Terminem Living Lab określa się metodę prowadzenia działań badawczo-wdrożeniowych o charakterze innowacyjnym w warunkach rzeczywistych. Innowa-cyjne technologie, produkty, usługi czy rozwiązania tworzone są w wyniku współpra-cy interdyswspółpra-cyplinarnych zespołów i wdrażane w miejscach/organizacjach, dla których zostały przygotowane [Banachowicz 2014]. Działania realizowane w ramach Living Labs obejmują: uświadomienie i odkrywanie potrzeb użytkowników, prototypowanie, testowanie technologii/produktów/usług oraz opracowanie ostatecznego
rozwiąza-nia adekwatnego do potrzeb finalnego odbiorcy. Metoda ta jest uniwersalna i wyko-rzystywana do poszukiwania innowacyjnych rozwiązań zarówno w przedsiębior-stwach, organizacjach, jak i jednostkach terytorialnych. Jest to koncepcja budowania otwartych ekosystemów innowacji, zgodnych z popytowo-interaktywnym modelem tworzenia i wdrażania procesów innowacji.
W szczególności metoda Living Lab [Stewart 2007]:
angażuje użytkowników/odbiorców innowacji w naturalnym, codziennym oto-czeniu ich funkcjonowania;
tworzy most i wypełnia lukę między producentami i potencjalnymi użytkownikami innowacji na wszystkich etapach ich tworzenia;
integruje technologię, infrastrukturę i użytkowników;
czyni z mieszkańców/pracowników/użytkowników twórców i kreatorów zmian w środowisku w którym funkcjonują;
buduje środowisko innowacji, sieć interdyscyplinarnych partnerów kreujących nowe rozwiązania;
wprowadza nowe metody i narzędzia współdziałania i tworzenia innowacyjnych rozwiązań.
Rysunek 1. Elementy składowe metody Living Lab
W zarządzaniu w sektorze publicznym, celem Living Lab jest wspieranie lokalnej społeczności w poszukiwaniu efektywnych sposobów rozwiązywania swoich proble-mów, poprzez wykorzystanie kreatywności i innowacyjności użytkowników działań publicznych. Inaczej mówiąc, podmioty funkcjonujące w mieście (m.in. mieszkańcy, władze, NGO’s, przedsiębiorcy, jednostki naukowo-badawcze) wspólnie tworzą, testu-ją i wdrażatestu-ją innowacyjne rozwiązania dla jednostki terytorialnej, w której działatestu-ją. Użytkownicy stają się twórcami i biorcami innowacji tworzonej w miejscu jej adapta-cji. Wypracowane rozwiązania nie mają zazwyczaj radykalnego charakteru, nie wpły-wają destrukcyjnie na ciągłość lokalnych działań. Mają charakter innowacji ewolucyj-nej, ale przynoszącej istotne zmiany i nie pozwalającej zachować dotychczasowej rutyny działania [Przygodzki, Nowakowska 2015].
Rysunek 2. Idea koncepcji Living Lab
Kto? Lokalni partnerzy [przedsiębiorstwa, władze i instytucje publiczne, mieszkań-cy, organizacje pozarządowe, uniwersytety]
Co? Współpraca i współkreacja [współtworzenie nowych produktów/rozwiązań/ technologii od etapu identyfikacji potrzeb i tworzenia idei do etapu wdraża-nia na rynek]
Gdzie? W środowisku funkcjonowania podmiotów [w miejscu posiadającym swoje specyficzne zasoby i uwarunkowania rozwoju, w którym funkcjonują użyt-kownicy innowacyjnego rozwiązania/produktu/usługi]
Kiedy? Wielokontekstowe, interaktywne działanie [w momencie występowania relacji między użytkownikami miejsca]
Jak? Partnerskie i interaktywne działanie [wspólne tworzenie nowych rozwiązań w ramach partnerstwa sektora publicznego, prywatnego, obywatelskiego]
Źródło: opracowanie własne na podstawie J. Schumacher, Alcotra Innovation project: Living Labs -
Defini-tion, Harmonization Cube Indicators & Good Practices, http://www.alcotra-innovation.eu/progetto/ doc/Short_guide_on_Living_Labs_and_some_good_practices.pdf, s. 6.
Kluczowym elementem Living Lab jest partnerstwo i współpraca pomiędzy człon-kami zespołu roboczego, lokalnej społeczności i władz publicznych. Relacje te powin-ny mieć interaktywpowin-ny charakter i umożliwiać wszystkim uczestnikom aktywpowin-ny udział w procesie uczenia się, wymiany doświadczeń, pobudzania kreatywności i tworzenia innowacyjnych rozwiązań. W skład zespołów roboczych wchodzić powinni reprezen-tanci wszystkich grup podmiotów zainteresowanych procesem kreowania innowacji (np.: kadra naukowo-badawcza, przedsiębiorcy, przedstawiciele władz lokalnych i re-gionalnych, organizacji pozarządowych, ruchy miejskie, mieszkańcy). Partnerstwo
i współdziałanie staje się tu czynnikiem zwiększającym potencjał innowacyjny jed-nostki terytorialnej, zaś różnorodność uczestników Living Lab zwiększa kreatywność i otwartość w tworzeniu nowych rozwiązań. Cechą charakterystyczną Living Lab jest traktowanie użytkownika jako twórcę i źródło innowacji (ang. user-driven innovation), a nie tylko jako odbiorcę końcowego produktu innowacyjnego.
Idea Living Labs jest związana z interdyscyplinarnym podejściem do tworzenia innowacji, skoncentrowanym na użytkowniku i zaspokojeniu jego potrzeb. Tworzone produkty/rozwiązania powstają w sytuacjach rzeczywistych, a nie w sztucznie skon-struowanych warunkach laboratoryjnych. Projektowane innowacje mocno powiązane są z miejscem ich tworzenia powstają w konkretnym terytorium i uwzględniają specyficzne uwarunkowania i potrzeby społeczno-gospodarcze danego miejsca. Pro-ces kreowania innowacji silnie zakorzeniony jest w środowisku lokalnym.
Zastosowanie metody Living Lab w praktyce zrządzania publicznego zogniskowa-ne jest wokół następujących idei [Ståhlbröst, Holst 2012]:
Tworzenia nowych wartości – celem działania z zastosowaniem metody Living Lab jest tworzenie innowacyjnych produktów, usług, idei czy rozwiązań problemów miejskich i regionalnych;
Dynamizowania rozwoju lokalnego – rozwiązania tworzone w ramach Living Lab powinny istotnie warunkować rozwój jednostki terytorialnej, wpływać na poprawę jakości życia i atrakcyjności gospodarczej;
Kształtowania zrównoważonego rozwoju – aktywności w wykorzystaniem Living Lab powinny tworzyć nowe rozwiązania/produkty/usługi, zachowując równowagę społeczno-gospodarczo-przestrzenną, w myśl zasady trwałego i zrównoważonego rozwoju;
Wzmacniania otwartości jednostki terytorialnej – działanie z wykorzystaniem Living Lab powinno wzmacniać otwartość wszystkich użytkowników przestrzeni, tworzyć nowe formy i kanały komunikacji oraz budować innowacyjne działania oparte na partnerstwie i relacjach sieciowych;
Realizmu w działaniu – tworzone nowe rozwiązania powinny odpowiadać rzeczy-wistym i dobrze zdiagnozowanym problemom lokalnym/regionalnym i znaleźć zastosowanie w praktyce, być aplikowane do miejsca, w którym powstają.
Koncepcję Living Lab można opisywać i analizować w trzech perspektywach, jako: (1) narzędzie budowania lokalnego środowiska innowacji; (2) metodę zarządzania projektami innowacyjnymi w sektorze publicznymi; (3) system tworzenia rozwiązań innowacyjnych, adekwatnych do potrzeb konkretnej przestrzeni i społeczeństwa zarazem. Koncepcja ta w pełni wpisuje się w wiele idei i postulatów dotyczących za-rządzania rozwojem lokalnym/regionalnym, m.in. w ideę governance, smart city,
bu-dowania społeczeństwa obywatelskiego czy zarządzania zintegrowanego i tworzenia efektów synergicznych w wyniku partnerstwa i współdziałania różnych grup podmiotów.
Doświadczenia różnych krajów wskazują, że Living Lab sprawdza się w sektorze użyteczności publicznej.2 Główne obszary jej stosowania to: procesy rewitalizacji (łą-czące w sobie wymiar gospodarczy, przestrzenny i społeczny), organizacja usług ko-munalnych, komunikacja społeczna z wykorzystanie technologii ICT czy działania z zakresu marketingu terytorialnego.