Trudno wyobrazić sobie jakie specyficzne formy może przybrać taka reaktywna i odpo-wiedzialna praktyka profesjonalna. Czy możliwym jest sformułowanie zrozumienia naszej ekspertyzy w sposób, który bierze pod uwagę złożoności, zmiany sytuacyjne, a także ryzy-kowne napięcia i interesy polityczne?
W tym fragmencie nieco zbaczam od tematu, w celu szczegółowego przyjrzenia się temu, w jaki sposób tego typu wyzwania mogą wpłynąć na nasze koncepcje odnośnie tego, co wynika z praktyki i ekspertyz specjalistycznych. Dołączam ten fragment, ponieważ wie-rzę, że będzie miał wpływ na lepsze zrozumienie kierunków, do których powinno zmierzać badanie naukowe. Materiał ten został zaczerpnięty z obszernego badania, które przeprowa-dziłam niedawno wraz z kolegami (Fook, Ryan i Hawkins 2000), a które dotyczyło właściwej praktyki pracowników rozwoju społecznego i społecznościowego. Badanie podjęło próbę zarówno zidentyfikowania niektórych cech charakterystycznych ekspertyzy specjalistycznej opartej na konkretnych sprawozdaniach z praktyki, jak również dostosowania tych cech charakterystycznych w sposób, który odpowiada tym wyzwaniom (Fook 2000). Główne cechy, które wynikły z badania przedstawiam poniżej.
Kontekstowość jest główną cechą ekspertyzy profesjonalnej. Odnosi się ona do zdolności
do wynikającej z pełnego kontekstu lub sytuacji. Zdolność ta wymaga wiedzy na temat jak różniące się i rywalizujące ze sobą czynniki mogą wpływać na określoną sytuację. W tym
Czego specjaliści oczekują od badania. Poza praktyką opartą na dowodach
rozumieniu w centrum zainteresowania profesjonalisty jest pełen kontekst uwarunkowań, a nie specyficzne aspekty czy ich uczestnicy. Wyspecjalizowany profesjonalista zakłada po prostu, że ścieżką do zrozumienia jest zrozumienie pełnego kontekstu oraz różnych per-spektyw, które stanowią jego część. Podobnie też, ścieżka do stosownej praktyki wiedzie przez pracę w realnych uwarunkowaniach. Takie ukierunkowanie kontekstowości obejmuje pewien rodzaj łączności omówiony przez Belenky i in. (1986, s. 113), w którym osoba dys-ponująca wiedzą uznaje potrzebę łączności z punktem widzenia i doświadczeniami innych na drodze do samowiedzy i uczenia się.
Wiedza i tworzenie teorii związane jest z kontekstowością, jako, że obejmuje zdolność do
ge-nerowania wiedzy i teorii, które są istotne dla zmieniających się sytuacji. Oznacza to, że profe-sjonaliści stale zaangażowani są w sytuacje w taki sposób, że nie tylko zmieniają istniejącą wiedzę, ale w rzeczywistości wytwarzają nową, stosowną do nowo napotkanych i często zmieniających się uwarunkowań. Jak zauważa Eraut (1994, s. 54), umiejętność wykorzy-stywania wiedzy w sposób stosowny do konkretnej sytuacji pociąga za sobą umiejętność wytwarzania nowej wiedzy dotyczącej sposobu, w jaki można to osiągnąć. Umiejętność generowania nowej wiedzy stosownie do kontekstu jest umiejętnością, która może być bez trudu przekazywana z kontekstu na kontekst. Możliwość transferu wiedzy jest zatem główną
alternatywą do możliwości jej uogólniania. Tym, co staje się ważne dla praktyka jest stopień,
do którego wiedza może być przekazywana oraz przekształcana na kontekstualnie stosowną,
raczej niż dającą się uogólnić. W koncepcjach bardziej modernistycznych, abstrakcyjne,
uogól-nione teorie są stosowane dedukcyjnie w celu nadania sensu nowo napotkanym sytuacjom. Narzucane są istniejące już znaczenia. W koncepcji bardziej postmodernistycznej, znaczenie tworzy się indukcyjnie na podstawie obecnego doświadczenia. W tym wszystkim istnieje pewne poczucie niepewności: …istnieje pewność, jednak ja czuję się dobrze z niepewnością.
…Przeszłam od niepewności i wahania odnośnie mojej roli do rozwijania pewności w tej roli… jednak w tym samym czasie, do życia z niepewnością, co jest OK i dobre. Jeżeli pozostaniesz nie-pewny, będziesz wciąż dążył w kierunku… (Fook i in. 2000, Rozdział 9).
Jako, że tworzenie znaczenia staje się ważną umiejętnością, podkreśla to procesualny cha-rakter ekspertyzy specjalistycznej. Praktycy w zasadzie nie wykluczają interpretacji czy wy-ników. Praktyka i teoria są raczej często wzajemnie negocjowane z uczestnikami danej sy-tuacji. Ta otwartość na doświadczenia użytkowników usługi oraz zaangażowanie w proces umożliwiający im jej komunikowanie, są powiązane z decyzją niektórych doświadczonych pracowników, by nie korzystać ze z góry przyjętych teorii, ale raczej próbować pozostać jak najbardziej otwartym na sytuację i „improwizować”. Wyglądało to tak, jak gdyby byli skłonni ryzykować niepewnością na rzecz konstruowania najbardziej stosownego procesu oraz
Praca socjalna a praktyka oparta na dowodach naukowych
42
wyniku dla użytkowników usługi Jedna z pracownic socjalnych, odnosząc się do swojego odczucia wobec teorii pracy socjalnej, twierdzi, że: …każdy tworzy swoją własną. Użyteczna praktyka pozwala klientom na doświadczanie swoich własnych paradoksów i sprzeczności (Fook i in. 2000, Rozdział 7).
Jeżeli wytwarzanie wiedzy i teorii należy do integralnych cech ekspertyzy specjalistycz-nej, to również umiejętności refleksyjności i krytycznej refleksyjności zaliczają się do nich. Refleksyjność, w pewnym sensie, powiązana jest z umiejętnością wytwarzania teorii, jak zostało to wyrażone w procesie refleksyjnym omówionym po raz pierwszy przez Argyrisa i Schöna (1974). Dowodzili oni, że teoria zawiera się w praktyce, stąd praktycy induktywnie opracowują teorię na podstawie trwającego doświadczenia. Teoria ta może być wyrażona i lepiej opracowana na drodze procesu refleksyjnego. Dlatego też ekspertyza specjalistyczna obejmuje umiejętność wysnuwania refleksji oraz opracowywania teorii na bazie praktyki. Jednak, refleksyjność odnosi się także do umiejętności odnalezienia siebie w sytuacji oraz znajomości i uwzględniania wpływu osobistej interpretacji, pozycji i działania w konkret-nym kontekście. Wyspecjalizowani praktycy są refleksyjni w tym sensie, że pełnią rolę znają-cych samych siebie i odpowiedzialnych aktorów, a nie niezaangażowanych obserwatorów. Możemy ich również określić mianem krytycznie refleksyjnych, jeżeli podtrzymują też zaan-gażowanie w kwestionowaniu relacji mocy i układów (Fook 1999).
Napięta sytuacja, z którą zmagają się praktycy w sposób bezpośredni wiąże się z pytaniem o to, jak zachować znaczenie i szersze poczucie celowości, gdy konteksty ulegają zmianie, a często stają się sprzeczne? W jaki sposób wyspecjalizowani praktycy podtrzymują chęć sta-łego odtwarzania teorii i pozostają otwarci na nowe sytuacje, podczas gdy cały czas muszą opanowywać konflikty? Jak podtrzymujemy wiarę w to, że osiągniemy „dobro” kolektywne, w tym samym czasie nie wykluczając, czym może być to dobro poprzez przyjmowanie od-miennych i sprzecznych punktów widzenia?
Odpowiedź tkwi prawdopodobnie w ścieżce, którą ukształtowało wielu naszych doświad-czonych praktyków. Eksperci zdają się popierać szerszy poziom wartości, który wykracza poza bezpośrednie miejsce pracy. Może on przyjmować formę oddania profesji ideałom społecznej sprawiedliwości lub systemowi wartości humanitarnych i społecznych. Gdzie indziej zjawisko to zostało określone terminem „powołania” (Gustafson 1982), który obejmuje moralną wizję profesji takich jak praca socjalna. To oddanie wyższemu porządkowi wartości pozwala pracownikom na utrzymanie ugruntowanej, jednak transcendentnej wizji. Pozwala im także być w pełni świadomymi oraz reagować na codzienne konflikty sytuacji w ramach ich praktyki, z drugiej strony zezwala im również na dążenie do szerszych celów, co nadaje
Czego specjaliści oczekują od badania. Poza praktyką opartą na dowodach
określonego znaczenia codziennym dylematom. Można by powiedzieć, że opracowali konstrukcję ekspertyzy specjalistycznej w pracy socjalnej, który zezwala na niepewność i konflikt, ale także poczucie ostatecznego kierunku. Są świadomi ograniczeń, ale tak jak niektórzy z uczniów w badaniu Hindmarsha (1992, s. 232), nie są pozbawieni mocy przez tę świadomość. Mogą działać jako zaangażowani i uczestniczący gracze, ponieważ dyspo-nują systemem znaczenia, który sprawia, że jest to warte trudu.
Podsumowując, …wyspecjalizowani profesjonaliści zakorzenieni są w konkretnych
kon-tekstach [i] odnoszą się do pełnego kontekstu. …Nawiązują w tych konkon-tekstach kontakty, refleksyjnie i odpowiedzialnie, uznając liczne punkty widzenia, konflikty i złożoności. Jako elastyczni praktycy …angażują się w proces …wykorzystując wachlarz umiejętności. …W sposób kreatywny korzystają z tej pochodzącej z różnych źródeł wiedzy, są też w sta-nie odsta-nieść tę wiedzę do i wytworzyć ją w konkretnym kontekście, a przez to w odpowiedni sposób przenieść ją do innych kontekstów. Mimo, że zakorzenieni w konkretnych konteks-tach, są zdolni wykroczyć poza ich ograniczenia, ponieważ …ich rozleglejsza wizja dodaje im znaczenia i poczucia ciągłości …dlatego też są w stanie poradzić sobie z niepewnością poprzez utrzymywanie wyższego porządku znaczenia, który jest wystarczająco elastyczny, by dostosowywać się i reagować na ciągłe zmiany (Fook i in.. 2000, s. 97).