(18 sierpnia 1947 – 19 września 2019)
W dniu 19 września 2019 roku w godzinach wieczor- nych środowisko katowickie obiegła sms‑owa infor-macja, że zmarł rektor ‑senior prof. Leszek Żabiński.
Zachorował w ostatnich tygodniach pełnienia godności rektorskiej, długa terapia wydawało się, że przynosi efekty, a jednak stało się inaczej: odszedł tak bardzo przedwcześnie.
Leszek Tadeusz Żabiński urodził się 18 sierpnia 1947 roku we Wrocławiu. Tam ukończył VIII Li- ceum Ogólnokształcące i po maturze rozpoczął stu-dia w tamtejszej Wyższej Szkole Ekonomicznej na kierunku ekonomika przedsiębiorstwa. W roku 1969 uzyskał absolutorium i został magistrem ekonomii na podstawie obronionej pracy pt. Rynkowy proces infor‑
macyjny w handlu państwowym w latach 1945–1968 napisanej pod kierunkiem dr Józefy Kramer. Rozpo-czął trwającą całe życie pracę naukowo ‑dydaktyczną, będąc od 1970 roku asystentem, a od roku 1975 ad-iunktem w Instytucie Resortowo ‑Uczelnianym Handlu i Usług na Wydziale Gospodarki Narodowej wrocław-skiej WSE. Pierwsze badania prowadził jeszcze jako student. Jego zainteresowania naukowe dotyczyły analizy rynku, problemów konsumpcji, rolą tych czyn- ników w mechanizmach zarządzania gospodarką na-rodową i organizacją zarządzania przedsiębiorstwem handlowym. W roku 1975 na podstawie dysertacji System informacyjny rynku w zarządzaniu obrotem
towarowym powstałej pod kierunkiem prof. Teodora Kramera (1926–2014) otrzymał stopień doktora nauk ekonomicznych.
W roku 1979 w ślad za swoimi mistrzami prof. prof. Józefą i Teodorem Kramerami przyjął za-proszenie do Katowic, gdzie związał się na stałe ze swoją drugą Alma Mater – Akademią Ekonomiczną im. Karola Adamieckiego, osiągając wszystkie szcze-ble i godności akademickie. Pod koniec 1981 roku na Wydziale Ekonomiki Produkcji i Obrotu Akademii Ekonomicznej w Poznaniu przeprowadzona została Jego habilitacja. Podstawą była rozprawa Systemy ste‑
rowania rynkiem w gospodarce centralnie planowanej (Zakład Wydawnictw Naukowych Instytutu Handlu Wewnętrznego i Usług, Warszawa 1980).
Profesor, dziekan, rektor
W latach 1982–1989 Leszek Żabiński był docentem w Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego, natomiast w latach 1981–1984 pełnił funkcję zastępcy dyrektora Instytutu Obrotu Towarowego i Usług na Wy-dziale Handlu, Transportu i Usług katowickiej uczelni.
W kadencji 1984–1987 był prorektorem ds. dydaktyki AE w Katowicach. W roku 1989 otrzymał tytuł profe-sorski. W latach 1987–1991 pełnił funkcję dyrektora Instytutu Rynku i Konsumpcji na Wydziale Handlu, w dziedzinie ekonomii. Należał do surowych krytyków
okresu PRL i zaproponował sporządzenie bilansu zamknięcia PRL. Efektem tego przedsięwzięcia był m. in. artykuł Rezultaty systemu ekonomicznego PRL, opublikowany w „Ekonomiście” 1995 nr 1.
Profesorowi E. Rychlewskiemu powierzono za-szczytną funkcję promotora tytułu doktora honoris causa, który Szkoła Główna Handlowa w Warszawie w 1995 roku przyznała prof. Gary S. Beckerowi, lau-reatowi Nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii z 1992 roku.
Profesor E. Rychlewski urodził się w Poznaniu i tam rozpoczynał swoją długą karierę naukową, którą w kontynuował w Warszawie. Wrócił jednak do Pozna-nia i tam 27 sierpnia 2019 roku spoczął na Cmentarzu Górczyńskim.
Pozostanie w naszej pamięci, jako utalentowany i rzetelny badacz, wymagający, ale spolegliwy nauczy-ciel akademicki, bardzo zaangażowany uczestnik życia naukowego i organizacyjnego polskich ekonomistów, a także szanowany oraz lubiany Kolega i Przyjaciel.
Jerzy Wilkin
Transportu i Usług, a po reorganizacji i przejściu na strukturę katedralną długo, bo w latach 1991–2016, kierował swoją autorską Katedrą Polityki Rynkowej i Zarządzania Marketingowego na Wydziale Zarządza-nia. Równolegle cieszył się zaufaniem społeczności uczelnianej, będąc przez dwie kadencje dziekanem Wydziału Zarządzania (2002–2008) oraz rektorem Uniwersytetu Ekonomicznego (2012–2016).
Pozostały trwałe ślady Jego sprawczych przedsię-wzięć w uczelnianej przestrzeni. Przez dwie kadencje przewodniczył Komitetowi Wydawnictw Uczelnia-nych. Założył (2004) i redagował periodyk „Journal of Economics & Management”. Zainicjował cyklicz-nie organizowane wydziałowe konferencje naukowe.
Wygłosił laudację podczas uroczystości nadania Lesz-kowi Balcerowiczowi doktoratu honoris causa (2005).
Wprowadził tytuł profesora honorowego Uniwersy-tetu Ekonomicznego. Z troską wspierał prace i studia nad dziejami środowiska ekonomicznego w regionie, w tym zwłaszcza uczelni, tworząc Ośrodek Historii Uniwersytetu Ekonomicznego i Zawodzia (dzielnica, w której znajduje się uczelnia) w Katowicach.
Równolegle rosło uznanie środowiskowe poza uczelnią, co przejawiało się w licznych funkcjach i wyborach. Był m. in. członkiem Komitetu Nauk Ekonomicznych PAN (2012–2015), Komitetu Nauk Organizacji i Zarządzania PAN (1999–2002), człon-kiem sekcji Ekonomiki Górnictwa Komitetu Nauk Górniczych PAN (1993–2003), co wiązało się z rów-noległą do uczelnianej pracą w Zakładzie Ekonomiki Górnictwa i Regionu Głównego Instytutu Górnic-twa. Nadto był członkiem Rady Głównej Szkolnictwa
Wyższego i przewodniczącym jej Komisji Ekonomicznej (1996–1999), Rady Strategii Społeczno ‑Gospodarczej przy prezesie Rady Ministrów (2002–2005). Działał w Państwo-wej Komisji Akredytacyjnej (2003–2006).
Z ramienia ministra Gospodarki był człon-kiem Rady Nadzorczej Polskich Hut Stali SA (2002–2004). Był w radach programowych czasopism „Marketing i Rynek” oraz „Kon-sumpcja i rozwój”. Uczestniczył w życiu stowarzyszeń i towarzystw, zachęcając przy tym zwłaszcza krąg bliskich podwładnych do podejmowania aktywności na tym polu.
Od założenia w 2013 roku działał w Polskim Naukowym Towarzystwie Marketingowym.
Był członkiem International Association for Research in Economic Psychology w Brukseli (1993–2002) i od 2014 roku The European Marketing Academy. Nade wszystko jednak związany był z Polskim Towarzystwem Eko-nomicznym.
W Polskim Towarzystwie Ekonomicznym
Do PTE wstąpił w 1970 roku we Wrocławiu. Prze-niesiony do Oddziału Katowickiego, był członkiem Zarządu w kadencji 1989–1993. Podczas XV Zjazdu Sprawozdawczo ‑Wyborczego Oddziału PTE w 1993 roku został nieoczekiwanie wybrany prezesem Za-rządu i funkcję tę sprawował przez trzy kadencje (do 2005 roku). Tym samym od 1993 roku wchodził w skład Zarządu Krajowego PTE w Warszawie, będąc w kadencji 2001–2005 członkiem Prezydium ZK PTE, a w latach 2005–2015 – członkiem Rady Naukowej Towarzystwa. W latach 2005–2015 pozostawał nie- zmiennie członkiem Zarządu Oddziału PTE w Ka-towicach. W roku 1998 był w składzie delegacji ZK PTE odbywającej podróż studyjną do Chińskiej Re-publiki Ludowej. Był członkiem Sądu Konkursowego na najlepszy podręcznik akademicki z zakresu nauk ekonomicznych (zrezygnował dopiero w 2018 roku ze względu na stan zdrowia). W roku 2004 został wy-różniony Złotą Odznaką Honorową PTE z wieńcem.
Jako członek Kapituły tej Odznaki, był recenzentem kolejnych wniosków wnoszących o jej przyznanie.
W roku 2015 przyznany Mu został tytuł prezesa ho-norowego Oddziału PTE w Katowicach.
Podczas długiego przewodzenia Oddziałowi zostały udoskonalone czy zainicjowane nowe formy pracy w Towarzystwie. Współpracę z podwładnymi ukła-dał opierając się na relacjach osobistych i zaufaniu.
Sprawnie funkcjonowało utworzone w 1995 roku Centrum Szkoleń i Studiów, prowadzące – często z Jego udziałem – zróżnicowaną działalność eduka-cyjną od form seminaryjnych do formuł dłuższych,
ZĘŚĆ IIISCELLANEA także podyplomowych. Ogromną troskę przejawiał
w stosunku do podejmowania działalności wydawni-czej. Wspierał i motywował do ukazywania „Biuletynu Naukowo ‑Informacyjnego DOM EKONOMISTY”.
Wygłaszał odczyty. Z entuzjazmem uczestniczył w spotkaniach związanych z Olimpiadą Wiedzy Eko- nomicznej. Czynił Oddział PTE partnerem w licz-nych przedsięwzięciach prowadzonych w regionie.
W szczególności dbał o dobre więzy z Akademią Eko-nomiczną – niezmiennie miejscem o najważniejszym dla Niego znaczeniu – jak również umiejętnie przy-ciągał do Towarzystwa powstające wtedy uczelnie prywatne.
Kształt naukowego dzieła
Prof. Leszek Żabiński był osobą na wskroś oddaną badaniom i nauce. Ona była Jego pasją. Świadczą o tym Jego dzieła liczące ok. 350 publikacji, w tym monografie, wydawnictwa zbiorowe pod Jego redakcją naukową, rozdziały, artykuły, referaty, recenzje, spra-wozdania czy komunikaty. Obszar dociekań dobrze oddaje autorska nazwa Katedry, którą prawie dwie dekady kierował: polityka rynkowa i w konsekwencji zarządzanie marketingowe. Problematyka rynku jest punktem wyjścia, w sposób oczywisty w gospodarce wolnej, w sposób trudniejszy w gospodarkach spę-tanych nadzorem i nakazem politycznym. Istnieje continuum możliwych przejawów rynku, które trzeba poznać. Stąd oparta na dysertacji doktorskiej pierwsza monografia Rynkowy proces informacyjny w zarzą‑
dzaniu handlem (AE, Wrocław 1976). Problem rynku w gospodarce centralnie zarządzanej był przedmiotem dalszych dociekań: Rynek w procesie zarządzania gospodarką (PWN, Warszawa 1979, 2 wyd. 1982, współautor: T. Kramer) oraz Analiza rynku (PWE, Warszawa 1981, współautorzy: R. Głowacki i J. Kra-mer). W nowych realiach ustrojowych ukazała się Polityka rynkowa (PWE, Warszawa 1991), jakkolwiek trzeba pamiętać, że Zachowania podmiotów rynko‑
wych (pr. zb. pod red. J. Kramer, PWE, Warszawa 1999; L.Ż. jako współautor) mogą być różne i nieprze-widywalne. Dlatego stale potrzebny jest monitoring aktualizacji Systemu informacyjnego o rynkach kra‑
jowych i zagranicznych (AE, Katowice 1995). W ślad za tym przychodzi Zarządzanie marketingowe istota, koncepcje, problematyka (AE, Katowice 1998), w któ-rym najważniejszy zdaje się być Marketing produktów systemowych (pr. zb. pod red. L. Żabińskiego, PWE, Warszawa 2012; także inne liczne publikacje z tego za-kresu). Domknięty został logicznie zbudowany system wiedzy ekonomicznej, będący układem teoretycznie doniosłych i ważnych dla praktyki zagadnień. Co nie oznacza, że wyczerpane zostały pola naukowych eks-ploracji i badawczych ustaleń Profesora. Ograniczając się jedynie do ich wymienienia, można wskazać na
edycje leksykonowe i dydaktyczne, jak pionierski wtedy słownik terminologiczny pod Jego redakcją Ste‑
rowanie rynkiem i konsumpcją (t. 1 i 2, AE, Katowice 1988), autorska kontrybucja do Leksykonu marketingu (red. J. Altkorn i T. Kramer, PWE, Warszawa 1998), także skrypty z zakresu analizy strategicznej i zarzą-dzania marketingowego wydawane przez Akademię Ekonomiczną. Przyciągała uwagę Profesora integra-cja europejska (zob. prace zbiorowe z tego zakresu wydane w 1998, 2000 i 2003 roku przez Oddział PTE pod Jego współredakcją). Zafascynowany nauką, pełny erudycji, z zaangażowaniem prawie emocjo-nalnym rozważał relacje pomiędzy subdyscyplinami ekonomicznymi, np. Marketing z zarządzanie („Mar-keting i Rynek” 2002, nr 2), Marketing a zarządzanie marketingowe („Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica”, Łódź 2005, nr 184), Koncepcje mar‑
ketingu a praktyki zarządzania. Aspekty teoretyczne i badawcze (pr. zb. pod red. T. i L. Żabińskich, AE, Katowice 2007), także publikacje na temat paradyg-matów nauk społecznych możliwych do aplikowania w marketingu, marketingu jako dyscyplinie wiedzy i nauki, marketingu strategicznego i relacyjnego, meto-dyki case study/case research w badaniach problemów zarządzania i marketingu wreszcie marketingu jako wyzwania współczesności. W ostatnim czasie uwagę Profesora zwróciły problemy Zarządzania przedsię‑
biorstwem turystycznym. Zarys problematyki (pr. zb.
pod red. L. Żabińskiego, UE, Katowice 2015).
Osobną grupę w tym ogromnym dorobku piśmien-niczym stanowią publikacje związane z dydaktyką marketingu i konsumpcji. Dbał o ich ekspansję przed-miotową, zabiegał o nowe kierunki i specjalności kształcenia. Dzięki Jego staraniom uruchomione zo- stały: marketing na rynkach krajowych i zagranicz-nych oraz gospodarka turystyczna. Był promotorem 11 doktoratów, recenzentem wielu dysertacji i rozpraw promocyjnych oraz wniosków profesorskich.
Spotykał się z uznaniem służbowym i środowi- skowym, czego dowodem są liczne odznaczenia pań-stwowe i społeczne z Krzyżem Oficerskim OOP na czele (2004). Był laureatem wielu nagród i wyróżnień, posiadał członkostwo honorowe prestiżowych klubów i stowarzyszeń. Z okazji 70. rocznicy urodzin w do-wód wdzięczności ukazała się dedykowana Mu księga jubileuszowa Nowe koncepcje w nauce o marketingu i rynkach (red. K. Żyminkowska, Wydawnictwo UE, Katowice 2018) o składzie autorskim zawężonym do najbliższych współpracowników.
Profesor miał liczne plany, które na przekór choro-bie realizował do samego końca swych dni. Odszedł przedwcześnie. Prochy złożone zostały w obecności rodziny i licznych zebranych na cmentarzu przy parafii Ducha Świętego w Siemianowicach ‑Bytkowie.
Alojzy Czech, Sylwia Szulik
(...) Ekonomiści z końca 18 wieku dają się po
dzielić co do ich kierunku na trzy dość wyraźne grupy – 1. Rozwija się w Polsce fizjokratyzm, którego przedstawicielami są ks. Antoni Po
pławski oraz bracia Strojnowscy; 2. Kierunek kameralistyczny posiada wybitnego przedsta
wiciela w osobie Ferdynanda Naxa; 3. Wreszcie Staszic i Kołłątaj reprezentują kierunek czysto
polski: myślą przewodnią ich systemów fi
lozoficzno – ekonomicznych jest dążenie do moralnego odrodzenia narodu.
Fizjokratyzm przyjął się łatwo w Polsce, kraju czysto rolniczym, gdyż odpowiadał warunkom.
We wszystkich niemal dziełach z końcem XVIII wieku spotykamy się z twierdzeniami fizjokratycznemi.
Rezultaty praktyczne fizjokratyzmu w Pol
sce są nikłe, właściwie żadne. Był to kierunek teoretyczny. Przyjął się w Polsce dzięki odpo
wiednim warunkom, które znalazł w jej ustroju gospodarczym.
Koniec XVIII wieku był okresem rozwoju teorji w dziedzinie prawa państwowego i eko
nomji. Teorje prawa natury w traktatach Monte
squieu i Rousseau, system fizjokratyczny w eko
nomji, poruszały się w dziedzinie abstrakcji.
Tym duchem dysput akademickich i rad teo
retycznych, przejęte są publikacje polskie przy końcu XVIII wieku, jak i postanowienia sejmu czteroletniego.
Przechodzę do pisarzy fizjokratycznych w Polsce.
Książka Popławskiego „Zbiór niektórych materji politycznych” (1774 r.), jest pierwszym polskim traktatem ekonomicznym.
Pierwsza część teoretyczna, w ścisłem tego słowa znaczeniu, oparta jest na systemie fizjo
kratów, przedstawia mało samodzielności; w tej części autor dąży do popularnego i treściwego przedstawienia zasad ekonomji, pobieżnie tylko dotykając spraw polskich. Druga część, zawie
rająca przepisy (reguły) polityki ekonomicznej, zwłaszcza agrarnej, porusza wyłącznie sprawy polskie, podaje wskazania dla państwa.
W całym traktacie, w szczególności w części drugiej, przeprowadzona jest myśl przewodnia autora: przedstawienie upośledzonego położenia włościan i szkód, jakie z tej przyczyny wynikają dla rolnictwa.
Obok momentów gospodarczych, występuje motyw etyczny, pragnienie poprawy położe
nia włościan w imię zasad ludzkości. Niedola włościan leżała najbardziej Popławskiemu na sercu. Ogranicza się jednak do wystawienia ogólnych żądań i życzeń, nie podaje natomiast konkretnych środków, aby złemu zaradzić. Ta
kie postawienie kwestji jest zgodne z duchem czasu.
Hieronim Stroynowski jest fizjokratą czystej wody. „Nauka prawa przyrodzonego, politycz
nego, ekonomiki politycznej i prawa narodów”, wydana w 1785 roku, jest systematycznem opra
cowaniem wykładów, wygłoszonych w Aka
demji wileńskiej, na podstawie nauki fizjokra
tów i prawa natury. Praca Strojnowskiego, choć mało oryginalna, posiada zalety metodologiczne, wyłożona jest „z tą dokładnością i surowością, która się zachowuje w matematyce, a bez któ
rej i w naszej nauce nic pewnie wiedzieć, nic doskonale umieć nie można”.