Pierwszy etap analizy dla sektora telefonii komórkowej został rozpoczęty od
określenia groźby wejścia na rynek usług nowych konkurentów.
Aktualnie w sektorze telefonii komórkowej działają trzy firmy: Polska Telefo-nia Cyfrowa Sp. z o.o. (Era Gsm), Polkomtel S.A. (Plus Gsm) oraz Orange (dawniej Idea). Szczególne znaczenie dla uczestników sektora i jego potencjal-nych inwestorów mają tzw. bariery wejścia, które w sektorze telefonii komórko-wej są zdecydowanie wysokie. Wg najnowszych informacji, na początku 2007 roku ma pojawić się kolejny (czwarty) operator telefonii komórkowej na rynku krajowym. Należy jednak pamiętać o tym, że nowego operatora czekają „na wejściu” znaczne koszty, wynikające z konieczności uzyskania kosztu jednostko-wego poniżej ceny rynkowej i znacznych nakładów kapitałowych, które należy ponieść z chwilą rozpoczynania działalności.
Drugą „siłą Portera” jest intensywność rywalizacji między działającymi
w sektorze firmami.
Sektor telefonii komórkowej jest podzielony proporcjonalnie. Liczba klientów poszczególnych firm działających na rynku krajowym przedstawiono na rys. 1.
Do marca 2004 roku na rynku telefonii komórkowej trudno było doszukać się elementów walki konkurencyjnej. Firmy uczestniczące w rynku postępowały „za-chowawczo”. Przyjęta strategia polegała na obserwowaniu zachowań konkuren-tów i dostosowywaniu się do ewentualnych niewielkich zmian, które poczyniła konkurencja.
Poważna walka konkurencyjna o klienta rozpoczęła się wśród operatorów te-lefonii komórkowej poprzez wprowadzenie w marcu 2004 przez PTC (Era) no-wej marki dla młodzieży Heyah. Rezygnując ze sprzedaży tanich (bo dotowa-nych) telefonów, zaoferowano w zamian dużo niższe stawki za połączenia. Posu-nięcie to okazało się wielkim sukcesem PTC, firmie w ciągu kilku miesięcy przy-było 1,5 mln abonentów. Najbardziej znamienną konsekwencją tego działania był również fakt, że pozostali operatorzy zmuszeni byli do obniżek cen na oferowane usługi – w efekcie ceny w segmencie bezabonamentowym znacznie spadły. Efek-tem tych zmian był spadek średniego miesięcznego przychodu na abonenta (ARPU) – (rys. 2).
188
Wiktor Adamus, Jan Gardyła
0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 z 2002 2003 2004 2005 Lata Era Gsm Plus Gsm 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 M ln o sób 2002 2003 2004 2005 Lata Orange/IDEA Plus Gsm Era Gsm
Mimo spadku wskaźnika (ARPU), wskutek znacznej obniżki cen i wprowa-dzenia promocyjnych udogodnień dla swoich klientów, w latach 2002–2005 ope-ratorzy: PTC i Polkomtel w kolejnych rocznych bilansach swojej działalności na rynku zanotowali wzrost wskaźnika zysku netto (rys. 3).
Rysunek 1. Liczba abonentów sieci komórkowych w Polsce
Liczba abonentów sieci komórkowych
Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.era.pl, http://www.plusgsm.pl, http:// www.orange.pl.
Rysunek 2. Średni miesięczny przychód od użytkownika (ARPU)
Sredni miesięczny przychód od abonenta (ARPU)
0,0 200,0 400,0 600,0 800,0 1000,0 1200,0 M ln z ł 2002 2003 2004 2005 Lata Era Gsm Plus Gsm Rysunek 3. Zysk netto operatorów
Zysk netto operatorów
Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://www.era.pl, http//www.plusgsm.pl.
Trzecią siłą jest nacisk ze strony substytucyjnych produktów lub usług. Pojawiające się symptomy nasycenia rynku, oraz rozwój technologii stymulują pojawianie się nowych produktów (telefonów nowej generacji) i nowych usług (transmisji pakietów danych i usług multimedialnych). Aktualnie firmy sektora te-lefonii komórkowej oferują swoim klientom pakiety usług porównywalne zarówno pod względem cenowym jak i asortymentowym.
Kolejną siłą Portera jest siła przetargowa nabywców. Zbliżające się nieuchron-nie „nasycenieuchron-nie” rynku, oraz duże prawdopodobieństwo, że wkrótce pojawi się kolejny operator spowoduje, że siła przetargowa nabywców wyraźnie wzrośnie. Operatorzy, aby pozyskać nowych klientów będą musieli wyjść do nich z bardziej atrakcyjnym produktem, lub niższą ceną na świadczone usługi.
Siła przetargowa dostawców – ta siła ma niewielki wpływ na otoczenie
konkurencyjne sektora telefonii komórkowej. Poziom zaawansowania technolo-gicznego i ceny sprzętu oferowanego operatorom przez dostawców są porów-nywalne, zatem nie przekłada się to w znaczący sposób na jakość lub ceny oferowanych usług.
Pierwszy etap analizy dla sektora telefonii stacjonarnej
W ramach rynku telefonii stacjonarnej przedsiębiorcy telekomunikacyjni za-pewniają użytkownikom końcowym usługi dostępu do stacjonarnej sieci oraz usługi połączeń telefonicznych.
Wielkość rynku telefonii stacjonarnej, mierzona sumą przychodów z usług te-lefonii stacjonarnej generowanych przez przedsiębiorców telekomunikacyjnych,
Lata M ln z T Era Gsm Plus Gsm
190
Wiktor Adamus, Jan Gardyła
-15,00% -10,00% -5,00% 0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 2001/2002 2002/2003 2003/2004 2004/2005 Lata przychody wykazuje od kilku lat tendencję spadkową. Jest to spowodowane rozwojem ryn-ku telefonii ruchomej i znacznym upowszechnieniem się tych usług wśród społe-czeństwa. W roku 2002 spadek ten był jeszcze niewielki, przychody były mniej-sze o 0,67% w stosunku do roku 2001. W roku 2003 w stosunku do roku 2002 spadek przychodów był większy – wynosił już 7,72%. Rozwijająca się działalność przedsiębiorstw telekomunikacyjnych (zwłaszcza tych, które spowodowała, że przychody z rynku telefonii stacjonarnej w roku 2004 były wyższe niż w roku 2003. Oferta cenowa operatorów alternatywnych okazała się konkurencyjna w stosunku do oferty operatora zasiedziałego. W roku 2004 przychody z rynku wzrosły o 10,18% w stosunku do roku 2003. W roku 2005 przychody z usług świadczonych w sieciach stacjonarnych spadły jednak ponownie o 11,72%. Wśród głównych przyczyn spadku należy wymienić wzrastającą popularność połączeń świadczonych w sieciach ruchomych oraz w technologii IP, w szczególności usług świadczonych nieodpłatnie użytkownikom dostępu do Internetu za pomocą tzw. komunikatorów głosowych.
Rysunek 4. Zmiany w wielkości przychodów
Zmiany w wielkości przychodów na rynku usług w sieci stacjonarnej w stosunku do roku poprzedniego
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportu UKE o stanie rynku telekomunikacyjnego za rok 2005.
W roku 2005 ponownie największe przychody z usług na rynku stacjonarnym osiągnęła Telekomunikacja Polska S.A., zwiększył się jednak, choć w niewielkim stopniu udział w rynku tzw. operatorów alternatywnych. Udziały te pokazuje wykres 5.
0,00 20,00 40,00 60,00 80,00 100,00 % 2001 2002 2003 2004 2005 Lata TP S.A. Inni operatorzy Rysunek 5. Udziały procentowe operatorów
Udziały procentowe operatorów na rynku telefonii stacjonarnej
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportu UKE o stanie rynku telekomunikacyjnego za rok 2005.
Pomimo liberalizacji rynku telekomunikacyjnego i pojawienia się konkurencji, udziały Telekomunikacji Polskiej S.A. na polskim rynku telefonii stacjonarnej na-dal utrzymują się na wysokim poziomie 84,98% pod względem przychodów. Wie-loletnia działalność TP S.A., posiadana infrastruktura obejmująca obszar całego kraju oraz prowadzona przez TP S.A. polityka międzyoperatorska ugruntowała jej pozycję na rynku, stwarzając warunki do konstruowania ofert, które powstrzy-mują migrację użytkowników końcowych do innych dostawców usług.
Z analizy formularzy informacyjnych, (przekazanych UKE do dnia 20 kwiet-nia 2006 roku) wynika, że w 2005 roku liczba łączy abonenckich ogółem wyniosła 11 803 tys. Ponownie największy udział w liczbie łączy zanotowała Telekomuni-kacja Polska S.A., wynosił on ok. 89,9%. Jednak liczba łączy abonenckich tego operatora spadła w porównaniu do 2004 roku o ponad 6,65% i wynosiła na ko-niec 2005 roku 10 606 tys. Dane te wskazują, że na polskim rynku telekomunika-cyjnym dominującym operatorem telefonii stacjonarnej jest nadal Telekomunika-cja Polska S.A. i wielkość jej udziałów w rynku nie pozwala przypuszczać, iż w najbliższym czasie sytuacja ta może ulec zmianie.
W 2005 roku operatorzy alternatywni przejęli 10% rynku mierzonego liczbą łączy abonenckich. Największy udział pod tym względem, wynoszący ponad 3,2% miała analogicznie do 2004 roku Telefonia Dialog.
Rynek połączeń telefonicznych w telefonii stacjonarnej jest rynkiem zliberali-zowanym. W roku 2005 nie istniały żadne ograniczenia natury prawnej, które uniemożliwiałyby świadczenie przedsiębiorcom telekomunikacyjnym usług na tym
192
Wiktor Adamus, Jan Gardyła
89,9 4,0
2,9 3,2
TP Dialog S.A. Netia S.A. Inni operatorzy
rynku. Na mocy przepisów przejściowych Prawa telekomunikacyjnego z 2004 roku Telekomunikacja Polska S.A. posiada znaczącą pozycję w zakresie świad-czenia usług w publicznych stacjonarnych sieciach telefonicznych, co skutkuje określonymi w ustawie obowiązkami świadczenia zestawu usług telekomunika-cyjnych, które powinny być dostępne dla wszystkich 68 użytkowników sektora z zachowaniem wymaganej jakości i po przystępnej cenie.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 25 października 2004 roku na rynku telefonii stacjonarnej funkcjonują następujące rynki:
• świadczenia usług krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicz-nej sieci telefoniczpublicz-nej dla konsumentów;
• świadczenia usług międzynarodowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów;
• świadczenia usług krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicz-nej sieci telefoniczpublicz-nej dla użytkowników końcowych z wyłączeniem konsu-mentów;
• świadczenia usług międzynarodowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla użytkowników końcowych z wyłączeniem konsumentów.
Wskazane rynki będą poddane regulacji, w stopniu zależnym od wyników analiz rynkowych prowadzonych w zakresie konkurencyjności.
Rysunek 6. Udział procentowy przedsiębiorców telekomunikacyjnych pod względem linii abonenckich abonenckich roku 2005
Drugi etap analizy
Obydwa sektory rynku telekomunikacyjnego w Polsce funkcjonują w odmien-nych warunkach. Rynek telefonii komórkowej jest bardziej zliberalizowanym seg-mentem usług telekomunikacyjnych w Polsce. Wprowadzenie regulacji prawnych ułatwiających działanie niezależnym operatorom wprowadziło na ten segment rynku elementy walki konkurencyjnej. Usługodawcy zabiegając o nowych klientów byli zmuszeni do odpowiadania na ich rzeczywiste potrzeby, a konkurencja cenowa sprawiła iż przeciętny konsument płacił za usługi mniej. Jakość świadczonych usług, wprowadzenie nowych technologii i konkurencyjne ceny sprawiły, że od roku 2001 segment telefonii komórkowej zaczął zdobywać klientów w dużym tempie, wzrosły również znacząco wpływy ze sprzedaży usług (tab. 1).
Tabela 1. Liczba abonentów rynku telekomunikacji w latach 2001–2005 (w tys.)
Abonenci Telefonia stacjonarna Telefonia komórkowa 2001 10934,4 9604,6 2002 11038,2 13898,5 2003 11056,7 17401,2 2004 11180,6 23096,1 2005 10413,8 29166,4 Źródło: raporty GUS („Łączność – wyniki działalności”), http://www.stat.gov.pl.
Równocześnie brak wykształconych mechanizmów konkurencyjności, sztyw-ne utrzymywanie wysokich cen usług na niezmienionym poziomie oraz brak za-chęcających i atrakcyjnych ofert dla klientów spowodowały w sektorze telefonii stacjonarnej spadek liczby klientów i przychodów ze sprzedaży produktów i usług (tab. 2).
Tabela 2. Przychody ze sprzedaży produktów i usług (w mln zł)
Przychody ze sprzedaży Telefonia stacjonarna Telefonia komórkowa 2002 14947,4 12262,8 2003 13921,0 14676,3 2004 13973,3 17243,3 2005 12143,5 18474,8 Źródło: raporty GUS („Łączność – wyniki działalności”), http://www.stat.gov.pl.
Zakończenie
Wyniki przeprowadzonych badań świadczą o tym, że żadna z firm działają-cych na polskim rynku w sektorze telefonii komórkowej nie osiągnęła trwałej przewagi konkurencyjnej. Podział udziałów w rynku jest ustalony i od kilku lat nie uległ istotnej zmianie. O panującej dla operatorów hossie świadczy fakt, że każdy z nich zanotował w ostatnich 4 latach znaczący wzrost liczby abonentów oraz wskaźnika zysku netto.
194
Wiktor Adamus, Jan Gardyła
W najbliższej przyszłości można wprawdzie oczekiwać kolejnych obniżek cen za świadczone usługi telekomunikacyjne. Impulsem do obniżek mogą też być za-pisy prawa telekomunikacyjnego o przenoszeniu numerów. Klient może zacho-wać numer, zmieniając operatora, a to ułatwi przechodzenie do innych sieci i zaostrzy konkurencję. Czynnikiem stymulującym wzrost poziomu konkurencyj-ności może być wejście na rynek telefonii komórkowej kolejnego (czwartego) operatora.
Odmienna sytuacja panuje w sektorze telefonii stacjonarnej. W latach 2002– 2005 nie zaszły zmiany, które można by uznać za bardzo istotne dla ogólnego obrazu rynku. Patrząc na ogólnie ujęty rynek telefonii stacjonarnej nadal wyraź-nie prowadzi na nim pod względem udziałów Telekomunikacja Polska S.A. i cho-ciaż nadal utrzymuje się tendencja do powolnego wzrostu udziału innych operato-rów, zarówno pod względem osiąganych przychodów jak i pod względem takich kryteriów jak posiadane linie abonenckie czy czas trwania połączeń, pozycja TP S.A. jest nadal bardzo silna. Wprowadzenie przez Prezesa UKE odpowiednich regulacji prawnych powinno doprowadzić do zrównoważenia siły rynkowej ope-ratora dominującego.
Podsumowując należy zwrócić uwagę na występujący w sektorze telefonii stacjonarnej brak wykształconego mechanizmu konkurencji. Nadal niezbędna jest ingerencja Regulatora w przypadku tworzenia ofert, zarówno hurtowych jak i detalicznych, przez działających na rynku przedsiębiorców telekomunikacyjnych.
Bibliografia
[1] Barney J. B., Gaining and Sustaining Competitive Advantage, Prentice Hall, Upper Saddle River, NJ 2001, s. 233.
[2] Gorynia M., Konkurencyjność przedsiębiorstwa – próba
konceptualiza-cji operacjonalizakonceptualiza-cji, [w:] Strategia przedsiębiorstw w warunkach kon-kurencji międzynarodowej, red. E. Najlepszy, Wydawnictwo AE, Poznań
1998.
[3] Kokocińska M., Konkurencyjność polskich przedsiębiorstw w świetle badań
koniunktury, [w:] Konkurencyjność podmiotów gospodarczych procesie in-tegracji i globalizacji, red. E. Skawińska, Zeszyty Naukowe Politechniki
Po-znańskiej, Poznań 2001.
[4] Michalski T., Metody taksonomiczne w wielowymiarowej analizie
porów-nawczej konkurencyjności gospodarek, [w:] Międzynarodowa konku-rencyjność Polski, Belgii, Rosji, red. M. Lipiec-Zajchowska, Wydział
Za-rządzania UW, Warszawa 2000.
[5] Obłój K., Logika przewagi konkurencyjnej, „Przegląd Organizacji” 2001, nr 9.
[6] Skawińska E., Reakcje na zmiany a konkurencyjność przedsiębiorstw, [w:] Konkurencyjność przedsiębiorstw – nowe podejście, red. E. Skawiń-ska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Poznań 2002.
[7] Stankiewicz M. J., Istota i sposoby oceny konkurencyjności
przedsiębior-stwa, „Gospodarka Narodowa” 2000, nr 7–8.
[8] http://www.era.pl (6.09.2006). [9] http://www.orange.pl (6.09.2006). [10] http://www.plusgsm.pl (6.09.2006). [11] http://www.stat.gov.pl (6.09.2006).
Summary
The objective of this study was to compare selected competitiveness indica-tors of Polish mobile and stationary telecommunication companies. The research was performed based on the analysis of financial data, published every year by the companies of this sector. The method of analysis of competition environment was applied to data analysis.
196