Indywidualny plan resocjalizacji wychowanka (IPR)

Naczelną zasadą postępowania w sprawach nieletnich jest ich dobro, rozumiane jako dążenie do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu wychowanka, pozwalających mu w przyszłości zdobyć samo-dzielność, stabilizację życia oraz zająć miejsce w społeczeństwie odpowiada-jące jego możliwościom¹⁴¹. Zgodnie z treścią art. 65 § 2 u.p.n., „działalność

140 L. Pytka: Poprawczak — ostatni bastion „utopijnego re -socjalizmu”. „Opieka — Wy-chowanie — Terapia” 2006, nr 1—2, s. 46; Z. Bartkowicz: Możliwości pomocy terapeu‑

tycznej nieletnim w zakładzie resocjalizacyjnym. „Opieka — Wychowanie — Terapia” 1996, nr 4, s. 24.

141 B. Stańdo -Kawecka: Prawo karne…, s. 299. Zob. też: J. Szumski: Postępowanie w sprawach nieletnich…; A. Gaberle, M. Korcyl -Wolska: Komentarz do ustawy…; A. No-wak: Zarys prawa…

wychowawcza powinna zmierzać przede wszystkim do wszechstronne-go rozwoju osobowości i uzdolnień nieletniewszechstronne-go oraz do kształtowania i utrwalania w nim społecznie pożądanej postawy i poczucia odpowie-dzialności, tak by był on odpowiednio przygotowany do społecznie uży-tecznej pracy”¹⁴². Dlatego za podstawę nowoczesnych oddziaływań wy-chowawczych w resocjalizacji przyjmuje się odpowiednie dostosowanie metod do właściwości psychicznych wychowanka. Działania stymulujące rozwój osobowości nieletniego czy też kształtujące jego uzdolnienia mogą być tylko wtedy skuteczne, gdy uwzględniają jego indywidualne cechy i są do nich dostosowane¹⁴³.

Zarówno teoretycy, jak i praktycy postulują zróżnicowanie oddziały-wań resocjalizacyjnych oraz określenie poziomu dojrzałości intelektualnej osób resocjalizowanych. Działania te powinny być poprzedzone solidnym programem pracy z każdym indywidualnym przypadkiem. Zgodnie ze światowymi tendencjami¹⁴⁴, jednostki społecznie niedostosowane powin-no się traktować bardziej terapeutycznie i permisywnie niż punitywnie.

Toteż nieodzownym elementem pracy opiekuńczej, wychowawczej i te-rapeutycznej z nieletnimi przebywającymi w placówkach resocjalizacyj-nych jest indywidualny plan resocjalizacji (IPR). To kompleksowy zbiór oddziaływań wychowawczych, resocjalizacyjnych oraz korekcyjnych, adresowanych do poszczególnych wychowanków. Ten — jak go nazywa Adam Szecówka — „projekt kompleksowej interwencji pedagogicznej”¹⁴⁵ wobec wychowanka ma doprowadzić do przekształcenia jego osobowo-ści, z uwzględnieniem jego cech psychofizycznych i osobowościowych.

Powinien być opracowywany na podstawie rzetelnej i wieloaspektowo przeprowadzonej diagnozy, wytyczającej kierunek pracy wychowawców.

Tylko wnikliwa diagnoza może zapewnić skuteczność działań resocjaliza-cyjnych, korekcyjnych czy też terapeutycznych.

Obowiązek opracowywania indywidualnego planu resocjalizacji dla każdego wychowanka nakłada na personel placówek resocjalizacyjnych

142 Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Tekst jednolity: Dz.U. 2002, nr 11, poz. 109).

143 M. Korcyl -Wolska: Postępowanie w sprawach nieletnich…, s. 215.

144 Zgodnie ze Wskazaniami Narodów Zjednoczonych odnośnie do Zapobiegania Prze-stępczości Nieletnich (Wskazania Rijadskie), „powinno się unikać kryminalizowania i pe-nalizowania dzieci za postępki nie przynoszące poważnego uszczerbku rozwojowi dziecka i nie powodujące szkody innym”. Zob.: A. Gaberle, M. Korcyl -Wolska: Komentarz do ustawy…, s. 457. Zob. też: Wzorcowe Reguły Minimum ONZ dotyczące wymiaru sprawie-dliwości wobec nieletnich (Reguły Bijinskie). A. Gaberle, M. Korcyl -Wolska: Komen‑

tarz do ustawy…, s. 467—476; M. Korcyl -Wolska: Postępowanie w sprawach nieletnich…, s. 191—194.

145 A. Szecówka: Komplementarność mikrosystemu wychowawczego (na przykładzie Za‑

kładu Poprawczego w Raciborzu). „Szkoła Specjalna” 2004, nr 5, s. 368.

rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2001 r.

w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich (Dz.U. 2001, nr 124, poz. 1359 z późn. zm.) oraz rozporządzenie Ministra Edukacji Na-rodowej i Sportu z dnia 26 lipca 2004 r. w sprawie szczegółowych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w młodzieżowym ośrodku wychowawczym oraz młodzieżowym ośrodku socjoterapii (Dz.U. 2004, nr 178, poz. 1833).

IPR konstruuje się na podstawie oferty resocjalizacyjnej danej placów-ki. Zgodnie z § 59.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, ofer-ta resocjalizacyjna placówki określa możliwości i zakres oddziaływań wy-chowawczych, terapeutycznych, opiekuńczych i kształcących (odnośnie do nauczania i zdobywania kwalifikacji zawodowych oraz zatrudnienia wychowanka w placówce). Dlatego też opracowując IPR, należy uwzględ-nić (§ 59.1 pkt 3 rozporządzenia):

a) rodzaje i formy oddziaływań resocjalizacyjnych, do których wychowa-nek zostanie włączony,

b) zakres, kierunki i formy nauczania, kształcenia zawodowego, jakimi wychowanek ma zostać objęty, oraz jego indywidualne obowiązki wią-żące się z przebiegiem nauki,

c) zakres i sposób współpracy z rodziną i innymi osobami w celu dopro-wadzenia do integracji społecznej oraz do usamodzielnienia się, d) sposób i kryteria oceny przebiegu procesu resocjalizacji,

e) program przygotowań wychowanka do życia po zwolnieniu z pla-cówki.

Zdaniem Iwony Latańskiej, „doświadczenie wskazuje, że dobrym roz-wiązaniem w konstruowaniu IPR może być jego podział na 3 części: dia-gnostyczną, określającą strategię działań oraz analizę efektów zastosowanej strategii”¹⁴⁶. Dlatego IPR musi uwzględniać: informacje o możliwościach i potrzebach wychowanka, diagnozę mikrośrodowiska podopiecznego, strategie i procedury resocjalizacji, narzędzia i sposoby ich użycia oraz opis efektów działań, czyli analizę przebiegu procesu resocjalizacji. Według Le-sława Pytki IPR powinien stanowić rodzaj ram projektowanej interwencji i obejmować podstawowe płaszczyzny funkcjonowania nieletniego:

a) funkcjonowanie społeczne (umiejętność wchodzenia w interakcje, pra-widłowe funkcjonowanie w rolach, dojrzałość interpersonalna),

b) funkcjonowanie w roli ucznia realizującego program kształcenia ogól-nego i przysposobienia zawodowego,

c) funkcjonowanie zdrowotne (przebieg stanu zdrowia)¹⁴⁷.

146 I. Latańska: IPR w placówce resocjalizacyjnej. „Problemy Opiekuńczo -Wychowaw-cze” 2005, nr 2, s. 17.

147 L. Pytka: Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne i metodyczne.

Wyd. 3. Warszawa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogiki Specjalnej 1995, s. 137—138;

Indywidualny plan resocjalizacji opracowywany jest przez pedagoga przy współudziale wychowanka, psychologa i innych pracowników peda-gogicznych placówki. Należy dodać, że powinien on być modyfikowany okresowo — w toku procesu resocjalizacji nieletniego. W literaturze przed-miotu można znaleźć również wypowiedzi krytyczne na temat sporządza-nia indywidualnych planów resocjalizacji. Jak wynika z obserwacji prak-tyków, opracowywanie IPR mocno absorbuje zarówno psychologa, jak i pedagoga, tym samym pozostawia im mniej czasu na pozostałe obowiąz-ki, ponadto zgromadzony i przedstawiony materiał dotyczący wychowan-ka i metod postępowania z nim nie zawsze aktywizuje pozostałych pra-cowników (w tym szczególnie nauczycieli i wychowawców) do szukania środków zaradczych, ponieważ otrzymują gotową receptę. W przypadku gdy zalecone metody postępowania nie przynoszą oczekiwanych rezulta-tów, resocjalizatorzy mają pretensję do autorów planów, a nie do siebie¹⁴⁸.

2.2.2.2. Resocjalizacja przez turystykę kwalifikowaną