarz takiego rękopisu ma inne niż zwykle cechy. Możemy zauważyć, że dowolnie wybraną literę piszemy inaczej na początku, inaczej w środku a jeszcze inaczej na końcu wyrazu. Ale również litery te mają swoje subtelne różnice wewnątrz jednego wyrazu4.Hiszpańscy autorzy J. A. Justes i J. D. V. Blanco uważają, że pismo jest najwyższym przejawem rozwoju osobniczego jednostki, a dzięki temu, że sposób kreślenia znaków graficznych jest w zasadzie niezmienny w ciągu całego życia człowieka, pismo może stanowić dowód identyfikacji pewniejszy niż cechy anatomiczne, czy morfologiczne. Te bowiem, dzięki operacjom plastycznym mogą być w szerokim zakresie, dość dowolnie zmieniane. Według cytowanych auto-rów „pisanie jest więc graficznym rzutem uwarunkowań i informacji mózgowych modelowanych, od stawu ramienia do palców ręki przez neurony napędowe przy pomocy pięciuset mięśni doprowadzających” [op. cit., s. 4]. Zbadali oni ten pro-ces dokładnie i po analizie ruchów wyrażonych w rysunkach, liniach i odstępach znaku graficznego stwierdzili, że ruchy te są zgodne ze schematami myślowymi umiejscowionymi w obszarze neuronów. Na podstawie tych spostrzeżeń uważa się, że pismo jest projekcją osobowości.
Właściwością alfabetu łacińskiego jest majuskuła, minuskuła i kapitalik5. Obecnie, w związku z coraz powszechniejszym wypełnianiem ankiet, kwestiona-riuszy, kart komputerowych mamy do czynienia z trzecim rodzajem pisma – lite-ry drukowane. Dla grafologa najcenniejszym materiałem analitycznym jest pismo odręczne, gdyż nikt z nas, jeśli pisze, nie robi tego bezmyślnie, chociaż często nie myśli o tym, co pisze, to jednak myśli, a to wywiera wpływ na pismo. Również nie bez znaczenia jest tu adresat i przeznaczenie pisma. Pod względem psycho-logicznym wyróżnia się trzy rodzaje rękopisów:
• prywatne, • społeczne, • estetyczne.
3 Kilkanaście lat temu, wesołość grafologów wzbudził pewien dyrektor WSK w Rzeszowie, który posłał do ekspertyzy drzwi od ubikacji, na których wypisano nieprzychylne i obraźliwe dla niego teksty. Okazało się, że pismo zachowało swoiste cechy i autor został zidentyfikowany.
4 Przykład nieskomplikowanej ekspertyzy grafologicznej: do sądu dostarczono poważnie obciąża-jący oskarżonego list napisany jakoby przez niego osobiście. Grafolog – występuobciąża-jący w charakte-rze biegłego sądowego – pcharakte-rzeniósł pismo na papier milimetrowy a następnie wyświetlił na dużym ekranie. Bez trudu można było zauważyć, że te same litery były identyczne w całym piśmie nie wykazując nawet mikronowych różnic między sobą. Wniosek: list został sporządzony przez wrogów oskarżonego na dobrym komputerowym sprzęcie, dobrze naśladował charakter jego pisma.
Prywatne obejmują prawie wszystkie rękopisy bezwpływowe, a więc takie, które wywierają na otoczenie wpływ pośredni, dopiero po ich indywidualnym przetworzeniu, takie jak notatki, bruliony itp. Do społecznych zaliczają się wszel-kie urzędowe pisma lub pisma wszel-kierowane do osób ważnych; podania, prośby, adresy itp. Trzeci rodzaj, to bogato zdobione pismo kronik, dyplomów, laurek, gratu-lacji, kopert itp. Warunki, w jakich redagowane jest pismo, stan emocjonalny piszą-cego, jego zdrowie fizyczne i psychiczne, skupienie czy rozkojarzenie, wywierają na rękopisie znaczące i dla specjalisty czytelne piętno. Słowacki grafolog Józef Mistrik analizując pismo ludzi zdrowych i cierpiących stwierdza, że ci ostatni mają „cierpiętniczy” sposób pisania; pisane przez nich litery nie mają właściwego wy-kończenia, często są opuszczane, zwłaszcza na końcu wyrazu. Charakterystyczny wpływ na pismo mają przede wszystkim choroby narządów ruchu, choroby psy-chiczne i nerwowe oraz choroby serca. Szczególnie wnikliwym badaniom poddano anomalie występujące w charakterze pisma, które sygnalizują chorobę psychiczną. Pierwsze symptomy przejawiania się w piśmie choroby psychicznej to:
• drążące zygzaki zamiast linii prostych, • brak płynności zaokrągleń,
• wiersze i litery pokrzywione w różne strony, • dolne owale liter wykazują wyraźne drżenie.
Jedną z najczęściej występujących i uciążliwych psychoz, czyli właściwych chorób psychicznych jest schizofrenia6. Rozpoznanie jej we wczesnym stadium
5 Majuskuły (litery wersalikowe) to wielkie litery alfabetu, natomiast minuskuły (litery tekstowe) to
małe litery alfabetu, kapitaliki to litery o wyglądzie wielkich, ale wielkości małych liter.
6 Schizofrenia jest chorobą zaburzającą czynności psychiczne i somatyczne (dotyczące ciała), po-wodując obiektywne bądź subiektywne cierpienie. Jest to choroba o wielu wymiarach: • jedna choroba (monogeniczność), • grupa chorób o podobnych mechanizmach powstania (poligenicz-ność), • grupa różnych chorób (heterogeniczność).
Jej przyczyny nie są znane. Najprawdopodobniej mają one pochodzenie wieloczynnikowe. Podstawowe zaburzenie dotyka mózgu, tzn. ośrodkowych struktur lub mechanizmów neuronal-nych, wywierających wpływ na wiele czynności neuropsychicznych. Schizofrenia nie jest chorobą dziedziczną. Stopień pokrewieństwa nie determinuje zachorowania, lecz koreluje z jego ryzykiem. Objawy i przebieg choroby są różnorodne, kształtowane przez: czynnik podatności, okresowego załamania się mechanizmów kompensacyjnych i wpływ czynników utrwalających. Wyraża się to kryzysami:
u osoby dotkniętej chorobą – poczucia rzeczywistości, tożsamości, autonomii, sprawności, na-dziei, sensu, poczucia „pełnego” istnienia.
w grupie – więzi, wolności, zaufania, współdziałania, aktywności, powinności, pozycji (statusu). Badania tej choroby, inspirują pytania egzystencjalne, wspólne chorym i zdrowym ludziom: • granice poznawalności świata i własnych przeżyć,
• granice między złudzeniem a rzeczywistością, • kryteria prawdy i fałszu,
• granice i determinanty tożsamości,
64
Stanisław Galata, Halina Smutek
rozwoju ma kapitalne znaczenie tak dla dotkniętej nią jednostki, jak i całości działań zbiorowych, w których jednostka ta uczestniczy. Polega na rozpadzie osobowości, co przejawia się stopniowym osłabianiem kontaktu z otoczeniem, zmniejszaniem zainteresowań, osłabianiem kontaktu z otoczeniem, zmniejszeniem zainteresowań, osłabianiem uczciwości i aktywności, czemu mogą towarzyszyć inne dokuczliwe objawy; urojenia, omamy (halucynacje), mutyzm (niemota, upo-rczywe milczenie) itp. Objawy tej choroby można zauważyć w piśmie osoby, która na nią cierpi, ponieważ pismo odzwierciedla zmiany psychopatyczne i czyn-nościowe mózgu; pismo schizofrenika jest pełne zawijasów, znaków symbolicz-nych, a nawet niewielkich rysuneczków. Jest jakby integralną grafiką, sprawia-jąc wrażenie plastycznego kolażu. Pośród małych wyrazów, litery początkowe są przesadnie wielkie. Pisanie liter rozpoczyna się z najdziwniejszych punktów po-czątkowych. Kreski i zaokrąglenia rozbiegają się w różne strony, nie tworząc równych szeregów wierszy. W przypadkach szczególnie ciężkich kreski nie łączą się ze sobą. Wynika to stąd, że schizofrenik za pomocą bogatej symboliki pragnie pomniejszyć i zataić trapiącą go dolegliwość, zwłaszcza chorobliwe myśli i wy-obrażenia. Doświadczeni lekarze potrafią na tej podstawie dostrzec sympto-my choroby psychicznej, jeszcze przed pojawieniem się jej objawów.
Jednak nie tylko sposób kreślenia liter jest sygnałem odczytywanym przez grafologów dla identyfikacji autora pisma i cech jego (jej) psychofizycznej struk-tury. Obecnie komunikowanie się przebiega przy użyciu środków, które nie wy-magają ani bezpośredniego, fizycznego kontaktu, ani ręcznego, osobistego prepa-rowania pism (korzystanie z technik komputerowych, kopiarek, gotowych wzo-rów pism, komórek itp.). Obok sposobu pisania, są jeszcze inne sygnały, które może odczytać grafolog, a które dostarczają informacji o autorze pisma.