Istota terroryzmu, jego rodzaje, cechy

Trudno jest jednoznacznie zdefiniować pojęcie terroryzmu. We współcze-snej literaturze można spotkać wiele definicji tego zjawiska. Słowo terroryzm pochodzi od łacińskiego słowa terror. Ma ono kilka znaczeń, jednak najważ-niejsze z nich to strach i groza. Na podstawie tych wyrazów można pokusić się o zbudowanie zwrotów sianie strachu oraz sianie grozy. Pojęcie terroryzmu definiowane jest jako bezzasadne i bezprawne użycie siły albo przemocy, skie-rowanej przeciwko osobom lub instytucjom, którego celem jest zastraszenie, w następstwie czego następuje wymuszenie określonego zachowania. Ataki terrorystyczne są najczęściej uderzeniem w niewielką część populacji w taki sposób, aby pozostałych przez strach zmusić do odpowiednich zachowań. Po-rwania samolotów cywilnych, zakładników, detonowanie bomb w miejscach

publicznych, porwania statków nawodnych i powietrznych, stosowanie gróźb i szantażowanie, a także ataki na turystów to typowa broń terrorystów⁵.

Uniwersalną dla większości krajów definicję terroryzmu przyjęła Komisja Europejska. Decyzja ramowa Komisji Europejskiej z 13 czerwca 2002 roku w kwestii zwalczania terroryzmu zawiera wiele definicji przestępstw o charak-terze terrorystycznym, które składają się z następujących dwóch elementów:

– obiektywnego – zwracającego uwagę na listę poważnych przestępstw, takich jak: atak na życie istoty ludzkiej lub jej fizyczną integralność, porwanie i branie zakładników, przechwytywanie samolotów itp., – subiektywnego – podkreślającego, że wyżej wymienione akty będą

traktowane jako terroryzm tylko wtedy, gdy zostaną popełnione na are-nie międzynarodowej w określonym w powyższej decyzji terrorystycz-nym celu⁶.

Interesującą definicję terroryzmu podaje T. Białek. Według tego autora za terroryzm należy uznać wywieranie wpływu politycznego przez bezprawne stosowanie siły – przymusu lub przemocy, związane z łamaniem elementarnych norm społecznych i ustalonych w danym kręgu reguł walki politycznej, oparte na rozmyślnym zastraszaniu i manipulowaniu, osiąganie celów politycznych poprzez stwarzanie aktami przemocy atmosfery zagrożenia oraz utrudnianie funkcjonowania wrogiego układu społecznego oraz wymuszanie decyzji, a tak-że działań przeciwnika przez drastyczną taktykę faktów dokonanych lub szanta-żu siłowego. Cytowany autor podkreśla ponadto, że przemoc nie jest jedyną formą działania terrorystów. Nie podaje natomiast przeciwko komu mogłaby być skierowana owa działalność, ponieważ celem ataku może być każda osoba i każdy obiekt⁷.

Należy jednak zauważyć, że wyżej wymienione definicje nie są sformuło-wane w sposób odpowiedni dla celów prawno-politycznych, ponieważ są zbyt ogólne. Oznacza to, że w ich świetle zbyt wiele zwykłych aktów zbrojnych można zaliczyć do zamachów terrorystycznych lub też poruszają one tylko nie-które kwestie i problemy tego zjawiska, ograniczając je do bardzo ścisłego

5 R.A. Kosta, Terroryzm jako zagrożenie dla bezpieczeństwa cywilizacji zachodniej w XXI wieku, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007, s. 28.

6 Framework Decision on Combating Terrorism, Official Journal of the European Commu-nities, www.europa.eu.int, 16.03.2011.

7 T. Białek, Terroryzm. Manipulacja strachem, Studio EMKA, Warszawa 2005, s. 151.

dzaju działania, a co za tym idzie – nie mogą być stosowane przez organizacje lub państwa przeciwdziałające terroryzmowi. Między innymi z tego powodu Siły Zbrojne Stanów Zjednoczonych na własne potrzeby zdefiniowały zjawisko terroryzmu jako uprzednio skalkulowane użycie przemocy lub groźba użycia przemocy, czego celem jest wymuszenie lub zastraszenie rządów lub społe-czeństw dla osiągnięcia celów politycznych, religijnych lub ideologicznych⁸. Jest to jedna z najlepszych opracowanych na świecie definicji terroryzmu, ze względu na swoją formułę i treść została zaadoptowana przez Departament Obrony USA. Do najważniejszych cech współczesnego terroryzmu, pojawiają-cych się w wielu definicjach, należy zaliczyć:

– gloryfikację siły jako jedynej i najbardziej skutecznej metody walki, – bestialstwo oraz brak zahamowań i ludzkich odruchów w

przeprowa-dzanych zamachach, co wzmacnia strach oraz ukazuje siłę i determina-cję terrorystów,

– zbudowanie, a następnie potęgowanie strachu przez umiejętnie prze-prowadzane akcje terrorystyczne, skierowane do elit politycznych oraz ogółu społeczności światowej,

– dążenie do rozgłosu poprzez wykorzystywanie mass mediów,

– polityczny charakter (wymuszanie określonych zmian politycznych i polityczny szantaż),

– stosowanie aktów przemocy, które jednak nie zawsze zmierzają do przejęcia władzy (mają na celu wywołać chaos w danym kraju i stwo-rzyć atmosferę rewolucji, zastraszenia i zdemoralizowania aparatu pań-stwowego, są demonstracją siły, prowadzą do represji oraz ogranicza-nia wolności obywatelskich),

– psychologiczne rezultaty i przewidywane reakcje,

– celowe, planowane, systematycznie zorganizowane działanie, – określenie metod walki, jej strategii i taktyki,

– wymuszenie, zniewolenie, powodowanie uległości, – przypadkowość, bezosobowość⁹.

8 Military Guide to Terrorism in the XXI Century, U.S. Army DCSINT Handbook nr 1, Kansas 2005, s. 5.

9 M. Kuliński, Zjawisko terroryzmu…, s. 34.

Terroryzm jako szerokie pojęcie można podzielić ze względu na doktryny i ideologię, a co za tym idzie według przyczyn jego powstawania. Uwzględnia-jąc powyższe kryterium wyróżnia się m.in.:

– ruch separatystyczny – ma na celu doprowadzić do secesji, czyli odłą-czenia części państwa od macierzy; stosowany jest przeciwko krajom, w których terroryści walczą w celu utworzenia niepodległego, suwe-rennego i własnego państwa¹⁰,

– ruch rewolucyjny – ma na celu rozkład wewnętrzny przez wywołanie anarchii bądź chaosu, skutkiem czego miałoby powstać społeczeństwo niezależne i wolne, złożone z komun; alternatywnie miałoby powstać nowe państwo postrewolucyjne o ustroju komunistycznym, w którym władzę przejmie rewolucyjna awangarda,

– ruch nacjonalistyczny – realizuje swoje prawicowe, skrajnie nacjonali-styczne i faszystowskie cele, stosując zbrodnicze metody; ugrupowania tego typu mają zwolenników oraz wywodzą się z wojska, policji i śro-dowisk reakcyjnych polityków; jedną z wielu metod działania jest bo-jówkarstwo polityczne, a naczelnym programem często jest wprowa-dzenie rządów silnej ręki,

 ruch islamski – oparty na religijnych prawach Koranu; jego głównym celem jest dżihad, mylnie tłumaczony, ale chętnie stosowany jako wal-ka z niewiernymi; ruch ten rozwinął się w 1979 roku podczas rewolucji irańskiej, w późniejszym czasie także podczas trzech konfliktów bli-skowschodnich,

 ruch millenarystyczny – jest ramieniem zbrojnym ekologów, utopistów i sekt religijnych przekonanych o tym, że współczesny świat jest krań-cowo zły i grozi mu totalna zagłada; ekoterroryzm zakłada, że źródłem wszelkiego zła na świecie jest współczesna cywilizacja, a w celu oczyszczenia środowiska naturalnego prawnie dozwolone może być każde działanie skierowane przeciwko tejże cywilizacji (akcje niszcze-nia elektrowni jądrowych, tankowców oraz plany ograniczeniszcze-nia liczby ludności na świecie)¹¹.

Obecnie walka z terroryzmem nie schodzi z pierwszych stron gazet na ca-łym świecie. Jest to temat bardzo aktualny i eksponowany przez wiele

10 R.A. Kosta, Terroryzm jako…, s. 29–30.

11 Ibidem, s. 29.

czeństw. Wskazuje się, że jesteśmy świadkami zmian jakościowych, zachodzą-cych w samym zjawisku – mówi się zatem o tzw. nowym terroryzmie¹². Twier-dzenie to staje się argumentem przemawiającym za przeprowadzaniem zmian również w istniejącym instrumentarium walki z tym zjawiskiem. Pojawiają się nowe pomysły, które mogą budzić wątpliwości natury prawnej czy etycznej.

W grudniu 2005 roku na konferencji Rady Europejskiej w Brukseli przy-wódcy 25 państw przyjęli dokument dotyczący kompleksowej działalności w zakresie wyeliminowania zagrożenia terrorystycznego. Oficjalnie dokument nosi tytuł Strategia UE walki z terroryzmem i wyraża ambicję przeciwstawienia się terroryzmowi na poziomie światowym, jednocześnie respektując prawa człowieka. Według zapisów zawartych w tym dokumencie należy doprowadzić do sytuacji, w której Europa będzie bardziej bezpieczna, a jej obywatele będą żyć w poczuciu wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Taka jest przy-najmniej inwokacja, którą sformułowali autorzy dokumentu. Generalnie główne założenia UE dotyczące walki z terroryzmem obejmują: wzmocnienie współ-pracy policyjnej i prawnej państw europejskich, rozwój międzynarodowych instrumentów prawnych, kompetencyjnych w zakresie walki z terroryzmem, postawienie zapory finansowaniu działalności terrorystycznej, wzmocnienie bezpieczeństwa komunikacji lotniczej oraz wyeliminowanie zagrożeń terrory-stycznych.