osób niepe³nosprawnych
Okreœleniem zwi¹zku pomiêdzy poczuciem sensu a poczuciem jakoœci ¿ycia, krajem pochodzenia i p³ci¹ badanej m³odzie¿y (poziom poczucia sensu ¿ycia okreœlany przy pomocy skal PLT i wybranych skal PJ¯) oraz wyjaœnienie faktu ist-nienia ewentualnych ró¿nic w poszukiwanym i aktualnym poczuciu sensu ¿ycia zajmowa³am siê w badaniach osób z normy rozwojowej, reprezentuj¹cych
od-mienne grupy kulturowe. Wydaje siê równie¿ mo¿liwe zastosowanie tego narzê-dzia w badaniach osób z ró¿nymi dysfunkcjami w rozwoju. Zaprezentowane po-ni¿ej skale psychologicznej jakoœci ¿ycia zosta³y wybrane, przet³umaczone i opra-cowane przez Z. Uchnasta (2007):
a) Skala subiektywnej witalnoœci (SVS) R. Ryana i C. Fredericka (1997). Skala sk³ada siê z 7 itemów i ma dwie wersje. Jedna s³u¿y do pomiaru poczucia witalnoœci jako stanu, druga do pomiaru witalnoœci jako cechy.
b) Skala ogólnego poczucia zadowolenia z ¿ycia (SWL) E. Dinnera, R. Emmonsa, R. Larsena i Sh. Griffina (1985)
Skala ta sk³ada siê z 5 itemów, ma wysokie wskaŸniki diagnostyki psychome-trycznej, wysoko koreluje z innymi narzêdziami pomiaru subiektywnego po-czucia dobrostanu i specyficznymi dla niego cechami osobowoœci: wysoko koreluje ze wskaŸnikami poczucia w³asnej wartoœci (r = .54), z neurotyczno-œci¹ (r = -.48), z towarzyskoneurotyczno-œci¹ (r = .20), itd.
c) Skala uogólnionego poczucia w³asnej wartoœci (GSE) E.O’Briena i S. Epsteina (1988).
Jako miarê uogólnionego poczucia w³asnej wartoœci (Global Self-esteem, GSE) przyjêto wynik ogólny Wielowymiarowego kwestionariusza poczucia w³asnej wartoœci (MSEI) O’Briena i Epsteina. Wykorzystana w niniejszym programie ba-dañ Skala uogólnionego poczucia w³asnej wartoœci (GSE) sk³ada siê z 10 itemów. W³aœciwoœci psychometryczne tej skali s¹ wysokie: wskaŸnik rzetelnoœci okreœlo-ny technik¹ test-retest (1 miesi¹c): .87; wskaŸnik wewnêtrznej spójnoœci (alfa): .90.
Odpowiedzi na stwierdzenia skali wyra¿aj¹ subiektywne ogólne odczucie i przypisywanie sobie b¹dŸ pozytywnej, b¹dŸ negatywnej wartoœci. Skala mierzy zatem poczucie w³asnej wartoœci, które pe³ni funkcjê samospe³niaj¹cego siê pro-roctwa, wp³ywaj¹c na to, czego dana osoba oczekuje odnoœnie do swej przysz³oœci i jakie przewiduje skutki swoich dzia³añ. Wysokie wyniki wskazuj¹, i¿ dana osoba ma poczucie bycia znacz¹c¹ osob¹, ma zaufanie do siebie, jest zadowolona ze swo-jej przesz³oœci i ma nadziejê na osi¹ganie sukcesów w przysz³oœci. Niskie wyniki wskazuj¹ na osobê niezadowolon¹ z siebie, brakuje jej zaufania do siebie, jest zniechêcona przesz³oœci¹ i przewiduje kolejne niepowodzenia.
Wykorzystanie wy¿ej opisanych skal wœród osób reprezentuj¹cych ró¿ne grupy niepe³nosprawnoœci wydaje siê nie w pe³ni zasadne. Niektóre stwierdzenia zawarte w poszczególnych skalach mog¹ byæ trudne w interpretacji dla badanych osób. Na przyk³ad przy zastosowaniu Skali psychologicznej jakoœci ¿ycia (Ryan, Frederick 1997; Steger, Frazier, Oishi 2006; Diener, Emmons, Larsen, Griffin 1985; t³umaczenie i opracowanie Z. Uchnast, KUL, 2007) dla osób z lekkim niedorozwo-jem umys³owym nie jest mo¿liwe odniesienie siê do si³y w³asnego przekonania na temat danego twierdzenia. Wiêkszoœæ twierdzeñ mo¿e byæ dla tych osób niezro-zumia³a i trudna do wyjaœnienia przez badacza. Osoby upoœledzone w stopniu
lekkim mog¹ te¿ mieæ trudnoœci z okreœleniem czêstotliwoœci stwierdzeñ. Nato-miast dla osób niewidomych i niedowidz¹cych, tak¿e dla osób nies³ysz¹cych, i niedos³ysz¹cych skale te nie bêd¹ stanowi³y trudnoœci w zrozumieniu twierdzeñ zwi¹zanych z samopoczuciem i zadowoleniem oraz okreœleniem jego stopnia i czêstotliwoœci.
Podobnie R. Ryana i C. Fredericka skala subiektywnej witalnoœci (SVS) (Ryan, Frederick 1997, s. 529–565) rozumiana jako jeden z aspektów eudaimonicznej
do-brej jakoœci ¿ycia (well-being) nie jest mo¿liwa do przeprowadzenia wœródosób
upoœledzonych.Poniewa¿ autorzy tej skali twierdz¹, i¿ poczucie witalnoœci, ener-gii i wigoru ¿yciowego, uznaje siê za przejaw pe³ni funkcjonowania i psycholo-gicznego zdrowia, pomiaru poczucia witalnoœci jako stanu i jako cechy, tj. wskaŸ-nika ró¿nic indywidualnych. Wyniki w skali witalnoœci jako cechy pozytywnie koreluj¹ z wynikami skal s³u¿¹cych do pomiaru samo aktualizacji, poczucia w³as-nej wartoœci czy poczucia autonomii, a negatywnie z poczuciem niepokoju, de-presji czy odczuwania fizycznego bólu. Dlatego w tym wypadku istotny bêdzie warunek doboru badanych sprawnych intelektualnie.
Podsumowanie
Opisane narzêdzia mo¿na stosowaæ do badania jakoœci ¿ycia osób o innych mo¿liwoœciach poznawczych, emocjonalnych i spo³ecznych. Dziêki takim bada-niom mo¿na ³amaæ stereotypy sposobów myœlenia o osobach niepe³nospraw-nych. Terapeuci, dziêki uzyskanej wiedzy o subiektywnym poczuciu jakoœci ¿ycia osób niepe³nosprawnych, maj¹ lepsze mo¿liwoœci zastosowania skutecznych me-tod w celu podniesienia standardów ich ¿ycia. W aspekcie postrzegania spo³ecz-nego osób niepe³nosprawnych, dziêki badaniom ich poczucia jakoœci ¿ycia, oceny w³asnego ich funkcjonowania mo¿na tak¿e budowaæ postawê tolerancji wobec nich, aby mog³y one w optymalny sposób korzystaæ z prawa do w³asnego rozwoju.
Bibliografia
Bañka A. (1994), Jakoœæ ¿ycia w psychologicznych koncepcjach cz³owieka i pracy [w:] Psychologiczne
i pedagogiczne wymiary jakoœci ¿ycia, A. Bañka, R. Derbis (red.), Uniwersytet im. Adama
Mickiewicza, Wy¿sza Szko³a Pedagogiczna, Poznañ–Czêstochowa, s. 19–40.
Borowicz R. (1988), Równoœæ i sprawiedliwoœæ spo³eczna: Studium na przyk³adzie oœwiaty, PWN, Warszawa.
Campbell A. (1976), Subjective Measures of Well-Being, „American Psychologist”, vol. 31, nr 2, s. 117–124.
Campbell A. (1981), The Sense of Well-Being in America: Recent Patterns and Trends, McGraw – Hill, New York.
Cummins R.A. (1997), Comprehensive Quality of Life Scale – Intellectual/Cognitive Disability:
Comprehensive Quality of Life – I5,5th, Edition, School of Psychology, Deakin University, Melbourne.
Cummins R.A. (2001), Living with Support in the Community: Predictors of Satisfaction with Life, „Mental Retardation and Developmental Disabilities Research Review”, vol. 7, s. 94–104. Czapiñski J. (2001), Indywidualna jakoœæ ¿ycia [w:] Diagnoza spo³eczna 2000. Warunki i jakoœæ ¿ycia
Polaków, J. Czapiñski, T. Panek (red.), Rada G³ówna Polskiego Towarzystwa Statystycznego,
Warszawa, s. 54–100.
Czapiñski J.(2001), Wstêp [w:] Diagnoza spo³eczna 2000. Warunki i jakoœæ ¿ycia Polaków, J. Czapiñ-ski, T. Panek (red.), Rada G³ówna Polskiego Towarzystwa Statystycznego, Warszawa, s. 5–8.
Czapiñski J., Panek T. (red.) (2001), Diagnoza spo³eczna 2000. Warunki i jakoœæ ¿ycia Polaków, Rada G³ówna Polskiego Towarzystwa Statystycznego, Warszawa.
Derbis R. (2007), Poczucie jakoœci ¿ycia a zjawiska afektywne [w:] Spo³eczne konteksty jakoœci ¿ycia, S. Kowalik (red.), t. I, „Spo³eczeñstwo – Gospodarka – Kultura”, Wydawnictwo Uczel-niane Wy¿szej Szko³y Gospodarki, Bydgoszcz, s. 13–52.
Dêbska U., Komorowska K. (2007), Jakoœæ ¿ycia w kontekœcie osobowoœciowych uwarunkowañ
i poczucia koherencji. Badania osób we wczesnej i œredniej doros³oœci, „Psychologia Rozwojowa”,
t. 12, nr 4, s. 55–63.
Diener E., Lucas R.E. (2005), Dobrostan emocjonalny [w:] Psychologia emocji, M. Lewis, J.M. Ha-viland-Jones (red.), Gdañskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdañsk, s. 415–430. Formella Z. (2006), ¯ycie jako zadanie. Viktor Emil Frankl w setn¹ rocznicê urodzin, „Seminare”,
vol. 23, s. 385–401.
Frankl V.E. (1963), Man’s Search for Meaning: An Introduction to Logotherapy, „Washington Square Press”, New York.
Frankl V.E. (1970), Redukcjonizm, „Wi꟔, nr 9, s. 3–14.
Frankl V.E. (1978), Nieuœwiadomiony Bóg, prze³. B. Chwedeñczuk, IW PAX, Warszawa. Frankl V.E.(1984), Homo patiens, prze³. R. Czernecki i Z.J. Jaroszewski, wyd. 3, IW PAX,
War-szawa.
Go³êbiowska J. (2005), Poczucie jakoœci ¿ycia jako pojêcie wielowymiarowe [w:] Studia z
psycholo-gii w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, t. 12, P. Francuz, W. Oleœ, Z. Uchnast (red.),
KUL, Wydzia³ Nauk Spo³ecznych, Instytut Psychologii.
Hreciñski P., Uchnast Z. (2012), Typy charakteru a obraz siebie, „Roczniki Psychologiczne”, t. 15, nr 4, s. 95–115.
Juros A. (1996), Kwestionariusz poczucia jakosìci zÿycia – QLQ, Wersja eksperymentalna, FSCEDS, Lublin.
Kaleta A., Knieæ W. (2007), Jakoœæ ¿ycia i edukacja [w:] Spo³eczne konteksty jakoœci ¿ycia, S. Kowa-lik (red.), t. I, „Spo³eczeñstwo – Gospodarka – Kultura”, Wydawnictwo Uczelniane Wy¿szej Szko³y Gospodarki, Bydgoszcz, s. 129–146.
Kasprzak E., Derbis R. (1999), Miejsce zamieszkania a poczucie jakoœci ¿ycia bezrobotnych, „Fo-rum Psychologiczne”, t. 4, nr 1, s. 45–49.
Kêpiñski A. (1971), Lêk, PZWL, Warszawa.
Konarska J. (2002), Psychospo³eczne korelaty poczucia sensu ¿ycia a niepe³nosprawnoœæ, GWSP, Mys³owice.
Kowalik S. (1995), Pomiar jakoœci ¿ycia – kontrowersje teoretyczne [w:] Pomiar i poczucie jakoœci
¿ycia u aktywnych zawodowo i bezrobotnych, A. Bañka, R. Derbis (red.), Uniwersytet im.
Adama Mickiewicza, Œrodkowoeuropejskie Centrum Ekonomii Dzia³ania Spo³ecznego, Poznañ–Lublin, s. 75–85.
Kowalik S. (2007), Jakoœæ ¿ycia zwi¹zana ze stanem zdrowia [w:] Spo³eczne konteksty jakoœci ¿ycia, S. Kowalik (red.), t. I, „Spo³eczeñstwo – Gospodarka – Kultura”, Wydawnictwo Uczel-niane Wy¿szej Szko³y Gospodarki, Bydgoszcz, s. 147–172.
Laengle A. (2013), Viktor Frankl: Eine Begegnung, „Facultas“, Wien.
Lindström B. (1994). The essence of existence: on the quality of life of children in the
Nordiccoun-tries, Nordic School of Public Health, Göteborg.
Lopez S.J., Snyder C.R. (ed.) (2011), The Oxford Handbook of Positive Psychology, Oxford Uni-versity Press, Oxford.
Michalski J.T. (2011), Wstêp [w:] Sens ¿ycia a pedagogika: Impulsy myœli Viktora E. Frankla, Wy-dawnictwo Naukowe Uniwersytetu Miko³aja Kopernika, Toruñ.
Mróz B. (2011), Poczucie jakoœci ¿ycia u pracowników wy¿szego szczebla. Uwarunkowania
osobo-woœciowe i aksjologiczne, Wydawnictwo Naukowe „Scholar”, Warszawa.
Obuchowski K. (2000), Galaktyka potrzeb – psychologia d¹¿eñ ludzkich, wyd. 2, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznañ.
Oleœ P. (2002), Jakoœæ ¿ycia w zdrowiu i chorobie [w:] Jak œwiata mniej widzê, P. Oleœ, S. Steuden, J. Toczo³owski (red.), Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin, s. 37–44.
Otre?bski W. (2001), Poczucie jakoœci osób z lekkim i umiarkowanym upoœledzeniem umys³owym, Studia z Psychologii w KUL, t. 10, RW KUL, Lublin.
Pilch I. (2005), Machiawelizm a oceny jakoœci ¿ycia [w:] Psychologia jakoœci ¿ycia, A. Bañka (red.), Wydawnictwo Naukowe Stowarzyszenia „Psychologia i Architektura”, Poznañ, s. 165–178. Porczyñska-Ciszewska A. (2013), Cechy osobowoœci a doœwiadczanie szczêœcia i poczucie sensu ¿ycia,
Wydawnictwo Uniwersytetu Œl¹skiego, Katowice.
Ratynìski W. (2003), Problemy i dylematy polityki spo³ecznej w Polsce, t. 2, Warszawa. Rumiñski A. (red.) (2004), Jakoœæ ¿ycia studentów, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków. Ryan R.M., Frederick C.M. (1997), On energy, personality and health: Subjective vitality as a
dy-namic reflection of well-being, „Journal of Personality”, vol. 65, s. 529–565.
Schlegel R.J., Hicks J.A., Arndt J., King L.A. (2009), The Own Self: True Self-Concept Accessibility
and Meaning in Life, „Journal of Personality and Social Psychology”, vol. 96, no. 2, s. 473–490.
Smoleñ R. (2001), Poczucie jakoœci ¿ycia u m³odzie¿y z upoœledzeniem umys³owym, „Zeszyty Na-ukowe Ma³opolskiej Wy¿szej Szko³y Ekonomicznej w Tarnowie”, t. 18, nr 1, s. 273–288. Steuden, S., Ok³a W. (red.) (2006), Jakoœæ ¿ycia w chorobie, Wydawnictwo KUL, Lublin. Straœ-Romanowska M. (1992), Los cz³owieka jako problem psychologiczny: Podstawy teoretyczne,
„Acta Universitatis Wratislaviensis”, nr 1490, seria: „Prace Psychologiczne”, nr 32,Wy-dawnictwo Uniwersytetu Wroc³awskiego, Wroc³aw.
Straœ-Romanowska M. (2003), Jakoœæ ¿ycia – wielki temat psychologii (Materia³y z wyk³adu), Wroc³aw.
Straœ-Romanowska M., Lachowicz-Tabaczek K., Szmajke A. (red.) (2005), Jakoœæ ¿ycia w
bada-niach empirycznych i refleksji teoretycznej, „Kolokwia Psychologiczne”, t. 13,
Trzebiatowski J. (2011), Jakoœæ ¿ycia w perspektywie nauk spo³ecznych i medycznych –
systematy-zacja ujêæ definicyjnych, „Hygeia Public Health”, nr 1, s. 25–31.
Uchnast, Z. (1983). Humanistyczna orientacja w psychologii osobowoœci, RW KUL, Lublin. Wnuk M., Marcinkowski J.T. (2012), Jakoœæ ¿ycia jako pojêcie pluralistyczne o charakterze
inter-dyscyplinarnym, „Problemy Higieny i Epidemiologii”, nr 1, s. 21–26.
Witkowski T. (1993), Problemy polityki spo³ecznej. Studia i dyskusje, Warszawa.
Zawiœlak A. (2006), Koncepcja jakoœci ¿ycia osób z upoœledzeniem umys³owym w niektórych
wspó³czesnych ujêciach teoretycznych [w:] Jakoœæ ¿ycia a niepe³nosprawnoœæ. Konteksty psy-chopedagogiczne, Z. Palak, A. Lewicka, A. Bujnowska (red.), Wydawnictwo
Uniwersyte-tu Marii Curie-Sk³odowskiej, Lublin, s. 149–158.
Zawiœlak A. (2007), Pomiar jakoœci ¿ycia osób z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹, Kwartalnik Pedagogiczno-Terapeutyczny „Nasze Forum” nr 1–2(25–26), s. 50–57, http://nasze_forum. free.ngo.pl/index.htm).
Disability. Discourses of special education No. 22/2016
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________