Z badawczego punktu widzenia interesowa³y nas doœwiadczenia nauczycieli z osobami z ró¿nymi rodzajami niepe³nosprawnoœci, przewlekle chorymi oraz ze specyficznymi trudnoœciami edukacyjnymi. Nauczyciele œwiebodziñskich szkó³ podstawowych posiadaj¹ ró¿ny zasób doœwiadczeñ dotycz¹cych uczniów z wy-branymi specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Najwiêcej nauczycieli (prawie 3/4) przyznaje siê do posiadania du¿ych doœwiadczeñ z uczniami ze specyficzny-mi trudnoœciaspecyficzny-mi edukacyjnyspecyficzny-mi, ponad 1/3 respondentów deklaruje œredni zasób doœwiadczeñ dotycz¹cych uczniów z niepe³nosprawnoœci¹ ruchow¹ oraz prze-wlek³¹ chorob¹. Wiêkszoœæ nauczycieli (80%) deklaruje, ¿e do szkó³, w których pracuj¹ uczêszczali lub uczêszczaj¹ uczniowie niedowidz¹cy, niedos³ysz¹cy, z niepe³nosprawnoœci¹ s³uchow¹ oraz przewlekle chorzy. Mo¿na s¹dziæ, ¿e je¿eli nauczyciel posiada doœwiadczenia z osobami z ró¿nymi ograniczeniami sprawno-œci, to potrafi lepiej zrozumieæ ich indywidualne potrzeby zdrowotne i edukacyj-ne oraz stworzyæ warunki sprzyjaj¹ce ich zaspokajaniu.
Wyrazem przemian na rzecz uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyj-nymi s¹ rozwi¹zanie legislacyjne, które sankcjonuj¹ kszta³cenie w³¹czaj¹ce. Badani nauczyciele s¹ œwiadomi przys³uguj¹cemu dziecku z niepe³nosprawnoœci¹ spe-cjalnymi prawa do kszta³cenia w szkole ogólnodostêpnej. Koniecznoœæ respekto-wania takiego prawa popiera 64% respondentów. Pozostali respondenci nie s¹ do koñca do tego przekonani.
Z badañ wynika, ¿e w szko³ach, w których pracuj¹ badani nauczyciele uczyli siê lub ucz¹ siê uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Z roz-porz¹dzeñ ministerialnych wynika koniecznoœæ zapewnienia uczniom odpo-wiedniej pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Wyniki badañ nie napawaj¹ optymizmem. Jedynie ponad 1/3 nauczycieli jest przekona, ¿e oferowana ucz-niom w szko³ach pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest wystarczaj¹ca. Prawie tyle samo twierdzi, ¿e pomoc psychologiczno-pedagogiczna nie jest wystar-czaj¹ca. Ponad po³owa pedagogów uwa¿a, ¿e jest w stanie zaspokoiæ w procesie kszta³cenia indywidualne potrzeby edukacyjne. Mniej ni¿ po³owa respondentów twierdzi, ¿e nie jest w stanie uwzglêdniæ indywidualnych i zdrowotnych potrzeb wychowanków. Realizacja w szkole ró¿nych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz zajêæ rewalidacyjnych w stosunku do uczniów z orzeczeniem
o potrzebie kszta³cenia specjalnego wymaga zaanga¿owania wielu specjalistów. Na podstawie badañ mo¿na stwierdziæ o niewystarczaj¹cym zapleczu kadry spe-cjalistycznej w stosunku do potrzeb wynikaj¹cych z otwierania siê szkó³ ogól-nodostêpnych na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne uczniów. Zde-cydowana wiêkszoœæ deklaruje, ¿e w szko³ach s¹ zatrudnieni pedagodzy (92%), prawie po³owa uwa¿a, ¿e s¹ zatrudnieni logopedzi. Obecnoœæ w szkole psycholo-ga i oligofrenopedagopsycholo-ga zauwa¿a prawie 1/3 nauczycieli. Zdaniem nauczycieli w szko³ach brakuje surodpedagogów i tyfolopedagogów.
Jeden z wa¿niejszych aspektów badañ dotyczy³ pogl¹dów nauczycieli na temat edukacji uczniów z wybranymi specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w segre-gacyjnej, integracyjnej lub w³¹czaj¹cej formie kszta³cenia. Wiêkszoœæ nauczycieli (80%) uwa¿a, ¿e uczniowie niewidomi powinni korzystaæ ze szkolnictwa specjal-nego, co pi¹ty dopuszcza mo¿liwoœæ edukacji w klasach integracyjnych. ¯aden z respondentów nie widzi mo¿liwoœci edukacji takich dzieci w szko³ach ogól-nodostêpnych. W przypadku niedowidz¹cych uczniów rozk³ad wyników jest zupe³nie inny: 1/3 opowiada siê za kszta³ceniem takich uczniów w szko³ach maso-wych, 2/3 w szko³ach integracyjnych. Wyniki badañ na temat form kszta³cenia uczniów g³uchych i niedos³ysz¹cych s¹ zbli¿one: ponad 2/3 opowiada siê za kszta³ceniem specjalnym, a prawie 1/3 za integracyjnym. Badani nie widz¹ na dzieñ dzisiejszy mo¿liwoœci kszta³cenia takich uczniów w szko³ach ogólnodostêp-nych. W przypadku dzieci niedos³ysz¹cych ponad 2/3 nauczycieli deklaruje, ¿e szko³a integracyjna jest dla nich najlepszym miejsce edukacji, zaœ ponad 1/3 widzi mo¿liwoœæ uczêszczania uczniów do szkó³ ogólnodostêpnych.
Zastanawiaæ mo¿e brak otwartoœci nauczycieli na uczniów z lekk¹ niepe³no-sprawnoœci¹ intelektualn¹: 72% nauczycieli uwa¿a, ¿e tacy uczniowie powinni korzystaæ z edukacji w klasach integracyjnych, a 22% stoi na stanowisku, ¿e naj-lepsz¹ form¹ kszta³cenia jest dla nich szko³a specjalna. W przypadku niepe³no-sprawnoœci intelektualnej w stopniu umiarkowanym a¿ 2/3 respondentów opo-wiada siê za kszta³ceniem specjalnym, a 1/3 za kszta³ceniem integracyjnym. Z badañ wynika, ¿e badani nauczyciele nie widz¹ mo¿liwoœci edukacji dla ucz-niów z umiarkowanym stopniem niepe³nosprawnoœci intelektualnej w szkole ogólnodostêpnej. Nauczyciele akceptacj¹ mo¿liwoœæ edukacji w szkole masowej uczniów z chorob¹ przewlek³¹. Takie opinie wyrazi³o 40% respondentów. Po³owa badanych opowiada siê za klas¹ integracyjn¹, a co dziesi¹ty za szko³¹ specjaln¹. Uczniowie z niepe³nosprawnoœci¹ ruchow¹ mog¹ byæ dla nauczycieli powodem wielu problemów natury psychologicznej oraz trudnoœci dotycz¹cych organizacji zajêæ. Ponad 2/3 respondentów uwa¿a, ¿e klasa integracyjna jest najlepszym miej-scem edukacji dla takich uczniów, zaœ 1/3 widzi takich uczniów w szko³ach maso-wych. Nauczyciele posiadaj¹ doœwiadczenia dotycz¹ce uczniów ze specyficzny-mi trudnoœciaspecyficzny-mi edukacyjnyspecyficzny-mi. Jest to zwi¹zane z upowszechnianiem wiedzy na
temat dysleksji, dysgrafii, zaburzeñ koncentracji uwagi. Zdziwienie budzi fakt, ¿e a¿ 80 % nauczycieli widzia³oby takich uczniów w szko³ach z oddzia³ami integra-cyjnymi. Pozostali badani opowiadaj¹ siê za mo¿liwoœci¹ kszta³cenia takich uczniów w szkole ogólnodostêpnej lub specjalnej.
Badania wykaza³y tendencjê deklaratywnej poprawnoœci w myœleniu na-uczycieli o edukacji uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Wiêk-szoœæ badanych wyra¿a poparcie dla edukacji w³¹czaj¹cej. Z analizy wypowiedzi nauczycieli wynika, ¿e nie czuj¹ siê w pe³ni przygotowani do pracy z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz nie s¹ przekonani o tym, ¿e szko³a masowa jest dobrym miejscem dla kszta³cenia uczniów z ró¿nymi rodzajami nie-pe³nosprawnoœci. Respondenci dostrzegaj¹ zalety i wady edukacji uczniów ze specjalnymi potrzebami w szkole ogólnodostêpnej, w tym szczególnie z nie-pe³nosprawnoœci¹. Wœród zalet wymieniaj¹ najczêœciej uwra¿liwianie na innoœæ oraz uczenie tolerancji i akceptacji: „Zalet¹ edukacji w³¹czaj¹cej, jest na pewno uwra¿liwienie innych uczniów na «,problem» ludzi niepe³nosprawnych i oswoje-nie dzieci z towarzystwem takich osób; Uczniowie pe³nosprawni ucz¹ siê empatii, chêci niesienia pomocy, wyzbywaj¹ siê leku, niepewnoœci ewentualnie agresji do osób niepe³nosprawnych, a ci ostatni czuj¹ siê dowartoœciowani, nie s¹ osobami tzw. ostatniej kategorii; Brak koniecznoœci doje¿d¿ania i ponoszenia dodatko-wych kosztów przez rodzinê. Dzieci pe³nosprawne ucz¹ siê tolerancji, nastêpuje rozwój spo³eczny, emocjonalny w grupie, wyrównanie szans, dzieci niepe³no-sprawne maj¹ szanse na równy rozwój”.
Nauczyciele dostrzegaj¹ wiele barier utrudniaj¹cych otwarcie siê szko³y na ucznia z ró¿nymi ograniczeniami sprawnoœci: bariery architektoniczne, brak nauczyciela – asystenta w klasie; brak w szko³ach odpowiednich specjalistów; trudnoœci finansowe utrudniaj¹ce stworzenie w szkole odpowiedniej bazy i wy-posa¿enia; znalezienie czasu na pracê z uczniem ze specjalnymi potrzebami edu-kacyjnymi; dodatkowa odpowiedzialnoœæ u nauczyciela.
Nauczyciele zostali poproszeni o wyra¿enie opinii na temat prowadzania za-jêæ przez jednego nauczyciela w klasie ogólnodostêpnej, do której uczêszczaj¹ dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym z niepe³nosprawnoœci¹. Oto wybrane najczêœciej pojawiaj¹ce siê odpowiedzi: „Uwa¿am, ¿e w klasie powi-nien byæ nauczyciel wspomagaj¹cy, w klasie ogólnodostêpnej, jeden nauczyciel nie da sobie rady; Uwa¿am, ¿e takie zajêcia powinny byæ prowadzone przez dwóch nauczycieli, poniewa¿ uczniowie niepe³nosprawni powinni w ka¿dej chwili otrzymaæ indywidualn¹ pomoc. Nauczyciel powinien mieæ do pomocy nauczyciela wspomagaj¹cego! Nauczyciel prowadz¹cy zajêcia sam bêdzie mia³ dylemat czy nie zaniedbuje (poœwiêca zbyt ma³o czasu) dzieciom zarówno z nie-pe³nosprawnoœci¹, jak i zdolnymi”.
Ponad po³owa nauczycieli przyznaje siê, ¿e nie jest w pe³ni przygotowana do pracy z uczniami z ró¿nymi ograniczeniami sprawnoœci. Tylko 1/3 respondentów twierdzi, ¿e raczej jest przygotowana do pracy z takimi uczniami. Otwarcie siê szkó³ ogólnodostêpnych na uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi stawia nauczycieli wobec koniecznoœci poszerzania kompetencji pedagogicz-nych. Zdobyta na studiach wiedza i umiejêtnoœci w wielu sytuacjach okazuj¹ siê byæ niewystarczaj¹ce. Badani nauczyciele deklaruj¹ zdobywanie nowych kompe-tencji na studiach podyplomowych, jak i uczestnictwo w konferencjach metodycz-nych. Ponad 1/3 respondentów wykorzystuje Internet jako Ÿród³o wiedzy na temat pracy z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.