• Nie Znaleziono Wyników

Katarzyna Kamińska * , Ewa Kulińska ‑Sadłocha **

Od 22 do 27 lipca 2019 roku w Ełku, w położonej nad  malowniczym jeziorem filii białostockiej Wyższej  Szkoły Finansów i Zarządzania, odbyło się już trze-cie coroczne międzynarodowe seminarium naukowe  propagujące ideę i zasady społecznej gospodarki ryn-kowej (SGR) pt. Społeczna Gospodarka Rynkowa  a europejskie wartości. Organizatorami seminarium  były: Fundacja Konrada Adenauera, Polskie Towa-rzystwo Ekonomiczne oraz Wyższa Szkoła Finansów  i Zarządzania w Białymstoku. Kierownictwo naukowe  seminarium sprawowała prof. zw. dr hab. Elżbieta Mą- czyńska (prezes Polskiego Towarzystwa Ekonomicz-nego, prof. Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie) 

wraz z dr hab. Piotrem Pyszem prof.  WSFiZ w Bia-łymstoku oraz Hochschule für Wirtschaft und Technik  Vechta ‑Diepholz (Niemcy).

Uczestnikami seminarium byli przedstawiciele pol- skich i zagranicznych ośrodków naukowych zajmu-jący się tematyką Społecznej Gospodarki Rynkowej. 

Reprezentowali oni: Fundację Konrada Adenauera  w Polsce, Hochschule für Wirtschaft und Technik  Vechta ‑Diepholz (Niemcy), Instytut Zachodni w Po- znaniu, Politechnikę Białostocką, Polskie Towarzy- stwo Ekonomiczne w Warszawie, Princeton Univer-sity (Stany Zjednoczone), Szkołę Główną Handlową  w Warszawie, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowi- cach, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Uni- wersytet Gdański, Uniwersytet Jagielloński w Krako-wie, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, 

  * Szkoła Główna Handlowa w Warszawie.

** Polskie Towarzystwo Ekonomiczne.

ŚĆ IIISCELLANEA

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uni-wersytet Wrocławski oraz Wyższą Szkołę Finansów  i Zarządzania w Białymstoku. Wśród uczestników  seminarium nie zabrakło najbardziej aktywnego przed  rokiem dyskutanta prof. Georga Milbradta – długolet- niego niemieckiego polityka (byłego premiera Sakso-nii) i wykładowcy akademickiego.

Podejmowana od kilku lat na ełckim seminarium  tematyka Społecznej Gospodarki Rynkowej jest nie- zmiernie ważna z jednej strony z uwagi na zobowią-zanie Polski, jak i Unii Europejskiej do realizacji tej  koncepcji w praktyce gospodarczej (odpowiednio  przez zapisy Konstytucji RP z 1997 roku oraz zapisy  traktatu lizbońskiego z 2007 roku), z drugiej na brak  wypracowanej jednolitej koncepcji SGR dla krajów  unijnych. Wśród naukowców, polityków, jak i prakty-ków gospodarczych nie ma zgodności ani odnośnie do  definiowania, ani do rozumienia istoty koncepcji SGR,  co skutkuje mnogością jej interpretacji w zależności od  kraju, jego uwarunkowań, a także potrzeb. W trakcie  tegorocznego seminarium uwagę skupiono na głów- nych wartościach SGR, takich jak: wolność, solidar-ność, odpowiedzialność, czy sprawiedliwość.

Seminarium otworzył przedstawiciel głównego  sponsora i organizatora – Fundacji Konrada Ade-nauera w Polsce – Falk Altenberger, który przywitał  wszystkich uczestników, przedstawił główne zało- żenia projektu i poinformował o planowanych wy- darzeniach towarzyszących. W programie semina-rium poza częścią naukową nie zabrakło akcentów  kulturalnych, takich jak: wizyta w nowo otwartym  Muzeum Historycznym w Ełku, będącym w bieżącym  roku partnerem wspierającym seminarium, przejazd  zabytkową kolejką wąskotorową do miejscowości  Wiskitki, czy seans filmowy w Mazurskim Kinie pod  Gwiazdami. Następnie po prezentacji uczestników  seminarium, dr hab. Piotr Pysz prof.  WSFiZ (Hoch-schule für Wirtschaft und Technik Vechta ‑Diepholz)  wygłosił wykład wprowadzający do tematyki se- minarium pt. Społeczna Gospodarka Rynkowa wo-bec wyzwań współczesnego świata: Eucken/Erhard  versus Trump. Swoją wypowiedź rozpoczął od cha-rakterystyki współczesnych głównych modeli ładu  społeczno ‑gospodarczego. Zwrócił uwagę, że obecnie  podporządkowanie polityki celowi wygrania wyborów  przypomina czasy merkantylizmu, w których – bez  konieczności przeprowadzenia wyborów – celem poli-tyki było uzyskanie możliwie najwyższych wpływów  podatkowych. Następnie dokonał porównania między  SGR a Trumpeconomics, analizując ideologiczno‑

‑teoretyczne podstawy, politykę kształtowania ładu  społeczno ‑gospodarczego,  politykę  procesową  i antropologiczno ‑socjologiczny fundament gospo-darki rynkowej. Zdaniem dr hab. P. Pysza prof.  WSFiZ  SGR to koncepcja podbudowana teoretycznie i spraw-dzana empirycznie od roku 1948 do dnia dzisiejszego, 

natomiast koncepcja Trumpeconomics nie posiada  długiego okresu empirycznego sprawdzenia, a jej  podbudową teoretyczną jest neoliberalna doktryna. 

Zauważył, że chociaż obie koncepcje ukierunkowane  są na poprawę materialnej sytuacji społeczeństwa,  względnie ekonomicznie słabszych jego grup, to reali-zacja działań prowadzących do osiągnięcia tego celu  odbywa się zupełnie inaczej. Trumpeconomics po-szukuje rozwiązań problemów kosztem zewnętrznych  partnerów gospodarczych (wykorzystanie silnej po-zycji w myśl zasady uczyń swego sąsiada żebrakiem,  aby uczynić siebie bogatym), natomiast SGR dąży do  uruchomienia potencjału ekonomicznego tkwiącego  we własnym społeczeństwie i gospodarce (w myśl  zasady Uczyń siebie i sąsiadów bogatymi).

W kolejnych dniach seminarium odbyły się dwie  dyskusje  panelowe  dotyczące  przyszłości  SGR  i powiązań szkoły austriackiej z ordoliberalizmem,  wygłoszono trzy wykłady (w tym doroczny wykład  otwarty), ponadto uczestnicy seminarium prezentowali  własne referaty. W wygłaszanym przez prof. Elżbietę  Mączyńską (prezes PTE, SGH) wykładzie publicz-nym pt. Modele kapitalizmu – granice ewolucji oraz  dyskusji uczestniczyli przedstawiciele władz miasta,  mieszkańcy Ełku, a także władze, pracownicy naukowi  i studenci pobliskich uczelni. Profesor Mączyńska  w swoim wystąpieniu zwróciła uwagę na to, że w na-ukowych analizach dotyczących przemian formacji  społeczno ‑ekonomicznych coraz częściej można spo- tkać głosy wskazujące na pojawianie się na świecie zja-wisk, które mogą zostać zinterpretowane jako koniec  kapitalizmu. Postawiła więc pytanie o podstawy takich  opinii w kontekście zachodzących przemian cywiliza-cyjnych, a następnie dokonała porównania wybranych  cech rzeczywistości społeczno ‑gospodarczej, w jakiej  został zapoczątkowany przełom cywilizacyjny. Prze- łom ten prowadził do transformacji feudalizmu w ka-pitalizm z cechami, jakie charakteryzują współczesny  kapitalizm, reprezentowany obecnie przez wiele mo-deli. Profesor Mączyńska wskazywała, że ewolucja  tych modeli może w związku z tym zostać potrakto-wana jako przejaw jego adaptacji do zmieniającej się  rzeczywistości społeczno ‑gospodarczej i politycznej. 

Niezmiernie ważne w tym kontekście, jak zauważyła  prezes PTE, jest zwrócenie uwagi na dokonujące się  w świecie przesilenie cywilizacyjne, którego przeja-wem jest kurczenie się jednej cywilizacji i wypieranie  jej przez drugą. W krajach rozwiniętych przyjmuje to  formę przechodzenia od cywilizacji industrialnej do  niewystarczająco jeszcze zbadanej przez naukowców  cywilizacji postindustrialnej. Profesor Mączyńska  trafnie zauważyła, że nie należy bagatelizować coraz  częściej pojawiających się różnych odmian kryzysów  społeczno ‑gospodarczych, ponieważ może to oznaczać  zapowiedź końca kapitalizmu jako doktryny, której  modele wydają się nie dostosowywać do zmieniającej 

się dynamicznie rzeczywistości. Współczesny kapi-talizm cechuje się zachodzeniem zmian w zakresie  trzech fundamentalnych dla megasystemu społeczno‑

‑gospodarczego obszarów – dokonuje się rewolucja  cyfrowa skutkująca pojawieniem się Gospodarki 4.0  czy Przemysłu 4.0, w systemie komunikacji społecz-nej język cyfrowy wypiera słowo drukowane oraz  towarzyszą temu zmiany w stratyfikacji społecznej. 

Kapitalizm ten można określić jako kapitalizm me-nedżerski, gdzie na szczycie stratyfikacji społecznej  znajdują się menedżerowie i arystokracja sieciowa,  a na samym dole konsumtariat składający się z war-stwy społecznej nieprzystosowanej do wymogów  gospodarki wirtualnej. Dlatego też, jak zaznaczyła  Prof. Mączyńska, istnieje potrzeba dyskursu politycz-nego obejmującego takie palące kwestie, jak chociażby  rynek pracy i tygodniowy czas pracy oraz potrzeba  wnikliwych analiz zachodzących przemian. Istotnym  w jej opinii wydaje się również należyte kształtowanie  wiedzy i takie zagospodarowywanie, aby nie doszło  do jej marnotrawienia. Fundamentalną kwestią staje  się wobec tego inkluzywność społeczna, aby nastąpiło  włączenie wszystkich zasobów wiedzy społecznej  w procesy rozwoju społeczno ‑gospodarczego. O skali  tej inkluzywności decydują natomiast modele państwa,  które współcześnie przybierają bardzo zróżnicowane  formy – od form demokratycznych po formy autory- tarne i dyktatorskie. Po wykładzie miała miejsce oży-wiona dyskusja, moderowana przez dra hab. P. Pysza  prof.  WSFiZ.

W drugim dniu seminarium odbyła się pierwsza  dyskusja panelowa pt. Przyszłość Społecznej Gospo- darki Rynkowej w Europie, w Niemczech i w Pol-sce, była moderowana przez prof. Annę Ząbkowicz  z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, a jej  uczestnikami byli: prof. Elżbieta Mączyńska (pre-zes PTE, SGH), prof. Georg Milbradt (były premier  Saksonii) i prof. Maciej Miszewski (UE w Katowi-cach). Profesor Miszewski w swoim wystąpieniu  wskazywał, że wolność dla przedsiębiorcy jest ele-mentem spokoju społecznego. Jego zdaniem polityka  zdeterminowana zależnościami globalnymi nie ma  przyszłości, natomiast istnieje głęboki sens utrzy-mywania pojęcia Społecznej Gospodarki Rynkowej  jako nośnika idei. W podobnym tonie wypowiadał się  prof. Milbradt, który podkreślał, że w sferze kształ-towania polityki należy unikać działań arbitralnych  i zauważać błędy, jakie popełniono przy rozwoju SGR. 

Szczególnie istotną kwestią jest jego zdaniem prze-strzeganie wartości społecznych, takich jak wolność  i godność człowieka. Przedmiotem szczególnej troski  ze strony państwa powinna być ochrona konkuren-cji, ponieważ bez niej gospodarka ulega degeneracji  i monopolizacji. Profesor Mączyńska zaznaczyła, że  SGR jest modelem ustroju potrójnie zrównoważonego  w sferze ekonomicznej, społecznej i ekologicznej. 

Bardzo ważną kwestią w kształtowaniu współczesnej 

polityki gospodarczej – w jej odczuciu – jest właściwa  analiza nieprawidłowości współczesnego świata, które  wynikają z zaniedbań rozwoju gospodarczego. Ważną  kwestią pozostaje również kształtowanie polityki  socjalnej w takim kierunku, aby nie wyłączała ona  z rynku, a umożliwiała inkluzję społeczną. Wzrost nie  jest wszystkim – zauważyła prof. Mączyńska, ale jak  nie ma wzrostu, to nie ma niczego.

Natomiast druga dyskusja panelowa nt. Szkoła  austriacka versus ordoliberalizm i SGR: Kto miał  rację Hayek czy Eucken odbyła się w ostatnim dniu  seminarium. Moderatorem dyskusji był dr hab. Mi-chał Moszyński (UMK w Toruniu), a uczestnikami  byli: dr Justyna Bokajło (UW), prof. Robert Cibo-rowski (rektor Uniwersytetu w Białymstoku) oraz  dr. hab. Piotr Pysz prof.  WSFiZ (Hochschule für  Wirtschaft und Technik Vechta ‑Diepholz). Główną  osią prowadzonej dyskusji była próba dostrzeżenia  punktów wspólnych obu teorii i otoczenia historycz-nego, które wpłynęło na ich ukształtowanie. Profesor  Ciborowski dowodził, że szkoła austriacka czerpała  swoje korzenie z myśli francuskiej. Justyna Bokajło  podkreślała, że pojawienie się ordoliberalizmu wią-zało się z potrzebą ukształtowania w tamtym okresie  ładu gospodarczego, który pomógłby odbudować  gospodarkę i doprowadziłby do rekonstrukcji ładu  społecznego. Natomiast dr hab. P. Pysz prof.  WSFiZ  wskazywał niemiecką szkołę historyczną jako źródło  inspiracji dla teorii ordoliberalnej. W dalszej części  dyskusji uczestnicy próbowali wskazać, co zdecy-dowało o większej popularności w świecie szkoły  austriackiej i izolacji ordoliberalizmu i o aktualności  obu teorii. Dr Bokajło zwróciła uwagę, że obecnie  Niemcy realizują tylko elementy z ordoliberalizmu,   m. in. zasadę otwartości rynku oraz własności pry-watnej. Stwierdziła, że ordoliberalizm jest nurtem  oszczędnościowym, dlatego też pojawiło się zainte-resowanie nim po globalnym kryzysie finansowym. 

Przy czym dr hab. Pysz prof.  WSFiZ zaznaczył, że  wprawdzie oszczędność jest obecna w myśli ordoli- beralnej, ale nie bezpośrednio, a wiąże się z zachowa-niem stabilności. Prof. Ciborowski zwrócił zaś uwagę  na popularność szkoły austriackiej w kontekście rynku  pieniądza. Stwierdził, że od czasu wprowadzenia pie- niądza papierowego, emisja i kreacja pieniądza (po-daż) jest w zasadzie nieograniczona, banki i bankierzy  nie przejmują się kryzysami, a rządy w zasadzie mogą  wszystko. Powiązanie pieniądza z parytetem złota –  zgodnie z propozycją szkoły austriackiej – zapobie-głoby nadmiernej podaży i jego „psuciu”.

W trzecim i czwartym dniu seminarium zostały  wygłoszone dwa wykłady, po których doszło do oży-wionych dyskusji. Pierwszy z nich pt. Braucht Europa  einen Gott? został wygłoszony przez prof. Harolda  Jamesa (Princeston University). Prof. James próbował  odpowiedzieć na pytanie, czy zasada transcenden-talna – którą niektórzy rozumieją jako Boga – jest 

ŚĆ IIISCELLANEA

niezbędną podstawą do budowania liberalnego, otwar-tego i zgodnego społeczeństwa opartego na prawie. 

Wskazywał, że powszechnie uważa się, że libera-lizm wytworzył konsensus, który zastąpił wszystkie  antagonizmy i animozje stworzone przez religijny  fundamentalizm. Jest on bowiem koncepcją opartą  na godności i wolności człowieka. W dalszej części  wykładu skupił się na odpowiedzi na pytanie, jakie  dokładnie reguły i normy są potrzebne, aby zbudować  otwarte społeczeństwo i jakie są przyczyny łamania  tych reguł. W szerokim historyczno ‑filozoficznym uję-ciu zaprezentował pochodzenie idei ładu i przyczyny  zaniku religii w publicznym dyskursie. Budowa ładu  jako realizacja boskiej zasady nie jest możliwa bez  współczucia, empatii, szacunku i uznania godności  drugiego człowieka, które to – według profesora Ja-mesa – stają się drogą do dialogu. To, co jego zdaniem  wydaje się niesłychanie ważne we współczesnym  świecie, to właśnie wsłuchiwanie się w wewnętrzny  głos i prowadzenie dialogu oraz unikanie ideologii,  które oferują przemoc wobec innych. Wskazywał  również na potrzebę zaufania w stosunku do państwa,  które jako organizacja znajdzie odpowiedź, jak ukarać  tych, którzy dopuszczają się przemocy.

Kolejny wykład pt. Energiewende in Deutchland –  von der Sozialen Marktwirtschaft zur Planwirtschaft  został wygłoszony przez prof. Georga Milbradta (by- łego premiera Saksonii). Skupił się on na przedstawie-niu procesu transformacji energetycznej Niemiec oraz  jej skutków dla gospodarki i społeczeństwa. Trans-formacja energetyczna to proces przechodzenie od  wykorzystywania paliw kopalnych i energii jądrowej  do zrównoważonego zaopatrzenia w energię za po-mocą energii odnawialnej. Jej celem jest ograniczenie  problemów ekologicznych, zdrowotnych i społecz-nych spowodowanych przez tradycyjny przemysł  energetyczny oraz całkowita redukcja wynikających  z tego kosztów zewnętrznych. Kluczowymi elemen-tami transformacji energetycznej w Niemczech jest  ekspansja energii odnawialnej (zwiększenie jej udziału  w zużyciu energii o 80% do roku 2050), wzrost efek-tywności energetycznej i realizacja działań na rzecz  oszczędności energii. Zauważył, że Niemcy jako kraj  wprawdzie zrezygnował z energii jądrowej (co spowo- dowało wzrost cen energii w kraju), ale importują ener-gię z Francji, która jest jednym z niewielu państw na  świecie, gdzie energia w ponad 70% jest pozyskiwana  w elektrowniach jądrowych. Dodał, że ograniczenie  emisji CO2 to konieczność rezygnacji z produkcji  energii węglowej, która w dużej mierze służy stabili-zacji sieci, a nie jądrowej. Podstawowym problemem  jest brak możliwości magazynowania energii, a także  brak konsensusu światowego, czy nawet europejskiego  w tym zakresie, co powoduje przesunięcia produkcji  energii z paliw kopalnych między krajami. Zwrócił  uwagę, że rozwiązanie globalnego problemu ener-getycznego jest głównym wyzwaniem XXI wieku 

i wszystkie kluczowe niemieckie partie popierają  transformację energetyczną, ale nie wszystkie są za-dowolone ze sposobu i szybkości przebiegu procesu. 

Inną ważną kwestią do rozwiązania nie tylko na pozio-mie Niemiec, ale również na poziomie innych krajów  według prof. Milbradta jest problem ograniczenia  subsydiowania energii przez państwo, który powoduje  zahamowanie postępu technicznego. Natomiast dalszy  rozwój digitalizacji i cyfryzacji spowoduje wzrost  zapotrzebowania na energię elektryczną. Dlatego też,  aby rozwiązać problemy dotyczące pojawiających się  zagrożeń związanych z produkcją energii należy jego  zdaniem koordynować i kontynuować dyskusję doty-czącą tej tematyki na poziomie zarówno krajowym,  jak i europejskim.

Każdego dnia kolejni uczestnicy seminarium pre- zentowali przygotowane przed rozpoczęciem semi-narium, a dopracowane w grupach roboczych już  w trakcie seminarium, referaty naukowe dotyczące  problematyki seminarium. Po każdym z nich odbywała  się dyskusja, w ramach której pozostali uczestnicy  zgłaszali uwagi, dzielili się swoimi spostrzeżeniami,  poglądami i wynikami swoich badań. Jako pierwszy re-ferat wygłosił dr hab. Grzegorz Szulczewski prof. SGH  pt. Europejskie wartości u podstaw koncepcji ordoli- beralizmu i Społecznej Gospodarki Rynkowej. Roz-począł od omówienia głównych wartości, na których  opiera się UE i które zostały zapisane w Traktacie  o UE. Następnie uwagę skupił na krytyce przez Maxa  Webera opierania polityki gospodarczo ‑społecznej na  wartościach oraz polemice w tym zakresie z Walterem  Euckenem, który uważał pogląd ten za niesłuszny,  odpowiednio to argumentując. Podstawową wartością  jest wolność, która determinuje poglądy W. Euckena  dotyczące tworzenie ładu społeczno ‑gospodarczego. 

Bowiem – jego zdaniem – wolność i ład nie są prze-ciwieństwami, lecz wzajemnie się warunkują i tylko  w perspektywie stworzenia ładu wolność łączy się  z odpowiedzialnością.

Kolejnym  prelegentem  był  prof.  Eugeniusz  Gostomski (UG), który w wygłaszanym referacie  pt. Chrześcijańskie korzenie społecznej gospodarki  rynkowej przedstawił istotę społecznej nauki kościoła,  omówił relacje pomiędzy nauką społeczną kościoła  a SGR, a także starał się ocenić wpływ społecznej  nauki kościoła na przyszłość SGR. Podkreślił, że  mimo iż wszyscy ojcowie duchowi SGR (L. Erhard,  W. Eucken, A. Müller ‑Armack, A. Rüstow, W. Röpke,  F. Böhm, F.A. Lutz, L. Miksch, F.W. Meyer) byli  chrześcijanami wyznania ewangelickiego, stworzona  koncepcja SGR nawiązywała także do katolickiej na-uki społecznej, która co do etyki społecznej nie różniła  się zasadniczo od stanowiska kościołów protestanc-kich. Na koniec zwrócił uwagę na aktualne bariery  utrudniające zapewnienie „dobrobytu dla wszystkich” 

i wskazał na konieczność eliminowania ograniczeń  monopolistycznych paraliżujących konkurencję na 

rynku oraz na redukcję nadmiernych transferów so-cjalnych, które osłabiają odpowiedzialność ludzi za  własną sytuację ekonomiczną.

Dr hab. Jürgen Wandel (SGH) w swoim referacie  pt. Soziale Marktwirtschaft und individuelle Freiheit  in Deutschland heute: Eine Betrachtung im Lichte  von Hayek’s Weg in die Knechtschaft (Społeczna  Gospodarka Rynkowa i wolność jednostki w dzisiej-szych Niemczech: rozważania w świetle Hayekowskiej  Drogi do zniewolenia) – na podstawie analizy środków  oraz bieżących debat dotyczących niemieckiej polityki  gospodarczej, a także raportów medialnych, źródeł  internetowych i statystycznych w tym zakresie – do-konał oceny stosowania zasady wolności jednostki  w SGR w Niemczech. Na podstawie analizy wybra-nych wskaźników wolności ( m. in.: Index of Economic  Freedom, opodatkowania działalności gospodarczej)  stwierdził, że mimo spadających wskaźników, Niemcy  w dalszym ciągu klasyfikują się jako „w dużej mierze  wolne”. Jego zdaniem obecne debaty na temat nierów-ności dochodów, rynku mieszkaniowego i polityki  klimatycznej pomijają fakt, że nie można osiągnąć  wolności jednostki bez wolności gospodarczej i go-spodarki rynkowej, a coraz większy interwencjonizm  państwowy może prowadzić do zniewolenia.

Ostatnią prelegentką drugiego dnia seminarium  była prof. Józefa Famielec (UE w Krakowie), która  podjęła problematykę wartości europejskich, skupiając  uwagę na wolności gospodarczej w SGR. Tematyka ta  stanowiła kontynuację podejmowanych na wcześniej-szych seminariach zagadnień, które dotyczyły głównie  wykorzystania zasad Erharda i Euckena w rozwoju  współczesnej przedsiębiorczości. Prelegenta – zafa-scynowana ożywioną dyskusją podczas trwającego  seminarium dotyczącą pomiaru i oceny PKB – zapo-wiedziała uwzględnienie tego w finalnym opracowaniu  poseminaryjnym. Zdaniem prof. Famielec niedostatki  i mity wobec PKB wynikają z braku podporządkowa-nia tej kategorii kryterium wartości rozwoju (w tym  wolności i odpowiedzialności), czego uczy teoria po- miaru. PKB sprowadza się zazwyczaj tylko do wskaź- nika tempa wzrostu produkcji sprzedanej, pomniej-szonej o koszty (wartość przeniesioną), bez analizy  możliwości uwzględnienia innych, pozarynkowych  kategorii, w tym społecznych, ekologicznych. Wy-jaśniła tę tezę na przykładzie badania strat i korzyści  ekologicznych, które nie tylko dają się sprowadzić do  wymiaru pieniężnego (np. na rynkach warunkowych),  ale istnieją już szacunki ich wpływu na poziom PKB  obecnie i w przyszłości. Sprzyja temu teoria i wiedza  z zakresu rachunkowości społecznej, ekologicznej,  menedżerskiej, niesłusznie traktowanych tylko jako  księgowość (prowadzenie ksiąg).

W kolejnym dniu referaty zaprezentowało trzech  kolejnych uczestników seminarium. Jako pierwsza  głos zabrała dr. Marzena James (Princeston Univer-sity), która w referacie pt. European Values as the 

Foundation for Political Reconciliation, The Case of  International and Domestic Conflict in Ukraine, pod-jęła temat kryzysu na Ukrainie. W swoim wystąpieniu  podkreślała, że militarno ‑polityczno ‑ekonomiczny  kryzys na Ukrainie trwa już pięć lat i poddała analizie  potencjalną rolę Unii Europejskiej w jego rozwiązaniu. 

Stwierdziła, że w rozwiązaniu tej trudnej sytuacji  konieczna jest pomoc Unii Europejskiej, umożliwie-nie podjęcia w zwiększonym wymiarze dialogu. Aby  tak się stało niezbędna jest systematyczna, solidna  empirycznie, naukowa analiza tego kryzysu, zwłasz-cza układu sił i dynamiki czynników napędzających  konflikt.

Dr Katarzyna Kamińska (SGH) w swoim referacie  pt. Przemiany i wyzwania stojące przed unijną polityką  konkurencji po 2004 roku przypomniała o fundamen-talnym znaczeniu zagwarantowania istnienia wolnej  konkurencji w doktrynie ordoliberalnej, a następnie  omówiła jego wkład w tworzenie instytucjonalno‑

Dr Katarzyna Kamińska (SGH) w swoim referacie  pt. Przemiany i wyzwania stojące przed unijną polityką  konkurencji po 2004 roku przypomniała o fundamen-talnym znaczeniu zagwarantowania istnienia wolnej  konkurencji w doktrynie ordoliberalnej, a następnie  omówiła jego wkład w tworzenie instytucjonalno‑