2.2. Instytucje służące w obszarze bezpieczeństwa i porządku publicznego
2.2.6. Inne instytucje, których pośrednim lub bezpośrednim zadaniem
W ich skład wchodzą służby kontrolne będące w dyspozycji poszczególnych resor-tów i wojewodów, a także służby bezpieczeństwa istniejące w niektórych, kluczowych dla bezpieczeństwa narodowego placówkach o charakterze naukowo-badawczym lub produkcyjnym.
Straż Ochrony Kolei
Występuje zgodnie z postanowieniami ustawy81 i rozporządzenia82 jako umunduro-wana, wyposażona w środki przymusu bezpośredniego i częściowo uzbrojona forma-cja ochronna, którą dysponują władze Polskich Kolei Państwowych (PKP) – skomerforma-cja- skomercja-lizowanej spółki, będącej własnością Skarbu Państwa.
Podstawowe zadania Straży Ochrony Kolei to:
– ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia na obszarze kolejowym, w pociągach i innych pojazdach kolejowych,
– kontrola przestrzegania przepisów porządkowych na obszarze kolejowym, w pociągach i innych pojazdach kolejowych,
– opracowywanie i realizacja programów ochrony życia i zdrowia ludzi oraz mie-nia na obszarze kolejowym, w pociągach i innych pojazdach kolejowych, – ochrona obszaru kolejowego przed dostępem osób nieuprawnionych
i nieupoważnionych,
– kontrola wstępu na obszar kolejowy, do budynków, budowli i urządzeń kolejowych,
– prowadzenie działalności profi laktycznej związanej z ochroną życia i zdrowia ludzi oraz mienia na obszarze kolejowym, w pociągach i innych pojazdach kolejowych,
– gromadzenie i analiza danych o zjawiskach zagrożenia osób i mienia w celu prze-ciwdziałania tym zjawiskom,
– wykonywanie poza obszarem kolejowym zadań określonych w przepisach odrębnych,
– szkolenie zawodowe funkcjonariuszy straży ochrony kolei oraz hodowla i tre-sura psów służbowych,
– patrolowanie obszaru kolejowego i pociągów pasażerskich, – wystawianie posterunków ochronnych,
– kontrolowanie stanu zabezpieczenia i ochrony budynków, budowli, urządzeń kolejowych, pociągów i innych pojazdów kolejowych,
– konwojowanie wyznaczonych przez zarządców pociągów i innych pojazdów ko-lejowych lub wartości pieniężnych,
– - zabezpieczanie miejsca katastrofy kolejowej lub wypadku kolejowego, wszelkich śladów i dowodów oraz mienia do czasu przybycia właściwych organów docho-dzeniowych i komisji powypadkowej lub usunięcia skutków wypadku.
Ponadto, w toku czynności służbowych funkcjonariusze Straży Ochrony Kolei do-konują czynności, takich jak:
81 Usta wa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym Dz.U.2019.0.710 z późń. zm.
82 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 14 lipca 2004 roku w sprawie szczegółowego zakresu działania oraz sposobu organizacji straży ochrony kolei.
– zwalczanie zorganizowanych grup przestępczych na obszarze kolejowym (zło-dzieje złomu, towarów – w szczególności węgla i miału węglowego oraz zorga-nizowanych grup działających na dworcach i w pociągach),
– kontrola punktów skupu metali poprzez sprawdzanie formularzy przyjęcia od-padów metal,
– zapewnianie bezpieczeństwa publicznego na podległym obszarze poprzez ochronę życia i zdrowia wszystkich ludzi oraz możliwość użycia lub wykorzy-stania środków przymusu bezpośredniego celem przeciwdziałania naruszenia porządku lub bezpieczeństwa publicznego,
– przesłuchanie osób podejrzanych, sprawców i świadków czynów zabronionych, – użycie lub wykorzystanie środków przymusu bezpośredniego lub broni palnej
w przypadkach określonych przez Ustawę o transporcie kolejowym, zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 24 maja 2013 roku o środkach przymusu bezpośred-niego i broni palnej,
– zatrzymanie w trybie ustawy o transporcie kolejowym w celu niezwłocznego doprowadzenia do najbliższej jednostki Policji, osób, w stosunku do których za-chodzi uzasadniona potrzeba podjęcia czynności wykraczających poza upraw-nienia straży ochrony kolei (ujęcie nieprocesowe),
– kontrola stanu trzeźwości osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia po użyciu alkoholu,
– kontrola pracowników kolejowych pod kątem obecności środków odurzających przy pomocy narkotesterów;
– legitymowania osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia, jak również świadków przestępstwa lub wykroczenia, w celu ustalenia ich toż-samości w oparciu o przepisy o Policji,
– zatrzymywanie i kontroli pojazdu drogowego poruszającego się na obszarze kolejowym i przyległym pasie gruntu w przypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia przy użyciu tego pojazdu,
– nakładania grzywien, w drodze mandatu karnego, na zasadach określonych w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia,
– przeprowadzania czynności wyjaśniających, występowania do sądu z wnioskiem o ukaranie, oskarżania przed sądem i wnoszenia środków odwoławczych w try-bie określonym w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia.
W ramach czynności wyjaśniających funkcjonariusze Straży Ochrony Kolei, zgodnie z Kodeksem postępowania w sprawach o wykroczenia oraz Kodeksem postępowania karnego uprawnieni są do przeszukania pomieszczeń i innych miejsc oraz osoby, jej odzieży lub podręcznych przedmiotów w celu znalezienia i zatrzymania przedmiotów podlegających oględzinom lub mogących stanowić dowód rzeczowy. Przeszukanie wymaga jednak zatwierdzenia ze strony właściwego prokuratora, przez co stanowi rzadko wykorzystywane uprawnienie. Zgodnie z Ustawą o transporcie kolejowym, do części czynności wykonywanych przez funkcjonariuszy Straży Ochrony Kolei stosuje się przepisy o Policji. Czynności te to:
– legitymowanie osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub wykrocze-nia, jak również świadków przestępstwa lub wykroczewykrocze-nia, w celu ustalenia ich tożsamości,
– ujęcie, w celu niezwłocznego doprowadzenia do najbliższej jednostki Policji, osób w stosunku do których zachodzi uzasadniona potrzeba podjęcia czynno-ści wykraczających poza uprawnienia straży ochrony kolei,
– użycie lub wykorzystanie broni palnej odbywa się przy zastosowaniu ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, – użycie i wykorzystanie środków przymusu bezpośredniego i broni palnej oraz
dokumentowanie tego użycia i wykorzystania odbywa się na zasadach określo-nych w ustawie z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej.
Na sposób przeprowadzenia czynności SOK z Ustawy o transporcie kolejowym, przysługuje zażalenie do miejscowo właściwego prokuratora w trybie przepisów Kodeksu postępowania karnego.
Straż Ochrony Kolei zobowiązana jest do współdziałania z Policją, Strażą Graniczną, Żandarmerią Wojskową, organami Krajowej Administracji Skarbowej i Inspekcją Transportu Drogowego. Współdziałać może także z Wojskami Obrony Terytorialnej.
Akty wykonawcze do Ustawy o transporcie kolejowym oraz wewnętrznie obowiązu-jące SOK, w postaci decyzji Komendanta Głównego Straży Ochrony Kolei zezwalają na współdziałanie m.in. ze strażami gminnymi i strażami ochrony kolei innych zarządców.
Inspekcja Transportu Drogowego
Inspekcja Transportu Drogowego została powołana ustawą83. Utworzenie tej wyspecjalizowanej służby wynikało z konieczności zapewnienia uczciwej konkuren-cji w transporcie drogowym, poprawy bezpieczeństwa ruchu i ochrony środowiska.
Powołanie Inspekcji Transportu Drogowego było także spełnieniem jednego z wy-mogów akcesyjnych Unii Europejskiej i stanowiło gwarancję wiarygodności Polski jako państwa graniczącego z Unią i ubiegającego się o członkostwo we Wspólnocie.
Analogiczne formacje działają na terenie państw Unii Europejskiej m. in. we Francji, Niemczech, Belgii i Wielkiej Brytanii. W procesie tworzenia Inspekcji wykorzystywane były doświadczenia tych służb.
W dniu 1 października 2002 r. pierwszych 80 inspektorów ITD rozpoczęło pracę na drogach całej Polski. Działania inspekcji przyczyniają się do wzrostu poziomu przestrze-gania przepisów obowiązujących w transporcie drogowym, w szczególności w zakresie czasu pracy kierowców i przewozu materiałów niebezpiecznych, co wpływa na popra-wę bezpieczeństwa i porządku w ruchu drogowym. Mają również wpływ na poprapopra-wę stanu technicznego pojazdów ciężarowych i autobusów poruszających się po polskich drogach.
Inspekcja Transportu Drogowego jest członkiem Europejskiej Kontroli Drogowej, międzynarodowej organizacji zrzeszającej państwa Unii Europejskiej. Do jej głównych zadań należy wymiana informacji, koordynacja działań kontrolnych oraz
prowadze-83 Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (Dz.U. 2001 nr 125 poz. 1371 z późń. zm.).
nie wspólnych szkoleń inspektorów. Współpraca ma na celu poprawę efektywności działalności kontrolnej w transporcie drogowym na terenie UE, co ma przyczyniać się do poprawy poziomu przestrzegania prawa i promowania uczciwej konkurencji w tej dziedzinie życia gospodarczego.
Z biegiem czasu uzyskała kolejne uprawnienia do kontroli samochodów osobowych w przypadku uzasadnionego podejrzenia wobec kierującego, że kieruje pojazdem w stanie nietrzeźwości lub stanie po użyciu alkoholu lub środka działającego podob-nie do alkoholu, w przypadku zarejestrowania naruszenia przepisów ruchu drogowe-go przy użyciu przyrządów kontrolno-pomiarowych lub urządzeń rejestrujących albo w przypadku stwierdzenia rażącego naruszenia przepisów ruchu drogowego lub spo-wodowania zagrożenia bezpieczeństwa.
Główny Inspektorat Transportu Drogowego został wyposażony w utworzone dodat-kowe biura tj., Centrum Automatycznego Nadzoru nad Ruchem Drogowym (CANARD) oraz Biuro ds. Elektronicznego Poboru Opłat (BEPO). Do zadań Centrum należy reali-zacja nowych zadań związanych z ujawnianiem za pomocą stacjonarnych urządzeń rejestrujących naruszenia przepisów ruchu drogowego polegających na przekracza-niu dozwolonej prędkości oraz niestosowaprzekracza-niu się do sygnałów świetlnych. Utworzono również 10 delegatur terenowych GITD, które niezależnie od realizacji podstawowych zadań ITD wykonują także zadania związane z obsługą i utrzymaniem urządzeń.
BEPO objęło nadzorem kontrolnym wyznaczone odcinki drogowe w ramach sys-temu elektronicznego poboru opłat drogowych do kontroli prawidłowości uiszczenia opłaty elektronicznej, w tym kontroli używanego w pojeździe urządzenia do tego celu.
Główny Inspektor Transportu Drogowego posiada kompetencje w zakresie wyda-wania uprawnień (tj. licencje, zezwolenia i zaświadczenia oraz świadectwa kierow-cy) w międzynarodowym transporcie drogowym przy pomocy Biura ds. Transportu Międzynarodowego.
2.2.7. Służby ratownictwa i ochrony ludności a zarządzanie kryzysowe