Uczelnie XXI wieku stanęły w obliczu wielu wyzwań, które obejmują różnego rodzaju dziedziny. „F. van Vught238 zauważył, że wśród wyzwań stojących przed współczesnym uniwersytetem należy wymienić konieczność: podjęcia konkurowania z innymi ośrodkami tworzącymi i rozpowszechniającymi wiedzę, sprostania rosnącym oczekiwaniom zarówno studentów, jak i kadry akademickiej, a także wykorzystywania w coraz większym stopniu nowych technologii”239. M. Kozielska podkreśla, że zasadnicze znaczenie technologie informacyjno- komunikacyjne odgrywają w procesie dydaktycznym (zarówno w aspekcie samego kształcenia, jak i organizacji dydaktyki). Jest to szczególnie istotne dla ośrodków akademickich, które winny dążyć do tworzenia programów nauczania będących odpowiedzią na zapotrzebowanie GOW240. Do wspomnianych wyzwań „R. Rinne i J. Koivula241 powołując się na koncepcje M. Castellsa242 zaliczają również konieczność współtworzenia przez uniwersytet społeczeństwa sieciowego, tworzenia ośrodków tworzących i rozpowszechniających wiedzę. O konieczności współtworzenia społeczeństwa wiedzy przez uniwersytety wspomniały już w latach 90-tych takie instytucje jak Bank Światowy czy UNESCO. W swoich raportach bardzo stanowczo podkreślały kryzys szkolnictwa wyższego wynikający z masowości kształcenia, niedostatecznego zróżnicowania programów kształcenia, zmniejszenia nakładów finansowych w przeliczeniu na 1 studenta”243.
238 Zob. szerzej: F. van Vught, Innovative universities, „Tertiary Education and Management”, 1999, vol.5. 239K. Leja, Zarządzanie uczelnią – koncepcje …, op.cit., s.53, Za: A. Pleśniarska, E-learning a współczesny …, op.cit., s.74.
240 M. Kozielska, W poszukiwaniu modelu edukacji dla społeczeństwa wiedzy, [w:] M. Kozielska(red.), Edukacja dla społeczeństwa wiedzy, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2007, s. 15.
241 Por.: R. Rinne, J. Koivula, The changing place of the university and clash of values: The enterpreneurial university in the European knowledge socjety. A review of literaturę, „Higher Education Management and Policy”, 2005, vol. 17(3).
242 Zob. szerzej: M. Castells, The Rise of The Network Society, Blackwell Publishers, Oxford 2000, t.1: The Information Age: Economy, Society and Culture.
243K. Leja, Zarządzanie uczelnią – koncepcje …, op.cit., s.53-55, Za: A. Pleśniarska, E-learning a współczesny …, op.cit., s.74.
90 Zdaniem A. Marszałek, wyzwania dla uczelni należy łączyć głównie z: „nadal postępującym umasowieniem systemu szkolnictwa wyższego, koniecznością dywersyfikacji finansowania uczelni, wzrostem zróżnicowania zarówno demograficznego, ekonomicznego, jak i społecznego w strukturze liczby studentów, pojawieniem się popytu na ofertę kształcenia ustawicznego dla osób dorosłych, rozwojem technologii teleinformatycznych, w coraz większym stopniu wykorzystywanych w edukacji, koniecznością odpowiedzi na zapotrzebowanie wynikające z pojawienia się nowego zjawiska „edukacji bez granic” (borderless education), a co za tym idzie, także eliminacji barier w procesie kształcenia, które należy wiązać zarówno z powstawaniem wirtualnych uniwersytetów, jak i z możliwością podjęcia współpracy pomiędzy nauką a biznesem, wzrastającym zapotrzebowaniem na zróżnicowaną ofertę możliwości kształcenia, tj. pełnowymiarowe (full time), częściowe (part
time), kształcenie tradycyjne (face to face), kształcenie na odległość (distance learning),
globalizacją rynku usług edukacyjnych” 244.
W 2006 roku Komisja Europejska w Komunikacie: Delivering on the Modernisation
Agenda for Universities: Education, Research and Innovation zwracała uwagę, że katalog
wyzwań stojących przed uczelniami jest bardzo obszerny. Wśród najważniejszych wskazywała m.in: 1) konieczność podjęcia działań mających na celu tworzenie związków uczelni z biznesem (on-campus start-ups), 2) konieczność zdobywania przez studentów kwalifikacji i umiejętności odpowiadających na potrzeby rynku pracy (zwiększanie mobilności zatrudniania absolwentów, uczenie się przez całe życie), 3) dyfuzja wiedzy do społeczeństwa (dzielenie się wiedzą ze społeczeństwem i nawiązywanie dialogu ze wszystkimi interesariuszami), 4) promowanie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego na świecie (dbałość o wzrost konkurencyjności europejskich uniwersytetów) i inne245.
Zdaniem J. Szempruch, w XXI wieku należy spodziewać się określonych zjawisk i tendencji, które determinować będą konieczność wprowadzenia zmian w edukacji. Wśród wspomnianych tendencji wymienia m.in: 1) wzrost konieczności posiadania wiedzy specjalistycznej przez pracowników, 2) zmianę zawodu (czasem nawet kilkakrotnie) w ciągu trwania całej kariery zawodowej co powoduje potrzebę kształcenia ustawicznego, 3) specjalizacja będzie postępować wraz z poszerzaniem się granic wiedzy, 4) osoby uczące się (studenci, uczniowie) staną się mniej zależni od swoich nauczycieli jako jedynych
244 A. Marszałek, Uniwersytety w obliczu przemian ekonomiczno-społecznych w XXI wieku, E-mentor, Nr 5 (32)/2009, s.25, Za: A. Pleśniarska, E-learning a współczesny …, op.cit., s.74.
245 Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego, Delivering on the Modernisation Agenda for Universities: Education, Research and Innovation, COM (2006) 208 wersja ostateczna, Bruksela 10.05.2006.
91 dostarczycieli wiedzy, 5) kształcenie na odległość stanie się łatwiejsze, zwiększy się możliwość wykorzystywania narzędzi interaktywnych w procesie kształcenia, 6) informacja nie będzie traktowana jako synonim wiedzy, ta ostatnia bowiem będzie potrzebna w prawidłowym interpretowaniu wiedzy246.
Podobnie J. Auleytner zauważa, że możliwe jest wskazanie cech rozwojowych współczesnych uniwersytetów, wśród których wymienia po pierwsze, umasowienie szkolnictwa wyższego przywołując jednocześnie dane UNESCO, że w 1991 roku na świecie było ok. 68 mln studentów, a już 14 lat później w 2005 roku powyżej 132 mln. Po drugie, zwraca uwagę, że system edukacji ustawicznej jest nie tylko odpowiedzią na zapotrzebowanie rynku pracy, ale jest jednocześnie rodzajem „szansy edukacyjnej” dla ludzi, którzy są już aktywni zawodowo. Po trzecie, wskazuje na rosnącą mobilność studentów. W tym miejscu warto ponownie przytoczyć dane UNESCO dotyczące mobilności studentów – w 2005 roku studiowało zagranicą ok. 2,5 mln osób, a według prognoz w 2025 ma to być 7,5 mln osób. Po czwarte, wymienia całodobową (tradycyjną i wirtualną) dyspozycyjność uczelni jako nową cechę współczesnego uniwersytetu247. Po piąte, zauważa zmianę relacji mistrz-uczeń. Studenci oczekują od wykładowcy pomocy, motywacji, ukierunkowania na nowe problemy, dialogu, a także tworzenia systemu asymetrycznego kształcenia (wykorzystującego bezpośrednie jak i pośrednie (w tym wirtualne) metody nauczania248.
Na podobne wyzwania, z którymi będą musiały zmierzyć się uniwersytety zwraca uwagę B. Denman, wskazując na konieczność249:
• dostosowania oferty edukacyjnej (także jej uelastycznienie) dla wszystkich, którzy zgłaszają na nią zapotrzebowanie, a tym samym uwzględniając potrzeby potencjalnych studentów,
• wyrzeczenia się pełnej swobody w podejmowaniu decyzji dotyczących całego procesu kształcenia (w tym oferty edukacyjnej, czy programów studiów),
• stałej gotowości uczelni do wprowadzania zmian instytucjonalnych (uelastycznienie struktur organizacyjnych),
246 J. Szepmruch, The School and the Teacher in the Period of Change, wyd. Impuls, Kraków 2010, s.19-20. 247 Dla przykładu można wskazać, że w Ameryce Płd. dość mocno rozpowszechnione są studia na odległość. Cieszą się one dużą popularnością, głównie na fakt, że dyplom uznawany jest w krajach anglosaskich.
248 J. Auleytner, Uniwersytet XXI wieku – Kuźnia nowego kapitału intelektualnego, „Biuletyn PTE”, Nr 2 (52)/2011 wydanie spacjalne, s. 16-19.
249 B. Denman, What is a University in the 21st Century?, “Higher Education Management and Policy” Vol. 17, No. 2, OECD 2005, s. 24.
92
• zmiany paradygmatu uczelni, której siłą jest wiedza jako taka na rzecz organizacji tworzącej wiedzę użyteczną, na którą zapotrzebowanie zgłaszają interesariusze zewnętrzni (państwo, czy sektor prywatny).
A. Stecyk wylicza „źródła zmian, które stwarzają presję wyzwań cywilizacyjnych i które kształtują oblicze współczesnych organizacji edukacyjnych”250, takie jak: 1) deregulacja działalności gospodarczej i autonomia podmiotów edukacyjnych (bez ingerencji państwa w sferę dydaktyczną i ograniczeń dotyczących struktur organizacyjnych czy sposobu finansowania), 2) rozwój ICT, 3) pojawienie się świadomego konsumenta produktów i usług edukacyjnych, 4) implikacje wynikające z rynku globalnego (np. nowe formy i rodzaje produktów i usług edukacyjnych), 5) zmiana charakteru i stosunku pracy (elastyczność pracy, outsourcing)251. Tym samym, zarówno globalizacja, jak i rozwój ICT nie pozostaje bez wpływu na wyzwania, przed którymi stoją podmioty na rynku edukacyjnym, w tym także uniwersytety. A. Stecyk podkreśla, że wyzwania te dotyczą m.in: próby pogodzenia zwiększającej się liczby studentów (umasowienie szkolnictwa wyższego), przy jednoczesnej konieczności dywersyfikacji oferty edukacyjnej, wdrażania nowych rozwiązań (w tym w szczególności rozwiązań technologicznych), w procesie dydaktycznym, które mają sprzyjać efektywności systemu komunikacji i przyswajania wiedzy, zróżnicowanie metodologii nauczania (e-learning, ale także propagowanie nowych paradygmatów kształcenia, jak np. współpraca, nauczanie nieformalne), dywersyfikacja źródeł finansowania (poszukiwanie źródeł zewnętrznych)252.
W jednym z raportów OECD w 2008 roku podkreślano, że istnieje „szeroko podzielane przekonanie, że szkolnictwo wyższe jest głównym motorem konkurencyjności ekonomicznej gospodarki globalnej, która w coraz większym stopniu opiera się na wiedzy, sprawia, że stojące na wysokim poziomie szkolnictwo wyższe jest dzisiaj ważniejsze niż kiedykolwiek przedtem”253. We wspomnianym raporcie zwrócono także uwagę, że szkolnictwo wyższe może w znaczący sposób wpłynąć na rozwój społeczno – gospodarczy poprzez: tworzenie kapitału ludzkiego (dydaktyka), budowę baz wiedzy (badania i rozwój), upowszechnianie i wykorzystywanie wiedzy oraz poprzez przechowywanie wiedzy i przekazywanie jej kolejnym pokoleniom (transmisja wiedzy między pokoleniami)254.
250 A. Stecyk, Wartość systemów e-learningowych w podmiotach edukacyjnych, wyd. Difin, Warszawa 2013, s. 195.
251 Ibidem. 252 Ibidem, s. 198.
253Tertiary Education for the Knowledge Society, OECD, Vol. 1, 2008, s.13. 254 Ibidem.
93 Dla pewnego usystematyzowania współczesnych wyzwań warto zauważyć, że możliwe jest wskazanie czterech płaszczyzn (tabela 3.2) wraz obszarami problemowymi. Zmiany te w swych założeniach moją przyczynić się do wygenerowania nowej jakości europejskich uniwersytetów zdolnych do podjęcia rywalizacji w ramach globalnej konkurencyjności, a jednocześnie zaspokajających szeroko rozumienie potrzeby społeczno – gospodarcze.
Tabela 3.2 Współczesne wyzwania europejskich uniwersytetów – płaszczyzny problemowe
PŁASZCZYZNA TYP RELACJI OBSZARY PROBLEMOWE
OFERTA DYDAKTYCZNA uniwersytet - student
- demografia – starzenie się europejskich społeczeństw, - wymiar społeczny – zwiększenie dostępności poszczególnych grup społecznych do kształcenia - jakość programów nauczania i kierunków studiów
ROZWÓJ KADR NAUKOWYCH uniwersytet – kadra naukowa
- zatrudnianie i rozwój kariery naukowej (w tym także mobilność) GOSPODARKA I FINANSOWANIE uniwersytet – gospodarka uniwersytet - państwo - dywersyfikacja źródeł finansowania szkolnictwa wyższego
- współpraca nauki z biznesem WSPÓŁPRACA
I KONKURENCYJNOŚĆ uniwersytet - uniwersytet
- monitorowanie postępów, - porównywalność „atrakcyjności” uniwersytetów
- współpraca międzynarodowa Źródło: A. Dyba, Współczesne wyzwania europejskich uniwersytetów a rozwój Europy, [w:] S. Partycki (red.), Strategie działań w warunkach kryzysu, wyd. KUL, Lublin 2013, s. 299.
Pierwszą płaszczyzną współczesnych wyzwań europejskich uniwersytetów jest oferta dydaktyczna. Zmiany demograficzne będą w przyszłości powodowały nie tylko konieczność „otwarcia” europejskich uniwersytetów na studentów z innych kontynentów, ale także konieczność przeformułowania pojęcia: „student”. W obliczu zmian z jednej strony społecznych (demografia), z drugiej gospodarczych (zmiany na rynku pracy, konieczność podnoszenia lub zmiany kwalifikacji), zapewne generować będzie konieczność stworzenia ofert dydaktycznej także dla osób starszych255. W. Furmanek256 zauważa, że uniwersytet w przyszłości będzie charakteryzował się tym, że wśród studentów będą również ludzie dorośli posiadający znaczne doświadczenie zawodowe. Potrafiący wskazać zakres tematyczny, który powinien być realizowany przez nauczycieli akademickich257. Istnieje także pilna potrzeba
255 A. Dyba, Współczesne wyzwania europejskich uniwersytetów a rozwój Europy, [w:] S. Partycki (red.), Strategie działań w warunkach kryzysu, wyd. KUL, Lublin 2013, s.299-300.
256 W. Furmanek, Edukacja zawodowa wobec wyzwań społeczeństwa wiedzy, [w:] M. Kozielska (red.), Edukacja dla społeczeństwa wiedzy, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2007, 91.
94 poprawy jakości szkolnictwa wyższego głównie w kontekście dostosowania kierunku studiów i programów do potrzeb rynku pracy258. K. Denek259 podkreśla, że „ukończenie uniwersytetu nie gwarantuje wiedzy do końca życia zawodowego (…) absolwenci muszą liczyć się z kilkakrotną zmianą miejsca zatrudnienia i charakteru pracy. Wiąże się z tym kilkukrotny powrót do nauki. Stawia to przed uczelnią zadanie przygotowania absolwentów do ustawicznego kształcenia się oraz zorganizowania dla nich różnych form dokształcania i doskonalenia zawodowego”260.
Drugą z wymienionych płaszczyzn jest rozwój kadr naukowych. Wydaje się, że w ramach tej płaszczyzny szczególnie istotne jest zwrócenie uwagi na aspekt zatrudnienia, a co się z tym wiąże wprowadzenia bardziej przejrzystego procesu rekrutowania pracowników naukowych. W kontekście rozwoju kadr naukowych istotne jest dokonanie zmian dotyczących zmiany finansowania badań naukowych, dostosowania form wynagradzania do zachodzących zmian (np. wynagradzanie za prowadzenia zajęć w formie e-learningu) czy stworzenie możliwości rozwoju kariery naukowej także pozaakademickiej261.
Trzecią płaszczyzną jest gospodarka i finansowanie. U. Jeruszka zauważa, że szkolnictwo wyższe i gospodarka to dwie sfery powiązane262 i oddziałujące na siebie. „Z jednej strony szkolnictwo wyższe kształci wysoko wykwalifikowane kadry dla gospodarki (…) potrzeby rynku pracy i oczekiwania pracodawców wyznaczają wymiar jakościowy i ilościowy podaży absolwentów szkół wyższych. Z drugiej strony szkolnictwo wyższe ma ogromny wpływ na budowę kapitału intelektualnego i społecznego, na produktywność, konkurencyjność i efektywność gospodarki”263. Natomiast M. Skilbeck podkreśla, że „uniwersytet nie jest już spokojnym miejscem, w którym w równym tempie uczy się studentów, wykonuje prace badawcze i kontempluje wszechświat (…) Uniwersytet to potężny skomplikowany, wymagający i konkurencyjny biznes, który wymaga stałego inwestowania na wielką skalę”264.
Ostatnią płaszczyzną wyzwań dla europejskich uniwersytetów jest współpraca i konkurencyjność. Globalne zmiany wymuszają niejako konieczność współpracy między uniwersytetami, istotne jest stwarzanie trwałych sieci transferu wiedzy. Ważne jest także
258 A. Dyba, Współczesne wyzwania europejskich …, op.cit., s.299-300.
259 Powołując się na J. Szwed, Jaka szkoła wyższa?, „Forum Akademickie” 2008, nr 9.
260 K. Denek, Uniwersytet w perspektywie społeczeństwa wiedzy – Nauka i edukacja w uniwersytecie XXI wieku, WSPiA, Poznań 2011, s. 165.
261 A. Dyba, Współczesne wyzwania europejskich …, op.cit., s.299-300.
262 Zob. szerzej na temat relacji pomiędzy uniwersytetem a biznesem w kontekście GOW: J. S. Metcalfe, Univeristy and Business Relations: Connecting the Knowledge Economy, A review of Science, Learning & Policy, 2010, Vol. 48 Issue 1, s.5-33.
263 U. Jeruszka, Efektywność kształcenia w szkołach wyższych, „Polityka Społeczna”, Nr 1/2011, s.1. 264 M. Kwiek, Transformacje uniwersytetu …, op.cit., s.98-99.
95 stworzenie narzędzi pozwalających na ocenę jakości (powszechnie zwaną „atrakcyjnością uniwersytetu”265) i porównywalność (rankingi) uniwersytetów266.
Współczesne wyzwania uniwersytetów są wielopłaszczyznowe. Powiązane są niemal ze wszystkimi aspektami funkcjonowania uczelni wyższej. Wydaje się jednak, że możliwe jest wskazanie 3 najważniejszych wymiarów wyzwań dla uniwersytetów, tj.: 1) demograficznego, 2) globalnego, 3) transfer wiedzy. Wspomniane wymiary korespondują z koncepcją gospodarki opartej na wiedzy, w której jednym z ośrodków napędzających jej rozwój są uczelnie wyższe. Wykres 3.1 Struktura populacji świata w wieku 15-24 lata w %, w latach 1950 i 2050
Źródło: The World Population Data Sheet 2009, http://www.prb.org/pdf09/09wpds_eng.pdf (dostęp w dn.27.02.2011).
Zmiany demograficzne są dla uczelni wyższych wyzwaniem kluczowym, determinują one bowiem pozostałe reformy dotyczące dywersyfikacji finansowania uczelni, zmiany struktury organizacyjnej uczelni, oferty edukacyjnej. Warto przytoczyć dane dotyczące struktury ludności (wykres 3.1 ). Według prognoz w 2050 roku liczba ludności w wieku 15 – 24 lata zmieni się na korzyść Afryki przy jednoczesnym zdecydowanym zmniejszeniu w krajach rozwijających się. Jednocześnie warto zauważyć stosunkowo dużą mobilność ludności na świecie (mapa 3.1). Co niewątpliwie będzie w przyszłości oddziaływało także na
265 Atrakcyjność jest pojęciem trudno definiowalnym. Jednocześnie w tym ujęciu ma także wiele kontekstów, bowiem można mówić o atrakcyjności uniwersytetu z perspektywy studentów (oferta dydaktyczna), miejsca pracy (atrakcyjne miejsce kariery zawodowej), atrakcyjny ośrodek badawczy (prowadzenie badań, innowacyjność). Szerzej na temat atrakcyjności uniwersytetów zobacz: M. Kwiek, Transformacje uniwersytetu – zmiany instytucjonalne i ewolucyjne polityki edukacyjnej w Europie, wyd. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2010. 266 A. Dyba, Współczesne wyzwania europejskich …, op.cit., s.300-302.
30 9 7 54 11 29 7 53 0 10 20 30 40 50 60
Kraje rozwinięte Afryka Ameryka Łacińska Azja i Pacyfik
%
96 szkolnictwo wyższe. Jak podają badania, najbardziej mobilni są studenci z Chin, Korei Południowej i Indii, natomiast wśród państw europejskich Niemcy267. Wśród najpopularniejszych krajów (według OECD – 2012r.) docelowych dla osób chcących podjąć studia zagranicą są Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja, Niemcy i Australia268. W przyszłości należy spodziewać się mobilności studentów także z krajów rozwijających się. Mimo spadku liczby studentów w niektórych państwach to właśnie mobilność może w przyszłości przesądzić o wzroście globalnego popytu na usługi edukacyjne na poziomie wyższym269.
Mapa 3.1 Wizualizacja globalnej migracji w 2007 roku w odniesieniu do indeksu HDI (Human Development Index)
Źródło: Human Development Report 2009, UNDP 2009, s. 24.
Zdaniem B. Siwińskiej, „przepływy studentów zagranicznych oraz potrzeba kształcenia pod potrzeby GOW i potrzeby globalnego rynku pracy są najważniejszymi czynnikami wpływającymi na rzeczywistą internacjonalizację szkolnictwa wyższego”270. Międzynarodowe prognozy zakładają, że popyt na edukację wyższą za granicą będzie gwałtownie wzrastać z 1,8 mln studentów zagranicznych w 2000 roku (rok bazowy) do 7,2 mln w roku 2025. Natomiast 70% wśród studentów zagranicznych w przyszłości będą
267 A. Wodecki, E-learning wobec trendów demograficznych w Polsce i na świecie, [w:] M. Dąbrowski, M. Zając (red.), E-learning w szkolnictwie wyższym – potencjał i wykorzystanie, Fundacja Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych, Warszawa 2010, s. 25,27.
268 “Higher Education”, in Education Today 2013: The OECD Perspective,OECD 2012, s. 63. 269 A. Wodecki, E-learning wobec trendów …, op.cit., s. 25,27.
97 stanowili Azjaci (ponad połowa popytu światowego będzie reprezentowana przez studentów z Chin i Indii w 2025)271.
Według prognoz OECD do 2030 roku 1) udział studentów będzie nadal wzrastał, co będzie wynikało z rozwoju szkolnictwa wyższego, odmienny trend będzie dotyczył tylko niewielkiej liczby państw, 2) wśród studentów będzie zdecydowanie więcej kobiet niż mężczyzn, 3) populacja studentów będzie także bardziej zróżnicowana, zwiększy się liczba studentów zagranicznych, studentów w wieku starszym, a także wzrośnie liczba osób studiujących w niepełnym wymiarze czasu, 4) pojawią się zmiany w politykach edukacyjnych poszczególnych państw, mające na celu walkę z nierównościami społecznym, a tym samym poprawie dostępności do edukacji osób dotychczas mających do niej ograniczony dostęp272. Wymienione kierunki zmian odnoszą się głównie do struktury populacji studentów. W odwołaniu do kadry akademickiej OECD prognozuje, że zawód profesora będzie w dużo większym stopniu zorientowany na działalność międzynarodową, także przy zwiększonej mobilności, pozostając jednocześnie nadal w krajowych strukturach akademickich. Ponadto większy nacisk kładziony będzie na specjalizację w ramach danej dziedziny przy jednoczesnym zróżnicowaniu możliwości zawieranych kontraktów o pracę. W prognozach OECD interesujące są także tendencje, które odwołują się do zmian, które mogą nastąpić w przyszłości, a mają swoje implikacje dla całych społeczeństw. Jedną z nich jest obawa o pojawienie się grup społecznych wykluczonych ze względu na brak posiadanego wykształcenia wyższego, nadal problemem będzie także kwestia nierówności w wynagradzaniu kobiet, mimo iż będą ono stanowiły większość wśród liczby studentów. Przewiduje się także,
że połowa (bądź niemal połowa) ludzi młodych w danym społeczeństwie będzie posiadała
wykształcenie wyższe273.
271 Global Student Mobility 2025 - Forecasts of the Global Demand for International Higher Education, IDP Education Australia, September 2002, s. 3.
272Higher Education to 2030 – Demograpy, Vol. 1, OECD, 2008, s.13. 273Ibidem, s.14
98 Wykres 3.2 Prognoza zmiany liczby studentów w 2015, 2020, 2025 w wybranych krajach przy założeniu stałej stopy partycypacji (2005=100)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Higher Education to 2030 – Demograpy, Vol. 1, OECD, 2008, s.47.
DK SE CH IS NO AU NL TR AT US CZ GB MX DE IT BE OECD FR FI HU KR GR SK IE JP PL ES 2015 34,1 30,9 22,0 20,0 18,2 12,2 12,0 12,0 11,9 11,7 7,4 6,9 6,7 4,6 3,7 3,6 1,9 1,5 1,3 0,7 -9,0 -9,9 -11,0 -12,3 -13,0 -23,3 -23,6 2020 37,9 18,0 15,0 13,3 18,2 9,9 11,5 10,9 7,0 10,5 -8,6 0,1 4,9 -2,5 4,8 -0,8 -1,2 2,8 -3,9 -12,6 -18,6 -14,2 -27,1 -8,6 -13,2 -37,3 -25,5 2025 33,2 11,9 6,0 6,7 14,0 8,9 11,7 6,2 -0,4 11,5 -14,9 -1,6 1,4 -9,2 4,6 -3,1 -3,4 6,2 -8,5 -19,0 -34,1 -15,9 -33,1 1,6 -18,3 -44,7 -18,9 -50,00 -40,00 -30,00 -20,00 -10,00 0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 %
99 Interesujące są również prognozy dotyczące liczby studentów do 2025 roku (wykres 3.2). W niemal wszystkich prezentowanych na wykresie państwach OECD obserwowany jest spadek liczby studentów w kolejnych latach. W takich państwach, jak: Hiszpania, Polska, Słowacja czy Kora Płd. jest on wręcz drastyczny w stosunku do roku bazowego 2005. Zaskakująco dobre są natomiast prognozy dla Danii, Szwecji czy Norwegii.
Wymienione powyżej trzy aspekty, tj. zmiana globalnej struktury populacji, duża mobilność ludności, jak również prognozy dotyczące liczby studentów jednoznacznie przemawiają za koniecznością uwzględniania tych prognoz w strategiach rozwoju szkolnictwa wyższego. Przede wszystkim z uwagi na fakt, że podstawową misją uczelni jest dydaktyka. Wobec powyższego, w najbliższej przyszłości europejskie uniwersytety będą musiały zmierzyć się z koniecznością przeformułowania oferty dydaktycznej dostosowanej do zachodzących zmian demograficznych.
Drugie z kluczowych wyzwań uniwersytetów wiąże się ze zjawiskiem globalizacji274. W coraz większym zakresie uniwersytety podejmują globalną rywalizację i poddają się prawom wolnej konkurencji. Następuje „pogłębiająca się demokratyzacja wyższego wykształcenia, wynikająca z umasowienia edukacji”275, wzrasta tym samym liczba osób z wykształceniem wyższym, a także udział sektorów gospodarki opartej na wiedzy w dochodzie narodowym poszczególnych krajów276. Nie bez znaczenia jest także zanikanie barier wynikających z odległości fizycznej. Ponadto według szacunków Banku Światowego na początku XXI wieku globalne wydatki na szkolnictwo wyższe wyniosły niemal 300 mld USD, co stanowi ok. 1%
światowej gospodarki. Odwołując się także do globalnych danych obecnie ok. 80 mln ludzi
studiuje i jest uczonych przez ok. 3,5 mln nauczycieli akademickich277. Już w 1999 roku w jednym z raportów UNESCO zauważono, że globalizacja wywiera wpływ na edukację głównie poprzez: wzrastającą dostępność technologii teleinformatycznych, dostęp i możliwość porównywania jakości wykształcenia wyższego w skali świata, a także wzrastające
274 Cechy charakterystyczne dla procesu globalizacji to m.in.: przełamywanie granic państwowych w sferze działań społecznych, politycznych i gospodarczych, integrowanie, wielopoziomowość, silny związek między postępem nauki, techniki i organizacji, kompresja czasu i przestrzeni, narastanie zjawiska migrującej ludności, złożoność i wielowątkowość. Por.: Z. Dach, Globalizacja –wyzwania i zagrożenia, [w:] Polska wobec procesów globalizacji – aspekty społeczno-ekonomiczne, Z. Dach (red.), wyd. PTE, Kraków 2010, s. 14-15.
275 J. K. Theme, Szkolnictwo wyższe – wyzwania XXI wieku – Polska, Europa, USA, wyd. Difin, Warszawa 2009, s. 21.
276 Dla przykładu można wskazać, że w latach 1985 -1997 według szacunków OECD zakres GOW w dochodzie