Pod koniec roku, we wrześniu 2000 r., po raz pierwszy zebrano dane dotyczące wskaź-ników przestępstw popełnionych przez dzieci objęte opieką instytucjonalną (Brytyjskie Ministerstwo Zdrowia – ang. Department of Health 2001 b). Liczby wykazały, że prawdopodo-bieństwo pouczeń lub skazań za przestępstwo wśród osób objętych opieką instytucjonalną, będących w wieku odpowiedzialności karnej jest trzykrotnie wyższe niż u ich rówieśników. Spośród dzieci pozostających pod opieką instytucjonalną przez ponad rok, 10,8 procent otrzymało pouczenie lub wyrok skazujący, podczas gdy analogiczny odsetek wśród wszyst-kich dzieci wynosił 3,6 procent (Brytyjskie Ministerstwo Zdrowia 2001 b).
Po publikacji tych statystyk (co miało miejsce po zakończeniu omawianego powyżej bada-nia) Brytyjskie Ministerstwo Zdrowia obrało za cel opracowany w ramach programu „Quality Protects” (patrz Department of Health 1998) ograniczenie liczby przestępstw wśród dzieci objętych opieką instytucjonalną. …Do roku 2004 odsetek dzieci w wieku od 10–17 lat
pozo-stających pod opieką instytucjonalną w sposób ciągły, przez co najmniej rok, które otrzymały ostateczne pouczenie lub wyrok skazujący, powinien zostać zmniejszony o 1/3 w porównaniu do sytuacji z września 2000 roku. To stawia za cel zmniejszenie odsetka z 10,8% do 7,2%. (Brytyjskie
Ministerstwo Zdrowia – ang. Department of Health 2001 c).
Praktycy pracy socjalnej są nieuchronnie jedną z grup specjalistów z pierwszej linii starań o osiągnięcia tego, co wydaje się trudnym do osiągnięcia celem. W pozostałej części roz-działu rozważam przekaz, jaki praktycy mogą zaczerpnąć z podsumowania powyżej przed-stawionych wyników badania.
Po pierwsze, badanie podkreśliło potrzebę odnoszenia się do dzieci objętych opieką jako jednostek. Wymaga to uznania zarówno zróżnicowanej gamy doświadczeń, którą młodzi ludzie pozostający pod opieką wnoszą razem z sobą oraz różnorodności ścieżek, które
Praca socjalna a praktyka oparta na dowodach naukowych
144
mogą obrać poprzez system opieki. Uznanie i wspieranie indywidualności młodych ludzi pozostających pod opieką instytucjonalną wymaga dogłębnego zrozumienia ich historii i doświadczeń. Wiąże się to również z uznawaniem, że to, co jest odpowiednie dla jednej osoby, może nie być odpowiednie dla pozostałych. Praktycy i opiekunowie powinni raczej przyjmować elastyczne podejście w celu zapewnienia, że indywidualne potrzeby dzieci są w pełni zaspokajane, a nie obierać uniwersalnej strategii „jeden sposób na wszystko”. Młodzi ludzie podkreślali, że nie chcą być postrzegani czy traktowani jako „dzieci z domu dziecka” lub „dzieciaki z opieki społecznej”, ale raczej jako jednostki same w sobie. W związku z tym, bardzo niekorzystnym jest postrzeganie dzieci objętych opieką instytucjonalną jako „zepsutych”, ponieważ implikuje to, że nie można im ani pomóc, ani ich naprawić. O wiele bardziej korzystnym jest postrzeganie ich, jako wrażliwych oraz uznawanie, że możliwym jest sprawienie, że jednostki staną się mniej podatne na negatywne wpływy poprzez pro-mowanie pojęcia odporności (Gilligan 2001). Może to skutkować większymi oczekiwaniami wobec dzieci objętych opieką i w konsekwencji lepszymi osiągnięciami w dorosłym życiu. Szczególnie godnym podkreślenia jest fakt, że wyniki badania stanowczo nie są inter-pretowane, jako część dyskusji na temat opieki stacjonarnej vs. opieki zastępczej. Tak się złożyło, że kwestie poruszane w badaniu skutkowały podkreśleniem niektórych z najlep-szych aspektów opieki zastępczej i niektórymi z najgornajlep-szych aspektów opieki stacjonarnej. Jednak z relacji młodych ludzi jasno wynika, że potrzebne są obie formy zapewniania opie-ki. Mimo, że istnieje tendencja do postrzegania opieki stacjonarnej, jako słabej pochodnej opieki zastępczej, należy postrzegać obie formy jako potencjalnie pozytywne rozwiązania. Mentalność „ostatniej deski ratunku” wiązana z opieką stacjonarną musi zostać zastąpiona bardziej ambitnymi celami i założeniami zarówno dla mieszkańców, ośrodków, jak i opie-kunów, tak, aby obie grupy były cenione.
Historie młodych ludzi przemawiają za poglądem, że doświadczenia opieki stacjonarnej mogą być lepsze, gdy placówki będą mniejsze. Mniejsze placówki mogą zapewniać dzie-ciom bardziej indywidualną opiekę oraz zmniejszać prawdopodobieństwo, że przebywa-jące w nich dzieci rozwiną i podtrzymają subkulturę dewiacyjną. W przypadku, gdy będzie mniej rówieśników do wywierania presji, ograniczeniu ulegnie prawdopodobnie także siła presji rówieśników.
Również inni komentatorzy zauważyli zalety mniejszych placówek ( Frost i in. 1999), a ostat-nie statystyki rządowe wskazują, że 50% domów opieki stacjonarnej przyjmuje obecostat-nie sześcioro lub mniej mieszkańców (Brytyjskie Ministerstwo Zdrowia – Department of Health 2001 d). Niepokoi jednak fakt, że z tych samych statystyk wynika, iż istnieje wciąż 101 domów,
Praca socjalna a dzieci objęte opieką instytucjonalną
które mogą przyjąć więcej niż 13 dzieci, a ponadto 142 domy, które mogą przyjąć do 10 lub 12 dzieci. Bez wątpienia istnieje potrzeba, by rząd podjął zdecydowane starania w celu ograniczenia ilości miejsc w jak największej liczbie dużych placówek.
Poza tym, decydenci oraz praktycy powinni obrać za cel promowanie ciągłości pracy tego samego personelu w sektorze opieki stacjonarnej. Ten cel może być bardziej osiągalny w mniejszych domach opieki, a mniejsza liczba zakwaterowanych dzieci będzie wymagała też mniej licznego personelu. Niezwykle trudnym dla młodych ludzi jest poznawanie ich opiekunów i faktyczne poczucie, że mają kogoś, z kim mogą porozmawiać, jeżeli personel stale się zmienia. Jednak, gdyby mniej liczne grupy personelu pracowały w sposób bar-dziej regularny w tym samym domu, personel i młodzi ludzie mieliby więcej możliwości, by przynajmniej wzajemnie się poznać i potencjalnie wypracować pewne zaufanie i sza-cunek. Młodzi ludzie objęci opieką potrzebują mieć kogoś, do kogo mogą się zwrócić. Nie sposób wystarczająco podkreślić znaczenia poczucia, że ktoś się rzeczywiście o nich troszczy. Wartym zauważania jest fakt, że dla młodych ludzi zakwaterowanych w domach opieki, które odznaczają się dużą rotacją kadr, rola pracownika socjalnego może być absolutnie kluczowa dla zapewnienia pewnej ciągłości w życiu młodych ludzi, której ci bardzo potrzebują. W ten sam sposób, w miejscach długotrwałej opieki zastępczej, w których młodzi ludzie rozwinęli jakościowe relacje z ich opiekunami, rola pracownika socjalnego może zejść na dalszy plan. Kolejną z implikacji zaprezentowanego tu badania jest fakt, że większym uznaniem należy darzyć potencjalnie pozytywne korzyści długotrwałej opieki zastępczej. Chociaż ta forma opieki nie jest odpowiednia dla każdego, jednak badanie wykazało, że długotrwała opieka zastępcza daje młodym ludziom bardziej realistyczną możliwość rozwinięcia bezpiecznego przywiązania do ich opiekunów. Pozostając w tym samym temacie, doświadczenia młodych ludzi, z którymi przeprowadzono wywiad, dostarczają również poparcia dla twierdzenia Minty’ego (1999), według którego obecna polityka krótkotrwałego przyjmowania do placó-wek opieki nie zawsze będzie w najlepszym interesie dziecka. Powodem jest fakt, że może ona stymulować „oscylowanie” dziecka między pozostawaniem w placówce i wychodzenia z niej, skutkujące odsuwanie w czasie długotrwałego objęcia opieką.
Wreszcie, w celu poprawienia wyników dzieci objętych opieką instytucjonalną, które po-pełniają przestępstwa, istnieje rzeczywista potrzeba międzyinstytucjonalnej współpracy pomiędzy pracownikami opieki społecznej nad dzieckiem oraz pracownikami systemu sądownictwa dla osób nieletnich. Co byłoby najskuteczniejszym sposobem przekazy-wania informacji między tymi instytucjami tak, aby dzieci objęte opieką, które popełniają
Praca socjalna a praktyka oparta na dowodach naukowych
146
przestępstwa nie zatraciły się w systemie sądownictwa karnego? Uświadamianie pracow-nikom systemu sądownictwa statusu „objętego opieką instytucjonalną” odpowiednich młodocianych przestępców mogłoby z pewnością uwypuklić wrażliwość tych jednostek. Ponadto, praktycy powinni być świadomi polityki niektórych lokalnych władz polegającej na zgłaszaniu na policję każdego dziecka, które powoduje poważne i celowe uszkodzenie mienia domów opieki stacjonarnej lub dokonuje napaści na członków kadry, co dalece wpły-wa to na ogólny wskaźnik przestępczości wśród dzieci objętych opieką. Chociaż nie można oczekiwać, że kadra opieki stacjonarnej będzie tolerować nadużycia ze strony dzieci, warto jednak byłoby zbadać, co tak właściwie stanowi „napaść” lub „poważną szkodę na mieniu” w domach opieki władz lokalnych. Oczywiście, wiemy, że niektórzy z młodych ludzi mają historię przestępczości jeszcze przed objęciem opieką instytucjonalną. Jednakże, może być tak, że niektóre z dzieci objętych opieką są niepotrzebnie wciągane w system sądownictwa karnego z powodu rutyny polityki władzy lokalnej. Z drugiej zaś strony, możnaby wysunąć argument, że taka polityka jest uzasadniona, ponieważ służy ochronie kadry opieki stacjo-narnej. Kwestie te wymagają zbadania w celu wspomagania naszego zrozumienia zależności pomiędzy opieką instytucjonalną, a karierą przestępczą.
WNIOSKI
Ten rozdział skupiał się na zależności pomiędzy doświadczeniami opieki a zachowaniem przestępczym oraz analizował, w jaki sposób można obniżyć wskaźniki przestępczości wśród dzieci objętych opieką. Nawiązując do wyników jakościowego badania w formie wywiadu z młodymi ludźmi objętymi wcześniej opieką, można argumentować, że pewne rodzaje opieki mogą wzmocnić i/lub wywoływać przestępczość. Podsumowując w bar-dziej pozytywnym tonie, pewne rodzaje opieki mogą być bardzo pozytywne dla niektó-rych jednostek, pomagając chronić je przed uwikłaniem w przestępstwo. Wiele można się nauczyć z historii młodych ludzi, którzy odczuwają, że opieka miała pozytywny wpływ na ich życie. Już sam fakt istnienia tych jednostek oznacza, że nie ma absolutnie żadnego powodu, by zakładać, że wyniki dzieci objętych opieką instytucjonalną będą nieuchronnie i z pewnością mierne.
Praca socjalna a dzieci objęte opieką instytucjonalną
BIBLIOGRAFIA
Carlen, P. (1987) ‘Out of care, into custody.’ In P. Carlen and A. Worrall (eds) Gender, Crime and
Justice. Milton Keynes: Open University Press.
Department of Health (1998) Quality Protects – Transforming Children’s Services. London: Department of Health.
Department of Health (2000) Children in Need in England: First Results of a Survey of Activity and
Expenditure as Reported by Local Authorities Social Services’ Children and Families Teams for a Survey Week in February 2000. London: Department of Health.
Department of Health (2001a) Children Looked After in England: 2000/2001 (Statistical Bulletin 2001/26). London: Department of Health.
Department of Health (2001b) Outcome Indicators for Looked After Children: Year Ending 30
September 2000. London: Department of Health.
Department of Health (2001c) ‘Reducing offending among looked after children.’ At www. doh.gov.uk/qualityprotects/work_pro/project_16.shtml (accessed June 2004).
Department of Health (2001d) Children’s Homes at 31 March 2000, England (Statistical Bulletin 2001/9). London: Department of Health.
Frost, N., Mills, S. and Stein, M. (1999) Understanding Residential Care. Aldershot: Ashgate. Frost, N. and Stein, M. (1995) Working with Young People Leaving Care: A Training and Resource
Pack. London: HMSO.
Gilligan, R. (2001) Promoting Resilience: A Resource Guide on Working with Children in the Care
System. London: BAAF.
Hirschi, T. (1969) Causes of Delinquency. Berkeley: University of California Press. Howe, D., Brandon, M., Hinings, D. and Schofield, G. (1999) Attachment Theory, Child Maltreatment
and Family Support: A Practice and Assessment Model. London: Macmillan. Minty, B. (1999)
‘Annotation: Outcomes in long-term foster family care.’ Journal of Child Psychology and
Psychiatry 40, 7, 991–999.
Morris, J. (2000) Having Someone who Cares? Barriers to Change in the Public Care of Children. London: National Children’s Bureau. O’Neill, T. (2001) Children in Secure Accommodation:
A Gendered Exploration of Locked Institutional Care for Children in Trouble. London: Jessica
Kingsley Publishers. Polsky, H. (1962) Cottage Six. New York: Sage. Rutter, M., Giller, H. and Hagell, A. (1998) Antisocial Behaviour by Young People. Cambridge: Cambridge University Press.
Sinclair, I. and Gibbs, I. (1998) Children’s Homes: A Study in Diversity. Chichester: Wiley. Stewart, J., Smith, D. and Stewart, G., with Fullwood, C. (1994) Understanding Offending Behaviour. Harlow: Longman.