Istota przedsiębiorczości

Przedsiębiorczość jako zagadnienie wieloaspektowe stanowi obiekt zainte-resowania wielu nauk. Funkcjonujące w ramach różnych obszarów definicje opisujące i analizujące przedsiębiorczość, uwidaczniają wiele perspektyw, z jakich należy patrzeć na to zagadnienie. Przedsiębiorczość może być rozu-miana jako określony rodzaj aktywności zawodowej, oparty na podejmowaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej. W tym ujęciu istotę rzeczy oddaje pojęcie „przedsiębiorca”, oznaczające – zgodnie z obowiązującymi w sferze gospodarowania normami prawnymi – osobę prowadzącą działalność gospodar-czą, a zatem działalność nakierowaną na zysk¹. Przedsiębiorczość może także oznaczać umiejętność dostrzegania i wykorzystywania nowych możliwości, jakie daje otoczenie, a zatem przyjmowania kreatywnych, innowacyjnych po-staw. Takie ujęcie dotyczy szerszego zakresu aktywności zawodowej, odnosi się bowiem nie tylko do pracy na własny rachunek, ale staje się ważne również w przypadku pracy najemnej². Z tym ujęciem łączy się też pojawiające się w literaturze pojęcie „przedsiębiorczości intelektualnej”, rozumianej jako

1 Ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, DzU 2004, nr 173, poz.

1807, z późn. zm.

2 J.A. Timmons, New Venture Creation, Irvin, Boston 1990, za: J. Targalski, Innowacyj-ność – przyczyna i skutek przedsiębiorczości, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Kra-kowie 2006, nr 730, s. 5–10.

ta wiedza oraz zespół cech osobowościowych, predestynujących do przyjmo-wania postaw uznawanych za przedsiębiorcze³.

Problematyką przedsiębiorczości zajmują się przedstawiciele wielu dyscy-plin naukowych, w tym: ekonomii, prawa, demografii, socjologii, psychologii, zarządzania. Ekonomista widzi w przedsiębiorcy innowatora i osobę, która łą-czy zasoby kapitału finansowego, majątkowego, ludzkiego i przyrodniczego w celu uzyskania większej wartości od posiadanej wcześniej. Psycholog do-strzega w nim osobę kierującą się wewnętrznymi potrzebami osiągnięć, spraw-dzającą się w różnych sytuacjach. W ujęciu socjologicznym przedsiębiorca zaś postrzega drugiego przedsiębiorcę jako konkurenta, z którym musi toczyć grę rynkową i przełamywać bariery rozwoju własnej firmy bądź jako przyjaznego partnera z nim współpracującego. Dla polityka przedsiębiorca może być zarów-no kreatorem zarów-nowych miejsc pracy i postępu technicznego, jak i wyzyskiwa-czem łamiącym ład społeczny i gospodarczy.

Dorobek wielu nauk wnosi cenny wkład w określenie znaczenia przedsię-biorcy i jego aktywnej postawy zwanej przedsiębiorczością; w tworzenie zorga-nizowanych działań instytucjonalnych ujętych w przedsiębiorstwa; w rozwój gospodarczy i społeczny zbiorowości ludzkich.

Działania przedsiębiorcze zwane przedsiębiorczością można porównać do postawy życiowej reprezentowanej przez przedsiębiorców, przejawiającej się w cechach osobowościowych oraz w sposobach ich zachowania. Postawa ta, zgodnie ze strukturalną koncepcją postaw, zawiera trzy komponenty: poznaw-czy, emocjonalno-oceniający i zachowawczy. Komponent poznawczy odnosi się do umiejętności i wiedzy przedsiębiorcy, emocjonalno-oceniający łączy się z jego cechami osobowości, a zachowawczy ze sposobem działania (tab. 1).

3 S. Kwiatkowski, Przedsiębiorczość intelektualna, Wydawnictwo Naukowe PWN, War-szawa 2002, s. 7–13.

Tabela 1 Poczucie własnej wartości Dokonanie samooceny

Rozwijanie swoich mocnych stron i eliminowanie słabszych

Wiara w siebie i optymizm Wyznaczanie sobie celów długo- średnio- i krótkoterminowych

Współdziałania w zespole Dbałość o własny rozwój i rozwój członków

zespołu Niezależność, świadomość

mocnych i słabych stron Skuteczne komunikowanie się i negocjowanie Wytrwałość Korzystanie z nowoczesnych

źródeł informacji i ich selekcji

Źródło: opracowanie własne na podstawie Podstawy przedsiębiorczości w pytaniach i odpowiedziach, red. R. Sobiecki, Difin, Warszawa 2003, s. 21.

Przedsiębiorczość można więc traktować jako postawę człowieka lub pro-ces zmian zachodzących pod wpływem tej postawy. Przedsiębiorczość jako postawa jest cechą jednostek ludzkich, wyrażającą się w twórczym i aktywnym zachowaniu wobec otaczającej rzeczywistości oraz dążeniem do ulepszenia istniejących elementów środowiska. Przejawia się w gotowości podejmowania nowych działań lub rozszerzaniu dotychczasowych i dążeniu do osiągnięcia planowanych korzyści materialnych. Gotowość ta, jeżeli przerodzi się w

działa-nie, przechodzi w pewien proces zmian, który polega na rozwoju dotychczaso-wej działalności gospodarczej (przedsiębiorstwa) lub też powstaniu nowych przedsięwzięć⁴.

Przejawianie się postaw przedsiębiorczych jest uzależnione od zaistnienia określonych warunków obiektywnych i subiektywnych. Warunki obiektywne należą do tzw. warunków zewnętrznych, które powinny zapewniać swobodę wyboru, w myśl których każda jednostka będzie mogła wpływać na własną sytuację i własny rozwój. Do tych warunków należą przede wszystkim: darka rynkowa; stabilne uregulowania prawne własności, uregulowania gospo-darcze, kredytowe, podatkowe; równowaga gospodarcza; samodzielność pod-miotów gospodarczych i ich zróżnicowanie; kultura organizacyjna.

Warunki subiektywne łączą się z osobowością przedsiębiorcy. Zalicza się do nich wiedzę, kwalifikacje, motywy, cechy osobowości, takie jak: odwaga, energia, gotowość do ryzyka, pracowitość, inteligencja, umiejętność współdzia-łania z ludźmi, solidarność, uczciwość, zdolność uczenia się, zdolność adaptacji do zmieniających się warunków, zdolność przewidywania, łatwość komuniko-wania się z innymi, zdecydowanie i upór, optymizm, potrzeba osiągnięć.

Niezależnie od perspektywy, z jakiej patrzy się na zagadnienie przedsię-biorczości, dużą rolę w jej rozwoju przypisuje się edukacji, w tym również edu-kacji na poziomie wyższym. Traktowanie przedsiębiorczości jako jednej z pod-stawowych kompetencji zawodowych, która ma być rozwijana w procesie kształcenia, zaleciła Komisja Wspólnot Europejskich w komunikacie z dnia 13 lutego 2006 roku, dotyczącym rozbudzania ducha przedsiębiorczości poprzez edukację i kształcenie⁵. Zgodnie z zaleceniami Komisji, przedsiębiorczość ro-zumiana jako umiejętność wcielania pomysłów w czyn, innowacyjność, podej-mowanie ryzyka, a także zdolność do planowania przedsięwzięć i kierowania nimi dla osiągnięcia zamierzonych celów, powinna być uwzględniana w pro-gramach nauczania wyższych uczelni.

Kształtowanie przedsiębiorczych zachowań stanowi ważny składnik edu-kacji, zaś autonomia instytucji akademickich pozwala im na samodzielne

4 Ekonomika i zarządzanie małą firmą, red. B. Piasecki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Łódź 2001, s. 23.

5 Komunikat Komisji Wspólnot Europejskich dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Euro-pejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów z dnia 13 lutego 2006 roku.

Realizacja wspólnotowego programu lizbońskiego: Rozbudzanie ducha przedsiębiorczości po-przez edukację i kształcenie, Bruksela 2006, www.eur-lex.europa.eu, 13.11.2012.

dowanie o wyborze środków do tego celu⁶. Uczelnia w swoim procesie dydak-tyczno-wychowawczym ma wiele możliwości przygotowania studentów do tego typu działań. Zasadniczą rolę odgrywa tu odpowiedni zakres przekazywa-nej wiedzy i umiejętności. Duże znaczenie ma jednak także kształtowanie u studentów właściwych postaw i zachowań rozbudzających w nich ducha przedsiębiorczości poprzez realizowanie projektów w ramach studenckiego ruchu naukowego, praktyki zawodowe, uczestnictwo w działalności organizacji studenckich czy zakładanie i prowadzenie własnego przedsiębiorstwa we współpracy z inkubatorami przedsiębiorczości⁷.