Koncepcja gospodarki opartej na wiedzy

Współczesne zmiany zarówno społeczne, jak i gospodarcze powiązane z globalizacją rynków, szybkim przepływem informacji, wykorzystaniem ICT, a także wzrostem znaczenia zasobów wiedzy wpłynęły na konieczność pojawienia się nowych określeń dla gospodarki, takich jak: gospodarka oparta na wiedzy (knowledge based-ecnonomy), gospodarka cyfrowa (digital economy), nowa gospodarka (new economy) czy gospodarka sieciowa (network

economy)⁸². C. M. Olszak i E. Ziemba zwracają jednak uwagę, że używanie synonimiczne, takich określeń jak: gospodarka cyfrowa, e-gospodarka (e-economy) czy gospodarka sieciowa wobec GOW budzi pewne zastrzeżenia. Z uwagi na fakt, że szeroko rozumiane technologie teleinformatyczne są zaliczane do jednego z filarów gospodarki opartej na wiedzy, nie można zatem tego typu gospodarki zawężać wyłącznie do kwestii związanych z rozwojem tego sektora83. Gospodarka oparta na wiedzy określana jest także, jako: gospodarka nadmiaru, czy bardziej „nadmożliwości”, gospodarka „świadczeń” – w której zdecydowana większość pracowników zatrudniona jest w sektorze usług, czy gospodarka, w której działa wiele przedsiębiorstw, które o wiedzę opierają swoją przewagę konkurencyjną84.

W latach 60-tych P.F. Drucker używał takiego pojęcia jak: „praca oparta na wiedzy”, a w latach 90-tych rozpropagował określenia: „społeczeństwo wiedzy” i „gospodarka wiedzy”⁸⁵. Natomiast termin „gospodarka oparta na wiedzy” funkcjonuje od lat 90-tych XX wieku. Był ono rozpropagowany głównie przez takich uczonych jak: K. Smith, P.F. Drucker,

82 M. Nycz, Rola wiedzy w gospodarce opartej na wiedzy [w:] Społeczeństwo informacyjne – gospodarka, technologie, procesy, C. Hales, B. Mikuła (red.), wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2011, s. 16, Za: A. Pleśniarska, Gospodarka oparta na wiedzy w Unii Europejskiej – stan i perspektywy rozwoju, [w:] H. Tendera – Właszczuk (red.), Kryzys Unii czy kryzys w Unii? – Kierunki dyskusji na przyszłością integracji europejskiej, wyd. Difin, Warszawa 2014, s. 143.

83 C. M. Olszak, E. Ziemba, The Determinants of Knowledge – based economy Development – The Fundamental Assumptions, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 2011, nr 206, s. 137.

84 E. Skrzypek, Gospodarka oparta na wiedzy i …, op.cit., s. 278, Za: A. Pleśniarska, Gospodarka oparta na wiedzy …, op.cit., s. 143.

85 E. Dworak, Gospodarka oparta na wiedzy w Polsce – ocena, uwarunkowania, perspektywy, wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012, s. 27.

29 L. Thurow, A. Kukliński, B. A. Lundvall czy B. Johnson. W 1994 roku P. F. Drucker zwracał uwagę, że: „Era społeczeństwa wiedzy jest porządkiem ekonomicznym, w którym wiedza, a nie praca, surowce lub kapitał, jest kluczowym zasobem, porządkiem społecznym, dla którego nierówność społeczna oparta na wiedzy jest głównym wyzwaniem, oraz systemem, w którym rząd nie może dłużej rozwiązywać społecznych i ekonomicznych problemów” (The Age of Social Transformation, „The Atlantic Monthly”)⁸⁶.

Zdecydowana większość definicji oparta jest o próbę wyliczenia cech charakteryzujących tę gospodarkę. OECD określa GOW jako taką, gospodarkę która bazuje na produkcji, dystrybucji i wykorzystaniu wiedzy i informacji. Natomiast Bank Światowy definiuję tę gospodarkę, jako taką, w której „wiedza jest tworzona, przyswajana i wykorzystywana bardziej efektywnie przez przedsiębiorstwa, organizacje, osoby fizyczne i społeczności, sprzyjając szybszemu rozwojowi gospodarczemu”⁸⁷. Należy zauważyć, że niemal w każdej definicji znajduje się odwołanie do zasobów wiedzy. Słuszne jednak wydają się spostrzeżenia D. North, że „każda gospodarka jest instytucją alokacji rzadkich zasobów, a zdobyta wiedza tkwi głęboko u podstaw zarówno technologii, jak i instytucji wykorzystywanych przez ludzi do rozwiązywania problemu rzadkości”⁸⁸. Wobec powyższego nie ma gospodarki nieopartej na wiedzy. Natomiast GOW jest „gospodarką, która rośnie dzięki akumulacji wiedzy”89. Komitet Gospodarczy APEC określił tę gospodarkę jako taką, w której „produkcja, dystrybucja i użycie wiedzy jest głównym czynnikiem wzrostu, tworzenie bogactwa i zatrudnienia we wszystkich przemysłach”⁹⁰. Podobnie w tzw. Podręczniku Oslo również podkreślono, że GOW nie należy zawężać tylko do rozwoju sektora zaawansowanych technologii, wiedza (w tym także specjalistyczna, zaawansowana) wykorzystywana jest we wszystkich dziedzinach. We wspomnianym opracowaniu OECD zawarto sformułowanie, że „wyrażenie „gospodarka oparta na wiedzy” wskazuje na trendy w najbardziej rozwiniętych gospodarczo krajach polegające na rosnącej roli wiedzy, informacji i zaawansowanych umiejętności oraz na rosnącą potrzebę łatwego do nich dostępu w sektorze przedsiębiorstw i w sektorze publicznym. Rośnie złożoność wiedzy i techniki/technologii, co z kolei zwiększa rolę powiązań między firmami i innymi podmiotami jako sposobu na zdobywanie

86 K. Beyer, Wiedza jako kluczowy zasób w nowej gospodarce, Studia i prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania nr 21, Uniwersytet Szczeciński Zeszyty Naukowe nr 629, Szczecin 2011, s.9.

87 E. Dworak, Gospodarka oparta …, op.cit., s. 29, Za: A. Pleśniarska, Gospodarka oparta na wiedzy …, op.cit., s. 143.

88 D. North, The Historical Evolution of Polities, International Review of Law and Economics 1994, nr 4; Za: K. Kosiec, Gospodarka oparta na wiedzy – ujęcie teoretyczne, [w:] A. Głodowska, S. Wydymus (red.), Handel międzynarodowy w dobie gospodarki opartej na wiedzy, wyd. Difin, Warszawa 2013, s.218.

89 K. Kosiec, Gospodarka oparta na wiedzy – ujęcie teoretyczne, [w:] A. Głodowska, S. Wydymus (red.), Handel międzynarodowy w dobie gospodarki opartej na wiedzy, wyd. Difin, Warszawa 2013, s.219.

30 specjalistycznej wiedzy. Równoległym zjawiskiem w gospodarce krajów wysokorozwiniętych jest rozwój innowacji w sektorze usług”⁹¹. B. A. Lundvall i D. Foray zwracają uwagę, że w „gospodarce opartej na wiedzy najważniejszym zasobem jest wiedza, zaś uczenie się jest najważniejszym procesem”⁹². R. Galar tłumaczy GOW jako „nową koncepcję teoretyczną, której najistotniejszymi elementami są złożony i nieliniowy system oraz informacja wykorzystywana do komunikacji, interakcji, propagacji i transferu głównie w sieci”⁹³. Wydaje się jednak, że taka definicja GOW nie jest wolna od nieścisłości, bowiem wiedzy jako takiej nie można zawężać tylko do pojęcia informacji. Jednak znacznie poważniejszym dylematem jest akceptacja dla definiowania GOW, jako koncepcji teoretycznej. Należy podkreślić, że do tej pory nie zostały stworzone podstawy teoretyczne w ramach teorii ekonomii, które wyjaśniałaby w pełni funkcjonowanie gospodarki opartej na wiedzy. Wobec powyższego, wszelakie próby definiowania GOW ograniczają się do wyliczenia cech dla niej charakterystycznych, bardziej opisu, niż do wyjaśnienia jej funkcjonowania w kontekście teorii ekonomii. „C. Cairncross i L. C. Thurow nawiązują do wykorzystywania nowoczesnych technologii definiując gospodarkę opartą na wiedzy jak taką, w której zarówno przemysł, usługi, jak i rolnictwo korzystają z technologii informacyjno-komunikacyjnych. Przywołane definicje pozwalają zauważyć, że gospodarka oparta na wiedzy jest terminem interdyscyplinarnym”94.

Gospodarka oparta na wiedzy jako koncepcja ulega ciągłym modyfikacjom. W 2011 roku w jednym ze swoich artykułów A. Kukliński podniósł tezę o „twórczej destrukcji GOW” i zastąpieniu jej nowym pojęciem tj. „gospodarką opartą na mądrości”, gdzie nadal „wiedza jest kluczowym źródłem holistycznie pojętych procesów rozwoju ludzkości”95. A. Kukliński wymienia trzy kluczowe elementy gospodarki opartej na mądrości: „wyobraźnię (jako nośnik procesów rozwoju wizyjnego myślenia strategicznego), traktowanie doświadczenia jako źródła mądrości, (…) wprowadzenie kanonu dobra i zła – kanonu etyki do głównego nurtu kształtowania gospodarki XXI wieku”⁹⁶. Odnosząc się do koncepcji A. Kuklińskiego należy zauważyć, że z jednej strony głoszone postulaty mają swoje uzasadnienie i powinny być

91 Podręcznik Oslo. Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji. Wydanie trzecie. OECD, Eurostat, 2005, s.30.

92 B.A. Lundvall, D. Foray, The Knowledge-based Economy: From the Economics of Knowledge to the Learning Economy, Aix-en-Provence, 14-15 Septembre 1995, Za: E. Dworak, Gospodarka oparta na wiedzy w Polsce – ocena, uwarunkowania, perspektywy, wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012, s. 28.

93 R. Bill, Rozwój gospodarki opartej na wiedzy i społeczeństwa informacyjnego w Polsce jako wyzwanie XXI wieku – próba diagnozy, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, 900/2012, s.53.

94 A. Pleśniarska, Gospodarka oparta na wiedzy …, op.cit., s. 144.

95 A. Kukliński, Od gospodarki opartej na wiedzy do gospodarki opartej na mądrości – na spotkanie z enigmą XXI wieku, Biuletyn PTE, nr 2(52)/2011, s. 68.

31 rozważone przez szerokie grono uczonych, jak i decydentów. Z drugiej strony wydaje się, że nowa koncepcja może w przyszłości spotkać się z jeszcze większą trudnością przedstawienia jej w ramach teorii ekonomii, niż ma to miejsce w przypadku GOW.

Omawiając tworzenie się gospodarki opartej na wiedzy należy poczynić odwołania do J. Schumpetera oraz jego kontynuatorów C. Freemana i L. Soete, którzy uważali, że wraz z pojawieniem się epokowego wynalazku zmianie ulegały niemal wszystkie sfery życia. Zmiany tłumaczyli jako pojawianie się nowych fal (rysunek 1.3). Pierwsza fala zapoczątkowana była w 1785 roku, druga w 1845 i związana była z szerokim zastosowaniem silnika parowego, a dalej rozwojem kolei. Fala trzecia rozpoczęła się w 1900 roku i rozwijała wraz z wynalezieniem żarówki i silnika spalinowego, fala czwarta (od 1950 roku) charakteryzuje się pojawieniem zupełnie nowych dziedzin takich jak elektronika, ale także wykorzystaniem dotychczasowej wiedzy dla nowych rozwiązań np. lotnictwo. Faza piąta trwająca od lat 90-tych XX wieku została zdominowana przez szerokie zastosowanie internetu i nowych technologii⁹⁷. Na uwagę zasługuje fakt, że kolejne fale trwają coraz krócej. Fala pierwsza trwała ok. 60 lat, podczas gdy czwarta już tylko 40 lat. Trudno jednocześnie przewidzieć jak długo potrwa fala obecna. Zarówno w koncepcji J. Schumpetera (pojawienie się piątej fali), jak również w kontekście wyjaśniania znaczenia GOW szczególne znaczenie ma wiedza, a także nowe technologie. Istotą gospodarki opartej na wiedzy jest transfer wiedzy, który współcześnie trudno wyobrazić sobie bez nowych mediów i technologii komunikacji, sieci cyfrowych.

Rysunek 1.3 Fale rozwoju według J. Schumpetera

Źródło: A. Kukliński, Gospodarka oparta na wiedzy – wyzwanie dla Polski XXI wieku, Komitet Badań Naukowych, Warszawa 2001, s. 14.

97 A. Kukliński, Gospodarka oparta na wiedzy – wyzwanie dla Polski XXI wieku, Komitet Badań Naukowych, Warszawa 2001, s. 14; D. Makulska, Kluczowe czynniki rozwoju w gospodarce opartej na wiedzy [w:] Pomiędzy polityką stabilizacyjną i polityką rozwoju, prac zbior. pod red. J. Stacewicza, "Prace i Materiały Instytutu Rozwoju Gospodarczego SGH", IRG SGH, Warszawa 2012, s. 172-173.

Pierwsza fala (1785) •energia wodna •tekstylia •żelazko Druga fala (1845) •energia parowa •kolej •stal Trzecia fala (1900) •elektryczność •chemikalia •silnik spalinowy Czwarta fala (1950) •petrochemia •elektronika •lotnictwo Piąta fala (1990) •sieci cyfrowe •software •nowe media

32 W latach 70-tych ubiegłego wieku D. Bell podjął się dokonania charakterystyki nowego typu gospodarki. Wśród cech przyszłej gospodarki postindustrialnej wymienił: „przesunięcie znaczenia sektorów gospodarczych, spadek znaczenia sektora przemysłowego i rolnictwa na rzecz sektora usług, zmiana dominującej technologii z energetycznej na informatyczną, wzrost znaczenia planowania, prognozowania rozwoju, kontrolowania technologii, rozwój „technologii intelektualnej” (nowe: urządzenia, systemy, materiały etc.), zmiany w strukturze klasowej – dominująca rola wysoko wykwalifikowanych specjalistów (inżynierowie, menedżerowie, ekonomiści etc.) w miejsce właścicieli” ⁹⁸.

Wydaje się, że przewidywania D. Bell były trafne. Współcześnie należy wiązać je z koncepcją GOW. Zdaniem G. Węgrzyn⁹⁹ współczesne (początek XXI wieku) gospodarki charakteryzują się oddziaływaniem dwóch istotnych trendów. Pierwszym jest znaczący wzrost znaczenia sektora usług¹⁰⁰, drugim rosnące znaczenie wiedzy, które zauważalne jest głównie w różnego rodzaju innowacjach, tak o charakterze technologicznym, jak i społecznym¹⁰¹. Rozwój sektora usług, w szczególności działalności, która ma na celu tworzenie czy intensyfikowanie przepływu wiedzy, ma istotny wpływ na budowę GOW. Nie bez znaczenia jest także posiadanie zasobów ludzkich, szczególnie wykwalifikowanych specjalistów¹⁰². Różnica w tempie, jak i kierunkach tworzenia gospodarki opartej na wiedzy pomiędzy państwami w znacznym stopniu wynika z powyższych zależności.

J. Kleer zauważa, że aby mogła zaistnieć gospodarka oparta na wiedzy muszą występować określone „warunki wyjściowe” w danej gospodarce, takie jak: „społeczeństwo winno charakteryzować się wysokim poziomem edukacji, przez który rozumie się powszechność wykształcenia średniego, zaś co najmniej połowa ludności czynnej zawodowo posiada wykształcenie wyższe, wysoki poziom rozwoju gospodarczego tj. min. 20 tys. dol. na mieszkańca i 70 procent udziału usług w tworzeniu PKB, wysoki stopień innowacyjności gospodarki przejawiający się w wysokim potencjalne B+R (udział nakładów wynosi ok. 3% PKB), innowacyjność powinna być rozumiana jako funkcja co najmniej trzech zmiennych, tj. popytu na innowacje, kreatywności ludzi oraz odpowiedniego „klimatu proinnowacyjnego”, w przypadku tej ostatniej istotną rolę spełniać powinno państwo, zarówno gospodarkę jak i społeczeństwo powinna charakteryzować „otwartość”, tworzenie GOW powinno także

98Podstawy zarządzania przedsiębiorstwami w gospodarce opartej na wiedzy, prac. zbior. pod red. B. Mikuły, A. Pietruszki-Ortyl, A. Potockiego, wyd. Difin, Warszawa 2007, s. 20-21, Za: A. Pleśniarska, Gospodarka oparta na wiedzy …, op.cit., s. 143.

99 G. Węgrzyn, Sektor usług w gospodarce opartej na wiedzy – studium komparatystyczne, Oeconomia Copernicana, 1/2013, s. 55.

100 Wydaje się także, że będzie się on nadal utrzymywał i intensyfikował. 101 G. Węgrzyn, Sektor usług …, op.cit., s. 55.

102 Zob. szerzej na ten temat: A. Pleśniarska, Struktura zasobów ludzkich dla nauki i techniki w krajach Unii Europejskiej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Nr 908/2013, s. 5-23.

33 wymuszać modyfikację w funkcjach sektora publicznego (jest to także skutkiem powstawania nowej struktury tak ekonomicznej, jak i społecznej)” ¹⁰³.

Wydaje się jednak, że dwie wyróżniające cechy GOW: „1) nierozerwalne połączenie z cywilizacją informacyjną (także rozwojem technologii teleinformatycznych), 2) dokonanie pewnej zmiany w płaszczyźnie konkurowania - zmiana paradygmatu z ilościowego na jakościowy ( istotne jest nie tylko wykorzystywanie wiedzy, jej posiadanie, lecz także tworzenie)”¹⁰⁴. W gospodarce opartej na wiedzy szczególne znaczenie ma również transfer wiedzy¹⁰⁵ pomiędzy różnymi podmiotami funkcjonującymi w sferze społeczno-gospodarczej, głównie między przedsiębiorstwami, a sferą nauki. Istotne jest zatem budowanie sieci powiązań i współpracy.

E. Skrzypek zauważa, że filarami wiedzy w gospodarce opartej na wiedzy, są: „1) technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT - Information and Comminucation

Technology), 2) kapitał ludzki, 3) kapitał społeczny (przejawiający się w kooperacji, sieciach

społecznych i wzajemnym zaufaniu), 4) zarządzanie wiedzą na poziomie organizacji”¹⁰⁶. Dla porównania K. Piech wymienia następujące filary GOW: 1) kapitał ludzki, 2) system innowacji, 3) technologie teleinformatyczne, 4) otoczenie instytucjonalno-prawne. W ramach systemu innowacji duże znaczenie ma współpraca biznesu z nauką. Technologie teleinformatyczne sprzyjają transferowi wiedzy między granicami. Nie mniej ważne jest otoczenie instytucjonalno-prawne, które winno tworzyć dogodne warunki dla innowacyjności, tworzenia społeczeństwa wiedzy, a także rozwoju pozostałych filarów¹⁰⁷. C. M. Olszak, E. Ziemba do podstawowych filarów GOW zaliczają108:

• innowacje (dyfuzja nowej wiedzy, efektywne wykorzystanie wiedzy istniejącej, tworzenie nowych produktów),

• edukację (tworzenie i transfer wiedzy, kształcenie kapitału ludzkiego niezbędnego dla rozwoju GOW),

103 J. Kleer, Gospodarka oparta na wiedzy a globalizacja: związki czasowe czy przyczynowe, [w:] J. Kotowicz-Jawor (red.), GOW – Wyzwanie dla Polski, PTE, Warszawa 2009, s. 72-73, Za: A. Pleśniarska, Gospodarka oparta na wiedzy …, op.cit., s. 143.

104 A. Pleśniarska, Gospodarka oparta na wiedzy …, op.cit., s. 146.

105 W tym miejscu warto wspomnieć, że tworzeniem wiedzy zajmują się głównie jednostki naukowe czy indywidualni wynalazcy, natomiast jej wdrażaniem zajmują się zazwyczaj przedsiębiorstwa, stąd tak istotny jest transfer wiedzy i technologii. Zob. szerzej na temat transferu wiedzy: M A. Weresa, K. Poznańska (red.), Proces tworzenia wiedzy oraz transferu osiągnięć naukowych i technologicznych do biznesu, wyd. SGH, Warszawa 2011. 106 E. Skrzypek, Gospodarka oparta na wiedzy i …, op.cit., s. 279, Za: A. Pleśniarska, Gospodarka oparta na wiedzy …, op.cit., s. 146.

107 K. Piech, Wiedza i innowacje …, op.cit., s. 217.

34

• otoczenie instytucjonalno-gospodarcze (tworzenie dogodnych warunków transferu wiedzy, tworzenie zachęt dla przedsiębiorców do współpracy z nauką),

• ICT (możliwości transferu, tworzenia, wdrażania wiedzy).

Niewielkie różnice w przywołanych klasyfikacjach filarów GOW pozwalają jednoznacznie stwierdzić, że dla jej zaistnienia niezbędna jest współpraca pomiędzy państwem, którego podstawową rolą jest tworzenie właściwego otoczenia instytucjonalnego, przedsiębiorstwami (szerzej całym rynkiem), które zainteresowane są tworzeniem, współtworzeniem (razem z nauką) innowacji, a także dostrzegającymi realne korzyści z transferu wiedzy oraz społeczeństwem chętnie korzystającym z ICT i posiadającym coraz to lepsze kwalifikacje. Natomiast rozwój technologii i polityka innowacyjna powinna stanowić uzupełnienie dla zmian przeprowadzanych m.in. w takich dziedzinach jak: edukacja, rynek pracy, konkurencyjność. Szczególna uwaga powinna być zwrócona na m.in: budowanie kultury innowacji, zwiększanie dyfuzji technologii, promocję budowania sieci współpracy, znaczenie badań i rozwoju¹⁰⁹.

Ze względu na tematykę pracy należy poczynić refleksję nad znaczeniem edukacji, szczególnie wyższej, która przez niektórych przywoływanych autorów postrzegana jest jako jeden z filarów GOW. Na początku lat 2000 B. A. Lundvall¹¹⁰ wyraził przekonanie, że wiedza jest rdzeniem rozwoju ekonomicznego, natomiast „dla ekonomicznego sukcesu mniej ważne jest posiadanie specyficznej i wyspecjalizowanej wiedzy, niż zdolność kształcenia się i zapominania. We współczesnej gospodarce rynkowej sukces jednostek, przedsiębiorstw, regionów i gospodarek narodowych wymaga szybkiego kształcenia się i zapominania”¹¹¹. Sam proces kształcenia tłumaczony jest przez B. A. Lundvall jako „nabywanie kwalifikacji i umiejętności, prowadzących do osiągnięcia większego sukcesu w realizacji celów jednostek lub organizacji”¹¹². Mimo, iż od opublikowania poglądów B. A. Lundvall upłynęło kilkanaście lat, są one nadal aktualne. Należy zgodzić się także ze spostrzeżeniem, że kształcenie jest istotne dla rozwoju gospodarki, wpływa na innowacje. Jednocześnie zachodzące zmiany społeczno-gospodarcze implikują konieczność ciągłego kształcenia się. Zmianie ulega także tradycyjnie rozumiana rola kształcenia akademickiego. J. Lisý zauważa, że w długim okresie

109 W. Burzyński, Benchmarking Knowledge-based Economy in Switzerland, Netherlands, Finland and Poland – discussion papers, Foreign Trade Research Institute, Warszawa 2004, Nr 86, s.13.

110 B. A. Lundvall rozwinął pojęcie ekonomii kształcenia (learning economy). Zob. szerzej na ten temat: B.A. Lundvall, The Economics of Knowledge and Learning, 2003,

https://smartech.gatech.edu/bitstream/handle/1853/43152/BengtAkeLundvall_1.pdf, (dostęp w dn. 5.05.2014). 111 Bengt-Åke Lundvall, The Learning Economy: Some Implications For The Knowledge Base Of Health And Education Systems[w:] Knowledge Management in the Learning Society, OECD 2000, s. 126.

35 wzrost gospodarczy może być uzależniony od inwestowania w kapitał ludzki, akumulację wiedzy, kwalifikacje i umiejętności ludzi. Natomiast kraje, w których ludzie nie mają dostatecznego dostępu do informacji, nie czerpią korzyści z najnowszej nauki i technologii są skazani na opóźnienie w stosunku do krajów rozwiniętych¹¹³. A. Kukliński podkreśla, że „edukacja jest bardzo ważnym źródłem trwałego rozwoju w kategoriach dynamiki indywidualnej, społecznej i gospodarczej”¹¹⁴. Edukacja przyczynia się do rozwoju talentów, wzmacnia innowacyjne myślenie, tworzy systemy wartości i zaufania, które pozwalają traktować jednostkę jako nośnik procesów rozwojowych. Następnie „system edukacji kształtuje społeczeństwo uczące się, otwarte społeczeństwo permanentnej edukacji, kompetytywne społeczeństwo wiedzy reprezentujące taką dynamikę społeczną, która tworzy przyszły dobrobyt”. System edukacji wpływa na tworzenie się kapitału ludzkiego będącego nośnikiem GOW¹¹⁵.

Podsumowując, należy zauważyć, że do głównych cech charakteryzujących gospodarkę opartą na wiedzy zaliczyć należy, m.in.¹¹⁶: traktowanie wiedzy jako istotnego czynnika wpływającego na wzrost, zwiększanie nakładów finansowych (zarówno publicznych, jaki i prywatnych) na kształcenie i działalność B+R, coraz szersze wykorzystanie ICT, silne powiązanie z globalizacją i cywilizacją informacyjną, wzrost znaczenia różnego rodzaju powiązań, tworzenie sieci umożliwiających konsolidację i wspólne wykorzystanie posiadanych zasobów.

113 J. Lisý, Economic Growth in New (Knowledge – Based) Economy, [w:] R. Borowiecki, A. Jaki (red..), Global and Regional Challenges of the 21st Century Economy, UEK, Kraków 2011, s. 22.

114 A. Kukliński, Edukacja jako źródło trwałego rozwoju Polski – refleksje dyskusyjne, [w:] U. Płowiec (red.), Innowacyjna Polska w Europie 2020 – szanse i zagrożenia trwałego rozwoju, PWE, Warszawa 2010, s.324. 115 Ibidem.

36 2. Dyskusja nad metodami pomiaru gospodarki opartej na wiedzy i diagnoza stanu

rozwoju GOW w Polsce na tle państw członkowskich Unii Europejskiej

Wstęp

W niniejszym rozdziale poruszony zostanie problem kontrowersji dotyczących pomiaru wiedzy jako zasobu, a co za tym idzie występowania trudności z pomiarem gospodarki opartej na wiedzy. Następnie zostaną zaprezentowane podejścia badawcze, które różnią się między sobą w doborze i analizie wskaźników pomiaru GOW. Szczególna uwaga zostanie zwrócona na prezentację metod pomiaru gospodarki opartej na wiedzy, które mają na celu próbę oszacowania poziomu jej rozwoju. Ostatnią część rozdziału stanowić będzie analiza poziomu rozwoju gospodarki opartej na wiedzy w Polsce na tle krajów UE w odwołaniu do międzynarodowych rankingów.