Omówienie wyników badań ankietowych

Badania empiryczne przeprowadzono wśród właścicieli 75 gospodarstw agroturystycznych położonych na terenie dziewięciu powiatów (dobór celowy)⁹, co stanowiło 43,1% zbiorowości generalnej. Wśród respondentów kobiety sta-nowiły 72%, a mężczyźni 28% badanych. Pod względem wykształcenia najwię-cej osób legitymowało się wykształceniem średnim (tab. 1). Wśród badanych udział osób z wykształceniem wyższym wyniósł 17,3%. Średnia wieku bada-nych wyniosła 49 lat, najmłodszy z respondentów miał 27 lat, a najstarszy – 75 lat. Warto dodać, że 75% badanych nie przekroczyło 54. roku życia. Oznacza to, że były to osoby w wieku średnio dojrzałym o ustabilizowanym życiu spo-łecznym i zawodowym.

Zgodnie z definicją, agroturystyka obejmuje wypoczynek w czynnym go-spodarstwie rolnym. Wszystkie badane gospodarstwa prowadziły działalność rolniczą. Średnia powierzchnia badanych gospodarstw wyniosła 15,1 ha, jed-nakże obliczona wartość mediany wskazuje, że powierzchnia połowy badanych gospodarstw nie przekroczyła 10 ha. Na uwagę zasługuje fakt, że powierzchnia co piątego gospodarstwa nie przekroczyła 5 ha. Największe gospodarstwo zaj-mowało 60 ha, najmniejsze natomiast tylko 1 ha (trzy gospodarstwa).

Jak już wspominano, pierwsze gospodarstwa agroturystyczne zaczęły przyjmować agroturystów na początku lat 90. XX wieku. W badanej grupie jedno z gospodarstw prowadziło działalność agroturystyczną już od 1989 roku.

Badania pokazały, że różna jest długość prowadzenia usług agroturystycznych w badanych gospodarstwach. Ponad połowa respondentów na rozpoczęcie świadczenia usług agroturystycznych zdecydowała się po 2000 roku. Głównie

9 Badania ankietowe zostały przeprowadzone w latach 2008 i 2009 przez Magdalenę Czar-notę, Monikę Orczykowską, Małgorzatę Rybarczyk, Agatę Wróblewską, Annę Beym, Natalię Parysek w ramach realizacji pracy magisterskiej pod kierunkiem Jarosława Uglisa.

spowodowane było to pogarszającą się sytuacją finansową gospodarstw uzysku-jących dochody tylko z działalności rolniczej. Niska opłacalność produkcji skłoniła rolników do poszukiwania alternatywnych źródeł dochodu.

Tabela 1

W trakcie badania zapytano respondentów o motywy, jakimi kierowali się podejmując decyzję o uruchomieniu działalności agroturystycznej. Wyniki ba-dań jednoznacznie wskazują, że najważniejszym motywem były czynniki

eko-nomiczne. Chęć uzyskania dodatkowych dochodów wskazało aż 2/3 badanych (tab. 3). Duże znaczenie miały również czynniki społeczne i atrakcyjne położe-nie gospodarstwa.

Tabela 3

Determinanty rozpoczęcia działalności agroturystycznej

Motyw* %

Chęć uzyskania dodatkowych dochodów 66,7

Możliwość pracy dla członka rodziny 14,7

Możliwość kontaktu z agroturystami 42,7

Możliwość sprzedaży produktów z gospodarstwa 8,0 Rosnący popyt na usługi agroturystyczne 21,3

Przykład znajomych, sąsiadów 9,3

Atrakcyjne położenie gospodarstwa 37,3

* Respondenci mogli wskazać maksymalnie trzy motywy Źródło: opracowanie własne.

Co piąty ankietowany jako motyw wskazał rosnący popyt na wypoczynek w gospodarstwach agroturystycznych. Zaakcentowania wymaga także fakt, że dla prawie 15% badanych ważną determinantą była możliwość pracy dla człon-ka rodziny.

Badane gospodarstwa dysponowały łącznie 322 pokojami, w których do dyspozycji agroturystów były 954 miejsca noclegowe. W większości (89,3%) badanych gospodarstw liczba pokoi nie przekroczyła pięciu, gdyż zgodnie z obowiązującym prawem dochody rolnika z wynajmu do pięciu pokoi są zwol-nione z podatku dochodowego. Średnio w gospodarstwie znajdowało się 13 miejsc noclegowych (Me = 10). Wyniki wskazują, że jedna trzecia responden-tów udostępnia tylko do trzech pokoi. Świadczy to o małej skali prowadzonej działalności.

Prawie wszystkie badane gospodarstwa (86,7%) miały całoroczną ofertę agroturystyczną. W 69,3% gospodarstw oprócz noclegu, osoby wypoczywające mogły wykupić wyżywienie. Rosnąca konkurencja na rynku agroturystycznym powoduje, że sam nocleg i wyżywienie już nie wystarczy, aby przyciągnąć od-powiednią liczbę agroturystów. Kwaterodawcy przygotowują zatem dodatkowe atrakcje. Wyniki wskazują, że najczęściej oferowali oni miejsce do zrobienia

ogniska (93,3%), rowery (61,3%) oraz możliwość uczestnictwa w pracach go-spodarskich (35,5%). Do ośmiu gospodarstw można było przyjechać na wypo-czynek ze zwierzęciem, natomiast w dziewięciu badanych obiektach organizo-wano przejażdżki bryczką po okolicy. W ofercie badanych gospodarstw znala-zło się również grzybobranie (30,7% ), łowienie ryb (30,7%) czy zwiedzanie okolicy z przewodnikiem, którym najczęściej był właściciel lub osoba z jego rodziny.

Liczba agroturystów przyjmowanych w ciągu roku przez badanych re-spondentów była zróżnicowana (rys. 3). Wyniki badań wskazują, że średnio rocznie z usług noclegowych korzystało 67 agroturystów. Ponad połowa gospo-darstw gościła od 41 do 80 osób.

Rys. 3. Liczba agroturystów korzystających z wypoczynku Źródło: opracowanie własne.

Przeprowadzone analizy statystyczne wykazały, że tylko między liczbą miejsc noclegowych a liczbą agroturystów korzystających z usług gospodarstwa istnieje statystycznie istotna współzależność (p = 0,015). Obliczona wartość współczynnika korelacji Spearmana rs = 0,302 wskazuje na dodatnią zależność o umiarkowanej sile związku.

13,8%

24,6%

26,2%

35,4%

do 40 od 41 do 60 od 61 do 80 powyżej 80

Jak już wspomniano, najważniejszym motywem uruchomienia działalności agroturystycznej była chęć uzyskania dodatkowych dochodów. W trakcie bada-nia zapytano respondentów, jaki udział w dochodzie osobistym stanowi dochód z agroturystyki. Odpowiedzi na to pytanie udzieliło tylko 54 badanych, pozosta-li nie udziepozosta-li odpowiedzi. Udział dochodu z agroturystyki w dochodzie osobi-stym badanych gospodarstw (n = 54) zaprezentowano na rysunku 4.

Rys 4. Udział dochodów z agroturystyki w dochodzie osobistym badanych gospodarstw

Źródło: opracowanie własne.

Uzyskane wyniki wskazują jednoznacznie, że dochód z agroturystyki sta-nowił średnio 29,6% wszystkich dochodów gospodarstwa. W przypadku trzech gospodarstw udział ten przekroczył 50%, co oznacza, że to działalność agrotu-rystyczna była głównym źródłem dochodów rodziny. W badanej grupie docho-dy uzyskane z działalności agroturystycznej wahały się w przedziale od 5% do 60%. Zdaniem ponad jednej trzeciej badanych udział ten nie przekroczył 20%

całkowitych dochodów.

Przedstawione wyżej wyniki potwierdzają, że agroturystyka stanowi do-datkowe źródło dochodów respondentów. W celu ustalenia, czy istnieje

zależ-0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0%

do 10 od 11 do 20 od 21 do 30 od 31 do 40 od 41 do 50 powyżej 50

ność między udziałem dochodów z agroturystyki a powierzchnią gospodarstwa, liczbą pokoi i miejsc noclegowych oraz liczbą korzystających z usług agrotury-stów, wyznaczono współczynniki korelacji rang Spearmana „rs”. Przeprowa-dzone analizy wykazały istnienie istotnej statystycznie współzależności pomię-dzy udziałem dochodu z agroturystyki a powierzchnią gospodarstwa. Obliczona wartość rs = –0,283 (p = 0,038) wskazuje na ujemną zależność, lecz o słabej sile związku. Ujemna wartość współczynnika oznacza, że wraz ze wzrostem po-wierzchni gospodarstwa maleje udział dochodów z agroturystyki (rys. 5).

Średnia Średnia±Błąd std Średnia±Odch.std do 5 od 5 do 10 od 10 do 20 od 20 do 30 powyżej 30

Grupa obszarowa (ha) 0

10 20 30 40 50 60

Udział dochodu z agroturystyki w dochodach ogółem (%)

Rys 5. Udział dochodów z agroturystyki w zależności od powierzchni gospodarstwa Źródło: opracowanie własne.

Podsumowanie

Agroturystyka jako źródło dodatkowych dochodów w województwie wiel-kopolskim cieszy się rosnącym zainteresowaniem wśród rolników. Według danych WODR, w 2010 roku na terenie województwa funkcjonowało 578 go-spodarstw agroturystycznych, oferujących ponad 6,4 tys. miejsc noclegowych.

Oznacza to, że 0,47% gospodarstw indywidualnych prowadzi działalność agro-turystyczną, a na 1000 indywidualnych gospodarstw rolnych przypada 4,7 go-spodarstwa agroturystycznego.

Należy podkreślić, że rozmieszczenie gospodarstw w układzie przestrzen-nym było nierównomierne. Przeprowadzone analizy wykazały, że najwięcej gospodarstw agroturystycznych zlokalizowanych było w powiatach charaktery-zujących się bardzo dużymi zasobami przyrodniczymi. Wynika to z faktu, że agroturyści poszukują podczas wypoczynku bliskiego kontaktu z przyrodą, ciszy i spokoju. W efekcie najwyższy poziom rozwoju agroturystycznej bazy noclegowej odnotowano w powiatach: międzychodzkim, konińskim, słupeckim, czarnkowsko-trzcianeckim i szamotulskim, natomiast niski poziom w powiecie grodziskim, kępińskim i krotoszyńskim.

Na podstawie przeprowadzonych badań empirycznych stwierdzono, że działalność agroturystyczną podejmowali właściciele zarówno małych, jak i dużych gospodarstw (od 1 do 60 ha). Wszystkie gospodarstwa prowadziły produkcję rolniczą, której produkty wzbogacały ofertę agroturystyczną (owoce, warzywa, mięso, jaja, przetwory).

Podstawowymi motywami rozpoczęcia działalności agroturystycznej była chęć uzyskania dodatkowych dochodów, możliwość kontaktu z agroturystami oraz atrakcyjna lokalizacja gospodarstwa. W większości rolnicy udostępniali do 5 pokoi (z 13 miejscami noclegowymi). Biorąc pod uwagę liczbę osób korzy-stapięciuących z usług agroturystycznych, stwierdzono, że z oferty agrotury-stycznej korzystało przeciętnie 67 osób. Oznacza to, że w województwie wiel-kopolskim z wypoczynku w gospodarstwie agroturystycznym korzysta ponad 38,7 tys. agroturystów.

Prowadzona działalność agroturystyczna dla zdecydowanej większości rolników stanowiła dodatkowe źródło dochodu. Przeprowadzone badania wyka-zały, że dochody z agroturystyki stanowiły średnio około 30% dochodu osobi-stego.

Podsumowując powyższe spostrzeżenia, należy podkreślić, że efekty eko-nomiczne osiągane przez wielkopolskich właścicieli gospodarstw stycznych mogą stanowić asumpt do powstania nowych gospodarstw agrotury-stycznych.

AGRITOURISM MARKET ANALYSIS IN WIELKOPOLSKIE VOIVODESHIP

Summary

The last two decades have shown a significant increase in the number of agritourism farms in Wielkopolskie voivodeship. Indeed, there are very good conditions for agritourism development. The purpose of this research paper is to address this gap in literature and provide insights on the actual state of agritourism in Wielkopolskie prov-ince. Findings showed that there were 578 agritourism farms with nearly 6,5 thousand bed-places in 2010. The study covered 75 farmers who provide agritourism services.

Agritourism is promoted as a way to generate additional income for the farmer. The research findings indicate that it is the main reason for running agritourism services.

The study showed that the income from agritourism activity accounted on average of about 30% of farmer’s income. Furthermore, the results of this study indicate that annu-ally on average 67 agritourists made use of staying on agritourism farm.

Translated by Jarosław Uglis