Mimo okresu, który zosta³ okreœlony jako czas wzglêdnej stabilizacji omawia-nego obszaru edukacji, rok 2015 przyniós³ sporo legislacyjnych zmian. Niektóre z nich, w moim przekonaniu, nale¿y uznaæ za istotne, inne za – mniej znacz¹ce. Poni¿ej nie skupiam siê na ocenie korzyœci lub zagro¿eñ jakie mog¹ przynieœæ za-prezentowane akty legislacyjne (zagadnienie to pozostawiam jako istotny temat dla innego opracowania), omawiam je natomiast w kontekœcie samej istoty zmia-ny oraz jej podmiotu i przedmiotu wskazuj¹c obszary, które znalaz³y siê w polu szczególnego zainteresowania ustawodawcy i obszary, które przez niego zosta³y pominiête. Zestawienie wybranych zmian legislacyjnych zosta³o zaprezentowa-ne w tabeli 1. Analizie zosta³y poddazaprezentowa-ne cztery akty prawzaprezentowa-ne, w moim przekonaniu najbardziej istotne dla kszta³tu ca³ego systemu kszta³cenia specjalnego. U¿ywam pojêcia „niektóre”, poniewa¿ nie wykluczam, ¿e poza nimi w innych roz-porz¹dzeniach lub ustawach (spoza MEN) mog³y znaleŸæ siê mniej istotne para-grafy poœrednio normuj¹ce omawiany obszar rzeczywistoœci szkolnej.
Tabela 1 sk³ada siê z czterech kolumn. W pierwszej zosta³ zaprezentowany tytu³ aktu prawnego. Druga obejmuje istotê zmiany. Ze wzglêdu na przejrzystoœæ wywodu w tabeli zosta³a ona sformu³owana w sposób skrótowy. Trzecia kolumna to odniesienie do podmiotu i przedmiotu. Pod pojêciem podmiotu rozumiem adresata – najczêœciej bezpoœredniego wykonawcê zmiany. Przedmiot z kolei zakreœla obiekt zmienianej rzeczywistoœci. Ostatnia kolumna okreœla arbitralnie dobran¹ kategoriê zmiany. Jej okreœlenie ukazuje techniczny cel zmiany, np. ujednolicenie, umo¿liwienie, dostosowanie, doprecyzowanie i skorygowanie. Sformu³owane kategorie nie s¹ w pe³ni roz³¹czne. Przyk³adem jest skorygowanie, które de facto obejmuje swoim zakresem wczeœniejsze kategorie. Pojawia siê ono w sytuacjach ³¹cz¹cych siê ze zmian¹, która wychodzi poza zakres umo¿liwiania, doprecyzowania czy ujednolicenia, poniewa¿ wprowadza wartoœæ liczbow¹ (np. obni¿enie, zwiêkszenie) lub zmianê czasow¹ (np. korekta terminów), dlatego ka-tegoria ta zawsze zosta³a dookreœlona w nawiasie. W jednym przypadku pojawia siê kategoria wprowadzenia (nowych zadañ), któr¹ trudno zakwalifikowaæ do
ka-tegorii wczeœniejszych, poniewa¿ nie modyfikuje istniej¹cego stanu, tworz¹c zupe³nie nowy katalog zadañ.
Tabela 1. Niektóre zmiany prawne w zakresie kszta³cenia specjalnego w roku 2015
Akt prawny Istota zmiany Podmiot /
przedmiot
Kategoria zmiany Ustawa z dnia 20 lutego
2015 r. o zmianie ustawy o systemie oœwiaty oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2015 poz. 357)
Wprowadzenie mniej stygmatyzuj¹-cego okreœlenia „niepe³nosprawnoœæ intelektualna” zamiast „upoœledzenie umys³owe”
Ogó³ / terminologia
Ujednolicenie
dodanie w art. 39. ust. 1 pkt. 10 ustawy
Doprecyzowanie zadañ dyrektorów szkó³ i placówek w zakresie kszta³ce-nia specjalnego – dyrektor placówki odpowiedzialny za kszta³cenie ucz-niów z SPE
Dyrektor / zadania
Doprecyzo-wanie
art. 22ae ust. 5a Umo¿liwienie zwiêkszenia kwoty do-tacji celowej w odniesieniu do niektó-rych uczniów niepe³nosprawnych
JST / subwencja
Umo¿liwienie
art. 71b ust. 1 Umo¿liwienie organizacji kszta³cenia specjalnego w innych formach wycho-wania przedszkolnego
JST / organizacja
Umo¿liwienie
71b dodano ust. 1b Dostosowanie programu wychowania przedszkolnego uczniowi objêtemu kszta³ceniem specjalnym Nauczyciel / program Dostosowanie Rozporz¹dzenie MEN z dnia 22 grudnia 2015 r. w sprawie sposobu po-dzia³u czêœci oœwiatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorz¹du terytorialnego w roku 2016 (Dz. U. poz. 2294)
Obni¿enie subwencji naliczeniowej w czêœci SOA dla uczniów spe³niaj¹-cych obowi¹zek szkolny poza szko³¹. Stanowi ona 0,6 bazowej subwencji
JST / subwencja
Skorygowanie (obni¿enie)
Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy o systemie oœwiaty oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2015 poz. 357)
Wspó³praca z poradni¹ psychologicz-no-pedagogiczn¹, w tym poradni¹ specjalistyczn¹
Poradnia PPP / zadania
Doprecyzo-wanie Wsparcie ze strony oœrodków
specjal-nych Oœrodki spe-cjalne / kata-log zadañ Wprowadze-nie Rozporz¹dzenie MEN z dnia 20 marca 2015 r. w sprawie wysokoœci wskaŸników zwiêkszaj¹-cych kwoty dotacji celo-wej (…)
(Dz. U., poz. 441)
Umo¿liwienie dokonywania zakupów przez szko³ê podrêczników, materia³ów edukacyjnych lub materia³ów æwicze-niowych dostosowanych do potrzeb edukacyjnych i mo¿liwoœci psychofi-zycznych uczniów z niepe³nospraw-noœci¹
Dyrekcja / podrêczniki
Akt prawny Istota zmiany Podmiot / przedmiot
Kategoria zmiany Ustawa z dnia 20 lutego
2015 r. o zmianie ustawy o systemie oœwiaty oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2015, poz. 357)
Rodzice dziecka albo pe³noletni uczeñ maj¹ prawo uczestniczyæ w spotka-niach zespo³u, a tak¿e w opracowaniu i modyfikacji programu oraz oceny
Rodzice (pe³noletni uczeñ) / diagnoza
Umo¿liwienie
Wprowadzenie obowi¹zku stosowania przez niepubliczne placówki (specjal-ne) wymienione w art. 2 pkt 5 i 7 usta-wy przepisów: rozporz¹dzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 maja 2011 i in. aktów prawnych
Placówki nie-publiczne / or-ganizacja
Ujednolicenie
Umo¿liwienie gminie zorganizowania bezp³atnego dowo¿enia dziecka objê-tego wczesnym wspomaganiem roz-woju i jego opiekuna
JST / organi-zacja Umo¿liwienie Rozporz¹dzenie MEN z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków organizowania (…) (Dz. U. poz. 1113)
Mo¿liwoœæ w okreœlonych warunkach dodatkowego zatrudnienia nauczycie-li, specjalistów, asystentów
JST / specjali-sta (asystent)
Umo¿liwienie
Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy o systemie oœwiaty oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2015 poz. 357)
Uwzglêdnienie w ramach zajêæ rewa-lidacyjnych nale¿y uwzglêdniæ: naukê orientacji przestrzennej…, naukê jêzy-ka migowego (…), zajêcia rozwijaj¹ce umiejêtnoœci spo³eczne (....) Nauczyciel (terapeuta) / zajêcia rewa-lidacyjne Doprecyzo-wanie
Zwiêkszenie czêstotliwoœci dokony-wania wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia.
Zespó³ IPET / diagnoza
Skorygowanie (zwiêkszenie) Zmiany dotycz¹ce terminu, w jakim
opracowuje siê indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny (IPET)
Zespó³ IPET / diagnoza
Skorygowanie (terminu) Mo¿liwoœæ zmniejszenia liczby
ucz-niów w oddziale integracyjnym
Dyrektor / li-czba uczniów
Umo¿liwienie Wspó³praca z poradni¹
psychologicz-no-pedagogiczn¹, w tym poradni¹ specjalistyczn¹
Poradnia PPP / zadania
Doprecyzo-wanie ród³o: Opracowanie w³asne.
Analiza przytoczonych w tabeli 1 zmian legislacyjnych pozwala na sformu³o-wanie kilku wniosków. Przede wszystkim maj¹ one charakter parcjalny, w zwi¹zku z tym tak¿e wybiórczy. Konstatacja ta nie mo¿e zaskakiwaæ w aspekcie przy-wo³anych wczeœniej teorii i typologii reform oœwiatowych. Wszak rok 2015 nie nale¿a³ do prze³omowych w zakresie reformowania omawianego obszaru kszta³cenia. Mo¿na go zatem uznaæ za okres korygowania (doprecyzowania, dopasowywania, ujednolicania) obowi¹zuj¹cych aktów prawnych. Korygowanie to ma charakter wybiórczy w dwóch zakresach. Pierwszy dotyczy podmiotów. S¹
nimi g³ównie JST oraz dyrektorzy placówek podejmuj¹cych trud opieki, wycho-wania i kszta³cenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Drugi za-kres wybiórczoœci obejmuje obszary (przedmioty). Zmiany dotycz¹ przede wszy-stkim kszta³cenia integracyjnego i inkluzyjnego, a w ich zakresie doprecyzowanie katalogów zadañ jednostek i zespo³ów organizuj¹cych wsparcie, diagnozê, rza-dziej same zajêcia o charakterze terapeutycznym. Niektóre akty maj¹ charakter umo¿liwiaj¹cy zmianê, pozostawiaj¹c jej wprowadzenie jako mo¿liw¹ dzia³al-noœæ bez dookreœlenia realnych obowi¹zków JST w tym zakresie (np. mo¿liwoœæ dodatkowego zatrudnienia specjalisty, mo¿liwoœæ zmniejszenia liczby uczniów w oddziale, umo¿liwienie dokonywania zakupów). Bez w¹tpienia s³u¿¹ one uelastycznieniu ca³ego systemu, ale mog¹ pozostaæ bez jakiegokolwiek oddŸwiêku w realiach codziennoœci skromnych bud¿etów i/lub nastawienia na traktowanie omawianej formy kszta³cenia jako Ÿród³a oszczêdnoœci przez JST.
Rok 2015 to tak¿e rok stagnacji legislacyjnej w zakresie bezpoœredniego moder-nizowania procesu kszta³cenia (mam na myœli kwestie kompetencje nauczycieli, podstawy programowe, programy kszta³cenia). Stagnacja ta obejmuje przede wszystkim obszar szkolnictwa separacyjnego. Zmiany w niewielkim stopniu dotycz¹ rodziców, utrwalaj¹c ich pozorowany udzia³ w demokratyzacji szko³y i realnym wp³ywie na kszta³t diagnozy i organizowanie zajêæ. Cech¹ charaktery-styczn¹ wprowadzonych korekt jest praktycznie ca³kowity brak nowych rozwi¹zañ.