Edukacja w zakresie kształtowania świadomości emerytalnej
59Kolejną inicjatywą, mającą za zadanie podnoszenie świadomości emerytalnej, był
realizowany przy współpracy z NBP [2015] projekt pod tytułem Z Aspirantem Fortuną do świata finansów. W zakresie tej inicjatywy, w 60 lokalnych tytułach prasowych został opublikowany zestaw pięciu ośmiostronicowych dodatków o tematyce ekonomicznej. Wśród nich znalazł się jeden, poświęcony edukacji emerytalnej pt. Recepta na lepszą emeryturę. Jak podaje NBP grupą docelową tej inicjatywy były osoby zamieszkujące małe miasteczka i wsie, w wieku od 35 do 65 lat.
Instytucją zaangażowaną w kreowanie świadomości emerytalnej jest Zakład Ubez-pieczeń Społecznych, który przygotował m.in. Projekt z ZUS [2017], skierowany do uczniów szkół podstawowych i gimnazjów. W zakresie tej inicjatywy, we współpracy z metodykiem nauczania przygotowano niezbędne do przeprowadzenia lekcji materia-ły dydaktyczne, z których mogą korzystać nauczyciele. Projekt ma na celu zwrócenie uwagi dzieci i młodzieży na to, aby dbać o swoją indywidualną przyszłość emerytalną. Pierwszym autorskim programem dedykowanym szkołom ponadgimnazjalnym są Lek-cje z ZUS [2018]. Pragnąc zachęcić młodzież do uczestnictwa w nim, zorganizowano olim-piadę pt. Warto wiedzieć więcej o ubezpieczeniach społecznych, w której w roku szkolnym 2016/2017 udział wzięło 24 368 uczniów z 768 szkół.
Podnoszeniu świadomości emerytalnej służą obowiązki nałożone na podmioty działające w obligatoryjnej części systemu, dotyczące ustalania i przesyłania informacji o zasobności prowadzonych przez nie kont i rachunków ubezpieczonych, a tym samym wysokości przyszłej emerytury bazowej. W tym kontekście na pozytywną ocenę zasłu-guje obserwowane zwiększenie obowiązków informacyjnych spoczywających na ZUS i OFE [Klimkiewicz 2012, s. 266]. Inną już jednak kwestią jest umiejętność prawidłowe-go odczytania informacji przez ubezpieczoneprawidłowe-go, wyciągnięcia wniosków i ewentualnie podjęcia działań istotnych dla swojego zabezpieczenia emerytalnego.
W inicjatywy kreowania świadomości emerytalnej włączają się też prywatne insty-tucje finansowe. Na przykład Towarzystwo Ubezpieczeniowe Prudential [2018] realizuje poprzez spoty telewizyjne, radiowe i Internet, kampanię pt. Młodzi Bogowie. Ma ona na celu wskazanie przyczyn, dla których należy zacząć oszczędzać już teraz, a nie odkładać tę decyzję na później. Udostępniony na stronie kalkulator pozwala zrozumieć, że każdy dzień nieoszczędzania to finansowa strata dla emerytury.
Wreszcie, nie sposób przecenić roli socjalizacji, szczególnie tej pierwotnej, gdzie dziecko, obserwując rodziców, uczy się wielu zachowań przez ich naśladowanie. We-dług Ch. Roland-Levy [2014, s. 277], socjalizacja ekonomiczna jest pojęciem odnoszącym się do wszystkich procesów, dzięki którym dziecko zdobywa umiejętność rozumienia otaczającego je świata gospodarki. Obejmuje przyswajanie wiedzy, pojęć, umiejętności, zachowań, opinii, postaw oraz wartości dotyczących zagadnień ekonomii i finansów.
Dzieci pochodzące z rodzin, w których dorośli oszczędzają na cele emerytalne, będą przeświadczone o tym, że to właściwy sposób postępowania i w swoim dorosłym życiu wykażą postawę zapobiegliwości. W przeciwnym razie, gdy rodzice czy osoby z najbliż-szego otoczenia, nie oszczędzają i często posiłkują się pożyczkami, pozostawiając swo-ją przyszłość państwu, to dorosłemu dziecku trudniej będzie podswo-jąć właściwy wybór odnośnie dodatkowego oszczędzania na emeryturę. Dlatego też właściwie kreowana socjalizacja ekonomiczna przyczyni się do podejmowania we właściwym czasie decyzji o oszczędzaniu z przeznaczeniem na cele emerytalne, co pozwoli na godne życie na emeryturze.
Zakończenie
Odpowiedni poziom oszczędności, w tym zapewniających właściwy stopień zabezpie-czenia świadzabezpie-czenia emerytalnego, jest kwestią niezwykle ważną, zarówno z perspektywy konsekwencji mikro- jak i makroekonomicznych. Błędne decyzje finansowe, będące następstwem braku odpowiednich kompetencji, prowadzą do niekorzystnej sytuacji materialnej jednostki, ale także przyczyniają się do wolniejszego rozwoju rynków finan-sowych i zwiększenia wydatków na zabezpieczenie społeczne.
Prezentowane w artykule wyniki badań, przedstawiających postawy i decyzje w za-kresie gromadzenia oszczędności emerytalnych, niestety nie są optymistyczne. Pomi-mo tego, że zdecydowana większość Polaków (89,5%) wykazuje świadoPomi-mość odnośnie potrzeby odkładania dodatkowych środków pieniężnych na cele emerytalne, tylko 33% dorosłych obywateli oszczędza na przyszłą emeryturę. Wskaźnik świadomości eme-rytalnej, ukazujący poziom wiedzy ankietowanych na temat zasad funkcjonowania powszechnego systemu emerytalnego oraz dodatkowych form oszczędzania na cele emerytalne, ukształtował się na poziomie średnim (61,7%). Zaobserwowano zależność, że osoby o większej świadomości emerytalnej częściej gromadzą dodatkowe pieniądze na przyszłą emeryturę, a zatem podejmując właściwe decyzje emerytalne, skutecznie zarządzają ryzykiem starości.
Poprawa poziomu świadomości emerytalnej i zachęcanie do podejmowania wła-ściwych decyzji stanowią poważne wyzwanie zarówno dla państwa, instytucji finanso-wych, jak i samych Polaków. Edukacja emerytalna powinna ukształtować świadomego konsumenta, dokonującego optymalnych wyborów finansowych, szczególnie w kon-tekście trudnych i złożonych decyzji o długim horyzoncie czasowym, jakimi są decyzje o gromadzeniu dobrowolnych oszczędności emerytalnych.
61
Bibliografia
Barr N., Diamond P. (2006), The economics of pensions, „Oxford Review of Economics Policy”, vol. 22, no. 1, ss. 15–39.
Blake D. (2006), Pension economics, John Wiley & Sons.
Chądzyński M., Osiecki G. (2015), Emerytura, czyli 30 proc. pensji. Stopa zastąpienia będzie nie na rękę, GazetaPrawna.pl z dnia 21.10.2015 [online], http://serwisy.gazetaprawna.pl/emerytury -i-renty/artykuly/900780,emerytury-w-polsce-stopa-zastapienia.html, dostęp: 12.05.2018.
Chybalski F. (2012), Problem racjonalności w decyzjach emerytalnych. Rozważania teoretyczne, „Prace Naukowe UE we Wrocławiu. Efektywność – konceptualizacja i uwarunkowania”, nr 262, ss. 64–75.
Czapiński J., Góra M. (2016), Świadomość „emerytalna” Polaków. Raport z badania ilościowego [online], http://www.efcongress.com/sites/default/files/analizy/raport.pdf, dostęp: 18.05.2018.
GUS (2017), Trwanie życia w 2016 r., Warszawa [online], https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ ludnosc/trwanie-zycia/trwanie-zycia-w-2017-r-,2,12.html, dostęp: 30.04.2019.
Góra M. (2003), System emerytalny, PWE, Warszawa.
Jedynak T. (2017), Ryzyko starości a dodatkowy system emerytalny w Polsce, „Zeszyty Naukowe UE w Krakowie” nr 8 (956), ss. 5–22.
Klimkiewicz A. (2012), Czynniki wspierające powstawanie i rozwój świadomości emerytalnej jako instrumentu pobudzania indywidualnej zapobiegliwości o przyszłość emerytalną, „Annales. Etyka w życiu gospodarczym”, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, vol. 15, nr 1, ss. 261–270.
NBP (2015), Z Aspirantem Fortuną do świata finansów [online], https://www.nbportal.pl/eduka- cja-w-nbp/projekty-zakonczone/2015/biuro-reklamy-gazet-lokalnych,-projekt-pt.-z-aspiran-tem-fortuna-do-swiata-finansow, dostęp: 10.05.2018.
NBP (2017), Serwis Edukacji Ekonomicznej edufinanse.pl [online], https://www.nbportal.pl/edu-kacja-w-nbp/projekty-zakonczone/2017/serwis-edukacji-ekonomicznej-edufinanse.pl, dostęp: 10.05.2018.
OECD (2005), Improving financial literacy: Analysis of issues and policies, OECD Publishing [online], http://www.keepeek.com/Digital-Asset-Management/oecd/finance-and-investment/impro-ving-financial-literacy_9789264012578-en#.WcU6A9FpzIU#page14, dostęp: 16.05.2018.
Prudential (2018), Młodzi Bogowie [online], https://mlodzibogowie.pl/mit-o-emeryturze-moge -pomyslec-pozniej, dostęp: 20.05.2018.
Roland-Levy Ch. (2004), W jaki sposób nabywamy pojęcia i wartości ekonomiczne? [w:] T. Tyszka (red.), Psychologia ekonomiczna, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, ss. 277–299.
Rutecka J. (2014), System emerytalny po zmianach od 2014 r., „Ubezpieczenia Społeczne. Teoria i Praktyka”, nr 1 (118), ss. 2–7.
Szczepański M. (2014), Zarządzanie ryzykiem długowieczności w polskim systemie emerytal-nym, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpiecze-nia”, nr 65, ss. 731–744.
ZUS (2016), Wiedza i postawy wobec ubezpieczeń społecznych. Raport z badań [online], https:// www.zus.pl/documents/10182/44573/Raport+wiedza+system+emerytalny/040bd2a1-094a -4d97-9d77-e0bddc19e845, dostęp: 30.04.2019.
ZUS (2017), Projekt z ZUS [online], http://www.zus.pl/edukacja/gimnazja-szkoly-podstawowe, dostęp: 15.05.2018.
ZUS (2018), Lekcje z ZUS [online], http://www.zus.pl/baza-wiedzy/lekcje-z-zus/o-projekcie, do-stęp: 15.05.2018.
Nina Stępnicka
| n.stepnicka@unipt.pl Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Filia w Piotrkowie Tryb.Wydział Nauk Społecznych
Katedra Bezpieczeństwa Narodowego ORCID ID: 0000-0002-3060-2876
Schemat Ponziego vs. polityka mikroostrożnościowa
Ponzi Scheme vs. Micro-Prudential Policy
Abstract: Ponzi scheme is a specific form of investment-related fraud, depending on the flow of new investors into the system. It results in violation of the law, contributes to the fraud in the finance, as well as the creation of market and operational risk. This scheme also provides an example of a deficiency in the monetary system of the state, an unfair investment operations (called unfair financial package) based on the mutual trust between the parties involved in the transaction i.e. the investor and company invest-ment funds. It can be described by the stateinvest-ment „Stealing from Peter to pay Paul”. The examples of fraud, which are based on the assumptions of the Ponzi scheme are Bernard Madoff’s Ponzi Scheme in the United States and Gregore Bell’s Funds, locating money in the Thousand Lakes LLC.
The aim of the work is the characteristics of the financing mechanism based on Ponzi scheme, which can be included in the category of fraud and financial crime, as well as an indication of the macro-prudential policy designed to prevent this type of practice. Key words: Ponzi scheme, security risks, financial risks, micro-prudential supervision.
PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I ZARZĄDZANIE 2019
Wydawnictwo SAN | ISSN 2543-8190 Tom XX | Zeszyt 1 | Część I | ss. 63–75
Wstęp
Schemat Ponziego (ang. Ponzie scheme) i schemat piramidy (ang. pyramid scheme), to pojęcia stosowane przez wielu autorów zamiennie. W praktyce gospodarczej analizowa-ne pojęcia nie dotyczą identycznych sytuacji, niemniej obydwa schematy odnoszą się do opisu specyficznej formy oszustwa o charakterze inwestycyjnym, uwarunkowanego napływem nowych inwestorów do systemu. Wprawdzie pojęcia te są ze sobą blisko spo-krewnione, ale różni je jeden szczegół. W schemacie piramidy pieniądze gromadzone są wyłącznie poprzez tzw. „rekrutację” nowych inwestorów, zaś „każdy kolejny poziom piramidy czerpie bezpośrednie zyski z pozyskanych przez siebie niższych szczebli, a tylko pewien procent przekazuje wyżej” [Piramida 2016]. W schemacie Ponziego organizator (założyciel) zazwyczaj nie ma produktu do sprzedaży i nie płaci prowizji inwestorom, któ-rzy rekrutują nowych członków, nie wypłaca też prowizji inwestorom na niższych szcze-blach. Zamiast tego gromadzi pieniądze od ludzi, obiecując im wysoką stopę zwrotu w bardzo krótkim czasie. W typowym schemacie Ponziego organizator nie posiada re-alnych możliwości inwestycyjnych, zaś pieniądze pozyskane od nowych rekrutów wyko-rzystuje do wypłaty zobowiązań należnych członkom programu, którzy zostali zrekruto-wani wcześniej. System ten opisuje słynne angielskie stwierdzenie „Stealing from Peter to pay Paul” (Peter-Paul scam), czyli „Ukraść Piotrowi, by zapłacić Pawłowi (oszustwo Piotr-Paweł) [Street 2008, s. 19]. Elementem, jaki łączy piramidę finansową i schemat Ponziego, jest brak inwestycji zgromadzonych środków w jakiekolwiek aktywa.
Te same bądź podobne sposoby finansowania, a zarazem nadużyć inwestycyjnych, stosowane są w społeczeństwie amerykańskim już od bardzo dawna, zaś ich największy udział przypada na okres bańki rynkowej lat 90. XX wieku [Markham 2006, s. 23]. Współ-cześnie proceder wykorzystania schematu Ponziego dotyczył m.in.: amerykańskiego finansisty Bernarda L. Madoffa, rosyjskiego zastępcy Dumy Państwowej Sergeya Mavro-diego, amerykańskiego finansisty Allena Stanforda czy amerykańskiego biznesmana Toma Pettersa. Schemat ten skutkuje naruszeniem prawa, przyczyniając się do nadużyć w zakresie finansów i powstaniem tzw. ryzyka operacyjnego.
Celem pracy jest przedstawienie założeń mechanizmu finansowania (wpisującego się w kategorię nadużyć i przestępstw finansowych), bazującego na schemacie Ponzie-go, jak również wskazanie założeń polityki mikroostrożnościowej, pozwalającej na uni-kanie tego typu działań.
65