Anna Moździerz *
4. Indeks zakresu instytucji fiskalnych a dyscyplina fiskalna w krajach UE
Komisja Europejska ocenia jakość niezależnych instytucji fiskalnych funkcjonujących w krajach człon-kowskich na podstawie indeksu zakresu ich uprawnień (tzw. Scope Index of Fiscal Institutions – SIFI), opra- cowanego przez Dyrekcję Generalną ds. Gospodar-czych i Finansowych. Indeks jest obliczany według formuły:
gdzie:
SIFIn,t – indeks dla instytucji n w roku t,
TKa,n,t – zadanie wykonane przez instytucję n w roku t,
CTK,t – współczynnik umocowania prawnego dla realizacji zadania TK w roku t
Wa,h – waga przypisana zadaniu TKa29.
Zakres zadań danej instytucji jest ustalany w ra-mach sześciu grup, tj.: 1) monitorowanie zgodności z regułami fiskalnymi, 2) prognozowanie makroekono-miczne, 3) prognozowanie budżetowe i kalkulowanie kosztów prowadzonej polityki, 4) analiza stabilności finansów publicznych w długim okresie, 5) promowa-nie przejrzystości fiskalnej, 6) formułowanie zaleceń normatywnych dotyczących polityki fiskalnej.
Zadaniom przypisuje się oceny z zakresu 0–1, przy czym dla zadań 4, 5 i 6 możliwe są tylko oceny 0 lub 1, odpowiadające aktywności lub jej braku w danym zakresie.
Współczynnik umocowania prawnego przybiera najwyższą ocenę, tj. 1, gdy zadanie wynika z przepi- sów prawnych. Jeśli zadanie jest realizowane z inicja-tywy danej instytucji to otrzymuje 0,5 pkt w przypadku jego regularnej powtarzalności, a 0,25 gdy realizowane jest sporadycznie.
28 https://www.euifis.eu/eng/fiscal/108/about‑us (5.10.2019).
29 System wag znajduje się w: https://ec.europa.eu/info/
business‑economy‑euro/indicators‑statistics/economic‑da-tabases/fiscal‑governance‑eu‑member‑states/independent‑
fiscal‑institutions_en (5.10.2019).
Na wykresie 1 zamieszczono indeksy SIFI obli-czone dla instytucji funkcjonujących w UE w 2017 r.
(ostatnie badanie Komisji Europejskiej). Wśród in-stytucji nie ma żadnej z Czech, gdyż ustanowiły one radę fiskalną w 2018 r.
Najwyższy indeks zakresu uprawnień (77,14) otrzy-mało Biuro Odpowiedzialności Budżetowej (Office of Budget Responsibility) funkcjonujące w Wielkiej Brytanii od 2010 r. Instytucja ma szeroki mandat do realizacji zadań. Z wymienionych wyżej sześciu grup zadań, nie ma jedynie uprawnień do wydawania za-leceń normatywnych. Mandat do wydawania zaleceń posiada 16 badanych instytucji: Austria, Belgia, Chor-wacja, Cypr, Dania, Finlandia, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Malta, Niemcy, Rumunia, Słowenia, Szwecja. W uprawnienia takie została też wyposażona rada fiskalna Węgier w momencie jej stanowienia w 2008 r., jednak została ich pozbawiona w czasie reorganizacji instytucji w 2011 r.
Można zakładać, że tak mocny mandat do wyda-wania zaleceń w większym stopniu może sprzyjać zwiększeniu wpływu niezależnej instytucji na pro-wadzoną politykę fiskalną i jej wyniki. Rozpoznania wymaga jednak to, czy i w jakim stopniu uprawnienia te są stosowane w praktyce.
Najwyższej Izbie Kontroli nadano najniższą ocenę (indeks = 20), na którą złożyły się punkty przyznane wyłącznie za realizację zadań monitorowania zgod- ności z numerycznymi regułami fiskalnymi i promo-wanie przejrzystości finansów publicznych.
Należy pamiętać, że indeks SIFI jest miarą roz-wiązań instytucjonalnych, ale nie daje odpowiedzi na ich skuteczność w dyscyplinowaniu finansów pu-blicznych. Wysokiej ocenie zakresu uprawnień danej instytucji nie zawsze towarzysza zdyscyplinowane finanse publiczne, i przeciwnie, niski indeks nadany
instytucji nie wyklucza dobrej kondycji finansów pu-blicznych w kraju, w którym ona funkcjonuje.
W tabeli 1 zamieszczono wyniki fiskalne za lata 2010–2018 pięciu krajów, w których niezależne in-stytucje fiskalne otrzymały najwyższe indeksy SIFI, a w tabeli 2 odpowiednio dla pięciu krajów, w któ-rych były one najniższe. W tabeli 2 pominięto kraje, w których działają dwie niezależne instytucje fiskalne, a tylko jedna z nich otrzymała niski indeks. Wyniki fiskalne poddane analizie to saldo budżetowe i dług publiczny, wyrażone w relacji do PKB oraz saldo strukturalne jako procent potencjalnego PKB. Wszyst-kie wielkości dotyczą sektora finansów publicznych i lat 2010–2018.
Z pięciu krajów, których niezależne instytucje fi-skalne uzyskały wysoki indeks SIFI, aż cztery mają dług publiczny powyżej limitu unijnego (60% PKB) i są zaliczane do tzw. grupy PIIGGS. We Włoszech i Portugalii dług przekracza wartość referencyjną, tj. 60% PKB ponad dwukrotnie. Regułę długu w ca-łym badanym okresie respektowała tylko Rumunia.
W Rumunii problemem jest jednak nierównowaga strukturalna, która zmniejszała się do 2015 r., po którym notowano coraz większe deficyty. Na te nie- korzystne zmiany w finansach publicznych zareago-wała Rada UE wydając w czerwcu 2019 r. zalecenie mające na celu skorygowanie znaczącego odstępstwa od ścieżki prowadzącej do średniookresowego celu budżetowego. Fakt ten świadczy o niskiej skuteczności rumuńskiej rady fiskalnej, która w ocenie Komisji Eu- ropejskiej otrzymała maksymalną ocenę za monitoro-wanie zgodności z regułami fiskalnymi oraz posiadała mandat do wydawania zaleceń normatywnych. Saldo strukturalne, dające lepszy obraz wyników aktyw-nej polityki fiskalnej, wzrastało w ostatnich latach także we Włoszech, a w Wielkiej Brytanii i Hiszpanii Wykres 1. Indeks zakresu uprawnień niezależnych instytucji fiskalnych w krajach UE w 2017 r.
100 2030 4050 6070 8090
Wielka Brytania Włochy Rumunia Hiszpania Portugalia Malta Irlandia Cypr Litwa Estonia Grecja Francja Łotwa Słowacja Szwecja Niemcy Bułgaria Dania Finlandia Węgry Chorwacja Polska
SIFI indeks SIFI indeks – średnia
Słowenia – FC Luksemburg – NCPF Luksemburg – NISES Słowenia – IMAD
Austria – AIER Belgia – HCF Belgia – FPB
Austria – AFAC Holandia – NBEPA Holandia – CS AD
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisji Europejskiej, https://ec.europa.eu/info/publications/fiscal‑institutions‑
database_en (6.10.2019).
ZĘŚĆ I – X KONGRES EKONOMISTÓW POLSKICHKONOMIŚCI DLA ROZWOJU
zaczęło zmniejszać się. Interesującym przypadkiem jest Portugalia, w której deficyty strukturalne i dług publiczny sukcesywnie zmniejszają się. Portugalia w latach 2011–2014 przeprowadziła szereg reform strukturalnych i poniosła duży wysiłek fiskalny w celu zdyscyplinowania finansów publicznych, co było wa-runkiem uzyskania pomocy finansowej, udzielonej przez MFW i UE w związku z zagrożeniem niewy- płacalnością. Program reform był uzgadniany z in-stytucjami UE. Nie uwzględnienie tych faktów może skłaniać do uproszczonego wniosku, że dyscyplina fiskalna to rezultat skutecznych działań Rady Finan-sów Publicznych, powołanej w Portugalii w 2012 r.
Z danych zamieszczonych w tabeli 2 wynika, że wszystkie pięć krajów, których instytucje otrzymały najniższe indeksy SIFI respektują w ostatnich latach regułę salda budżetowego (3% PKB), a dwa z nich (Polska i Luksemburg) także regułę zadłużenia. Para- doksalnie najwyższy dług publiczny występuje w Bel-gii, w której funkcjonują dwie niezależne instytucje fiskalne mające długą historię i są wskazywane przez instytucje międzynarodowe jako wzór dobrych prak-tyk. Jedna z nich High Council of Finance – Section
„Public sector borrowing requirement” ustanowiana w 1989 r., została zreformowana w 2013 r. Po refor- mie wyniki fiskalne sukcesywnie poprawiały się, jed-nak ustalenie wpływu zmian instytucjonalnych na tę
poprawę wymaga również pogłębionych badań.
Interesujący jest przypa- dek Luksemburga, w któ-rym też funkcjonują dwie niezależne instytucje fi-skalne (National Council of Public Finance i National Institute of Statistics and Economic Studies of the Grand Duchy of Luxem- bourg), którym nadano bar- dzo niskie indeksy, tj. od-powiednio 26,25 i 20,0.
Finanse publiczne tego kraju cechuje niski dług publiczny, występujące nieprzerwanie od 2011 r.
nominalne nadwyżki bu-dżetowe, a także coroczne nadwyżki strukturalne.
Polska również wykazuje lepsze wyniki fiskalne niż wiele państw nawet z grupy pięciu krajów, w której niezależnym instytucjom fiskalnym nadano wysoki indeks. Zakres uprawnień Najwyższej Izby Kontroli nie pozwala jednak na zbyt silne powiązanie jej dzia-łalności z wynikami polityki fiskalnej30.
Niezależna instytucja fiskalna w Chorwacji (Commission on Fiscal Policy) została ustanowiona w 2011 r., dwa lata po przystąpieniu do UE. Instytucji tej, mającej uprawnienia do realizacji zadań w dwóch obszarach tj.: monitorowaniu zgodności z regułami fi-skalnymi i wydawania zaleceń normatywnych, nadano indeks SIFI wynoszący 25,0. Od roku 2015 można zaobserwować poprawę wyników fiskalnych, jednak z uwagi na brak uprawnień niezależnej instytucji do sporządzania prognoz czy analizowania polityki fi-skalnej, trudno przeceniać jej wpływ w tym zakresie.
W większym stopniu można zakładać pozytywny wpływ na gospodarkę i finanse publiczne akcesji do UE, co było zjawiskiem obserwowanym w po-czątkowych latach także w przypadku innych krajów, które przystąpiły do UE w latach 2004 i 2007.
Jak wcześniej wspomniano węgierska rada fiskalna przeszła reorganizację, w wyniku której osłabiono jej możliwości wpływu na politykę fiskalną. Informacje
30 Kompetencje NIK określa Konstytucja Rzeczypospo-litej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., rozdział IX (Dz.U.
1997, nr 78, poz. 483) oraz Ustawa o Najwyższej Izbie Kontroli z dnia 23 grudnia 1994 r. (Dz.U. 1995, nr 13, poz. 59).
Tabela 1. Wyniki fiskalne w krajach o wysokim indeksie SIFI
Kraj 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Wielka Brytania
Saldo budżetowe –9,3 –7,5 –8,1 –5,3 –5,3 –4,2 –2,9 –1,9 –1,5 Saldo strukturalne –7,0 –5,6 –6,5 –4,3 –5,0 –4,4 –3,2 –2,4 –2,0 Dług publiczny 75,2 80,8 84,1 85,2 87,0 87,9 87,9 87,1 86,8
Włochy
Saldo budżetowe –4,2 –3,7 –2,9 –2,9 –3,0 –2,6 –2,5 –2,4 –2,1 Saldo strukturalne –3,4 –3,4 –1,3 –0,7 –0,9 –0,7 –1,7 –2,1 –2,2 Dług publiczny 115,4 116,5 123,4 129,0 131,8 131,6 131,4 131,4 132,2
Rumunia
Saldo budżetowe –6,9 –5,4 –3,7 –2,2 –1,3 –0,7 –2,7 –2,7 –3,0 Saldo strukturalne –5,3 –2,7 –2,6 –0,9 –0,3 –0,1 –1,7 –2,9 –3,0 Dług publiczny 29,8 34,2 37,0 37,6 39,2 37,8 37,3 35,2 35,0
Hiszpania
Saldo budżetowe –11,0 –9,4 –9,6 –10,5 –7,0 –6,0 –5,3 –4,5 –3,1 Saldo strukturalne –6,8 –6,0 –2,7 –1,2 –1,0 –2,2 –3,1 –2,7 –2,7 Dług publiczny 60,1 69,5 85,7 95,5 100,4 99,3 99,0 98,1 97,1
Portugalia
Saldo budżetowe –9,8 –11,2 –7,4 –5,7 –4,8 –7,2 –4,4 –2,0 –3,0 Saldo strukturalne –8,5 –6,6 –3,5 –2,9 –1,6 –2,2 –2,0 –1,3 –0,4 Dług publiczny 96,2 111,4 126,2 129,0 130,6 128,8 129,2 124,8 121,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy danych AMECO i Eurostatu (6.10.2019).
zamieszczone w tabeli 2 wskazują, że kraj ten od 2012 r. utrzymuje deficyt budżetowy zgodnie z za- sadami UE poniżej wartości referencyjnej, przy na-rastającej nierównowadze strukturalnej. W czerwcu 2019 r. Rada UE wydała Węgrom – podobnie jak w przypadku Rumunii – zalecenie mające na celu skorygowanie znaczącego odstępstwa od ścieżki pro-wadzącej do średniookresowego celu budżetowego.
W badaniach nad wpływem rady fiskalnej na stabil-ność finansów publicznych w tym kraju należałoby ocenić siłę oddziaływania w jej pierwotnym i prze-budowanym modelu.
Konkludując, indeks SIFI pozwala ocenić przyjęte rozwiązanie instytucjonalne. Poszukiwanie statystycz-nych zależności między tym indeksem a parametrami fiskalnymi wydaje się błędnym wyborem metody ba-dawczej, która nie pozwoli na uzyskanie odpowiedzi na pytanie o faktyczny wpływ niezależnych instytucji fiskalnych na stabilność finansów publicznych.
Wnioski
Ustanowienie niezależnych instytucji fiskalnych w krajach członkowskich stanowiło ważny element reform instytucjonalnych w UE w ramach budowy nowego systemu nadzoru fiskalnego. Funkcjonowanie NIF uznawane jest za niezbędny warunek zwiększenia
transparentności polityki fiskalnej i poprawy dys- cypliny finansów publicz-nych. W teorii dostarczono wielu racjonalnych argu-mentów przemawiających na rzecz skuteczności takich instytucji. W roz-ważaniach teoretycznych zwraca się jednak uwagę, że samo utworzenie NIF nie jest gwarancją poprawy dyscypliny fiskalnej. Sku- teczność NIF jest uzależ-niona m. in. od zakresu jej uprawnień, umocowania prawnego i gotowości rządu do włączenia jej do swoich prac. Modele NIF funkcjonujących w UE wy- kazują bardzo duże zróż-nicowanie pod względem przyjętych rozwiązań, co utrudnia prowadzenie ba-dań ilościowych mających na celu ustalenie wpływu instytucji na stabilność fi- nansów publicznych. Wy- niki weryfikacji empirycz-nych nie dostarczają wielu dowodów na skuteczność NIF w zachowaniu stabilności finansów publicznych.
Siła argumentów teoretycznych oraz potwierdzenie – w części badań statystycznych – dodatniej korelacji między funkcjonowaniem instytucji a wynikami fi- skalnymi czyni jednak interesującym ten obszar ba-dawczy. Przeprowadzone w niniejszej pracy analizy pozwalają sądzić, że brak empirycznych dowodów lub słaba ich moc może wynikać z nieodpowiedniego doboru metody badawczej. Ograniczenia poznaw-cze badań statystycznych w tym zakresie wynikają też z krótkiego okresu funkcjonowania większości instytucji. Prowadzi to do wniosku, że badania nad skutecznością funkcjonowania NIF powinny opierać się przede wszystkim na metodach jakościowych.
Od niezależnych instytucji fiskalnych (rad fiskal-nych) oczekuje się, że będą dostarczać informacji w debacie nad polityką fiskalną. Istotne dla pomiaru ich skuteczności powinno więc być ustalenie, w jaki sposób i w jakim stopniu wpływają one na decyzje władz fiskalnych. Badania jakościowe pozwolą zi- dentyfikować procesy prowadzące do realizacji okre-ślonego rezultatu (wyniku fiskalnego). Szczególna rola przypada tutaj metodzie studium przypadków (case study). Informacje publikowane na stronach poszczególnych NIF można wykorzystać do rozpo-znania ich aktywności medialnej, za pomocą której Tabela 2. Wyniki fiskalne w krajach o niskim indeksie SIFI
Kraj 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Polska
Saldo budżetowe –7,3 –4,8 –3,7 –4,1 –3,7 –2,7 –2,2 –1,5 –0,4 Saldo strukturalne –7,8 –5,7 –3,8 –3,4 –2,8 –2,3 –1,9 –1,9 –1,4 Dług publiczny 53,1 54,1 53,7 55,7 50,4 51,3 54,2 50,6 48,9
Luksemburg
Saldo budżetowe –0,7 0,5 0,3 1,0 1,3 1,4 1,9 1,4 2,4
Saldo strukturalne 0,7 1,6 2,7 2,7 2,3 1,3 1,7 1,5 2,1 Dług publiczny 19,8 18,7 22,0 23,7 22,7 22,2 20,7 23,0 21,4
Chorwacja
Saldo budżetowe –6,3 –7,9 –5,3 –5,3 –5,1 –3,2 –1,0 0,8 0,2 Saldo strukturalne –5,4 –7,0 –3,5 –3,0 –3,1 –1,7 –0,6 0,6 –0,3 Dług publiczny 57,3 63,9 69,5 80,4 84,0 83,7 80,5 77,8 74,6
Belgia
Saldo budżetowe –4,0 –4,2 –4,2 –3,1 –3,1 –2,4 –2,4 –0,8 –0,7 Saldo strukturalne –3,9 –4,1 –3,5 –3,1 –2,9 –2,3 –2,3 –1,4 –1,4 Dług publiczny 99,7 102,6 104,3 105,5 107,5 106,4 106,1 103,4 102,0
Węgry
Saldo budżetowe –4,5 –5,4 –2,4 –2,6 –2,6 –1,9 –1,6 –2,2 –2,2 Saldo strukturalne –3,2 –4,0 –1,2 –1,3 –2,1 –2,0 –1,8 –3,4 –3,7 Dług publiczny 80,2 80,5 78,4 77,2 76,7 76,7 76,0 73,4 70,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy danych AMECO i Eurostatu (6.10.2019).
ZĘŚĆ I – X KONGRES EKONOMISTÓW POLSKICHKONOMIŚCI DLA ROZWOJU możliwe jest wpływanie na kształt debaty publicznej
i podejmowane decyzje. W przypadku instytucji, które mają mandat do formułowania zaleceń, rozpoznania wymaga czy – jeśli zostały wydane – były respekto-wane przez decydentów.
Indeks zakresu uprawnień ( SIFI) jest wyłącznie miarą jakości przyjętych rozwiązań regulacyjnych.
W poszukiwaniu modelu niezależnej instytucji fi-skalnej dla Polski, należy zapoznać się z regulacjami stanowiącymi podstawę funkcjonowania instytucji wysoko ocenionych przez KE za pomocą indeksu za-kresu uprawnień ( SIFI). Równie istotne powinno być jednak zbadanie też instytucji, którym nadano niski zagregowany indeks SIFI, ale są wysoko oceniane pod względem rozwiązań dotyczących określonych zadań (np. w zakresie prognozowania makroekonomicznego i fiskalnego). Poddana analizie dokładność sporządza-nych prognoz może być jedną z miar skuteczności tych instytucji. Niska ocena niektórych instytucji wynika z fragmentaryzacji zadań i delegowania ich do dwóch instytucji. W Wielkiej Brytanii sporządzanie prognoz należy do zadań jedynej niezależnej instytucji fiskalnej w tym kraju – Biura Odpowiedzialności Budżetowej.
Natomiast we wszystkich pozostałych krajach UE, w których NIF mają kompetencje w zakresie pro-gnozowania, zostały one delegowane do oddzielnej instytucji. Bez uwzględnienia podziału kompeten-cji wyniki badań statystycznych mogą prowadzić do błędnych wniosków.
Bibliografia
Alesina A., Tabellini G., Bureaucrats or politicians? Part 1:
A single policy task, „Journal of Public Economics”, 2008, no. 92.
Calmfors L., The role of independent fiscal policy institu‑
tions, CESifo Working Paper Series 3367, CESifo Group, Munich 2011.
Debrun X., Hauner D., Kumar M.S., Independent fiscal agencies, „Journal of Economic Survey”, 2009, vol. 23, no. 1.
Dziemianowicz R., Independent fiscal institutions as a tool of fiscal governance, „Equilibrium. Quarterly Journal of Economics and Economic Policy”, 2014, vol. 9, no. 1, s. 59–70, DOI: http://dx.doi.org/10.12775/
EQUIL.2014.004.
Dziemianowicz R., Kargol ‑Wasiluk A., Budlewska R., Fiscal councils as an element of the concept of fiscal governance in the European Union member states, „Equilibrium.
Quarterly Journal of Economics and Economic Policy”, 2016, vol. 11(4), s. 675–687, https://doi.org/10.12775/
EQUIL.2016.030.
European Commsission, Public finances in EMU, „European Economy”, 2006, no. 3, http://ec.europa.eu/economy_fi-nance/publications/publication423_en.pdf.
Franek S., Are independent fiscal institutions really in‑
dependent?, „Eurasian Journal of Economics and
Finance”, 2015, vol. 3(3), s. 35–44 DOI: 10.15604/
ejef.2015.03.03.004.
Franek S., Postuła M., Pomiar siły instrumentów fiskalnych oraz ich skuteczność w poprawie stabilności finansów publicznych w krajach Unii Europejskiej, „Materiały i Studia”, 2019, nr 334, Narodowy Bank Polski, War-szawa.
Gersl A., Zápal J., Economic volatility and institutional reforms in macroeconomic policymaking: The case of fiscal policy, Working Papers IES 2010/15, Charles Uni-versity Prague, Faculty of Social Sciences, Institute of Economic Studies.
Horvath M., European fiscal compact in action: Can inde‑
pendent fiscal institutions deliver effective oversight?, Discussion Papers, Council for Budget Responsibility, 2017, no. 1/20.
Mackiewicz M., Metody weryfikacji stabilności fiskalnej – porównanie własności, „Bank i Kredyt”, 2010, nr 41(2), s. 87–110.
Moździerz A., Przesłanki powołania rady fiskalnej w Polsce,
„Zeszyty Naukowe”, 2012, nr 12, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa.
Rapanoss V.Th., Kaplanoglou G., Independent fiscal councils and their possible role in greece, „Economic Bulletin, Bank of Greece”, May 2010, no. 33, s. 7–20.
Trapp L. von, Lienert I., Wehner J., Principles for indepen‑
dent fiscal institutions and case studies, „ OECD Journal on Budgeting”, 2016, vol. 15(2), OECD Publishing DOI:
http://dx.doi.org/10.1787/budget‑15‑5jm2795tv625, s. 9–24.
Włodarczyk P., Stabilność fiskalna – koncepcja teoretyczna i jej znaczenie praktyczne. Analiza na przykładzie państw Grupy Wyszehradzkiej w latach 1995–2009, „Materiały i Studia”, 2011, nr 256, Narodowy Bank Polski, War-szawa.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483).
Dyrektywa Rady 2011/85/UE z dnia 8 listopada 2011 r.
w sprawie wymogów dla ram budżetowych państw człon-kowskich (Dz.Urz. Unii Europejskiej z 23.11.2011).
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 473/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie wspólnych przepisów dotyczących monitorowania i oceny projektów planów budżetowych oraz zapewnienia korekty nadmier-nego deficytu w państwach członkowskich należących do strefy euro (Dz.U. Unii Europejskiej, 27.05.2013).
Ustawa o Najwyższej Izbie Kontroli z dnia 23 grudnia 1994 r. (Dz.U. 1995 nr 13, poz. 59).
https://www.euifis.eu/eng/fiscal/108/about‑us.
https://ec.europa.eu/info/business‑economy‑euro/indicator-s‑statistics/economic‑databases/fiscal‑governance‑eu‑
member‑states/independent‑fiscal‑institutions_en.
https://ec.europa.eu/info/business‑economy‑euro/indicators‑
statistics/economic‑databases/macro‑economic‑database‑
ameco/ameco‑database_en.
https://ec.europa.eu/eurostat/data/database.
https://www.highcounciloffinance.be/en/high‑council‑fi-nance.