WOJEWÓDZKI RYNEK PRACY
3.1. Istota zrównoważonego rozwoju w regionie wielkopolskimw regionie wielkopolskim
3.1.1. Koncepcja rozwoju zrównoważonego
Początki zainteresowania działaniami wpisującymi się w koncepcję roz-woju zrównoważonego sięgają lat 60. ubiegłego wieku. Wówczas to zaczęto zwracać uwagę na wzrost zagrożeń środowiskowych i wyczerpywanie zaso-bów, co spowodowało rozwój nowego modelu cywilizacji oszczędzającego środowisko przyrodnicze i dało początek rewolucji środowiskowej (Markow-ski, Stawasz, 2001, s. 207).
Przyczynkiem do rozwoju badań w zakresie zrównoważonego rozwoju stała się także rewolucja przemysłowa oraz demograficzna, która rozpoczęła się w latach 60. XIX wieku.
W polskim ustawodawstwie i dokumentach planistycznych najczęściej występuje interpretacja, zgodnie z którą zrównoważony rozwój, ekorozwój, rozwój trwały i samopodtrzymujący traktowane są zamiennie. Takie podejście często spotykane jest także w literaturze przedmiotu. Wynika to z faktu do-słownego tłumaczenia określenia sustainable development, jako rozwój trwały, stabilny, zrównoważony, samopodtrzymujący się (Łojewski, 1998, s. 226).
Warto też zauważyć, iż w literaturze rozpatrywane procesy postrzegane były jako ekorozwój, a jego teoriopoznawcze odniesienie wprowadzono do międzynarodowego słownika od 1972 roku, tj. od Konferencji Organizacji Narodów Zjednoczonych w Sztokholmie, gdzie w Deklaracji „Środowisko i człowiek” określono pojęcie ekorozwoju jako „strategię rozwoju ukierunko-waną na racjonalne wykorzystanie lokalnych zasobów oraz wiedzy posiada-nej przez rolników na potrzeby izolowanych obszarów wiejskich Trzeciego Świata”. Współcześnie w literaturze światowej nie używa się już pojęcia ekorozwoju, zastąpiono go terminem sustainable development, który w języku polskim oznacza rozwój trwały. Potwierdzenie tego stwierdzenia odnaleźć można w odnowionej strategii Unii Europejskiej, dotyczącej trwałego roz-woju, będącego załącznikiem do strategii lizbońskiej, w której wskazano, iż „trwały rozwój oznacza, iż potrzeby obecnego pokolenia należy
zaspo-kajać bez uszczerbku dla możliwości zaspokajania potrzeb przez przyszłe pokolenia”19. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż przekład terminu sustainable development rozumianego jako rozwój trwały, nie jest spójny z Konstytucją RP, w której posłużono się w art. 5. pojęciem zrównoważonego rozwoju zapisując: „Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju” (Kon-stytucja RP 1997, art. 65 ust. 5). O ile w literaturze światowej nie używa się pojęcia ekorozwój, to w literaturze polskiej jest często stosowany, za-stępując pojęcie sustainable development. Jego pierwsze definicje pojawiły się w połowie lat osiemdziesiątych XX wieku i oznaczało „prowadzenie wszelkiej działalności gospodarczej w harmonii z przyrodą w taki sposób, aby nie spowodować nieodwracalnych zmian w żywej przyrodzie”; „rozwój społeczno-gospodarczy powinien być zharmonizowany ze środowiskiem przyrodniczym” oraz „wszelkie działania, które poprawiając warunki życia człowieka na ziemi, nie powodują degradacji środowiska przyrodniczego”.
Zastosowanie terminu ekorozwój znalazło wyraz nie tylko w literaturze przedmiotu, ale także w dokumentach planistycznych i programach dzia-łania. W polityce ekologicznej państwa przyjętej w 1991 r., ekorozwój określono jako podporządkowanie potrzeb i aspiracji społeczeństwa i pań-stwa. Określono też możliwości, jakie daje środowisko, którym dysponuje państwo. Polityka ekologiczna państwa w latach 2009–2012 z perspektywą do roku 2016 zawiera już zapis „o konieczności takiego gospodarowania, aby zachować środowisko w możliwie dobrym stanie dla przyszłych poko-leń”. W Strategii zrównoważonego rozwoju Polski do 2015 roku zdefiniowano rozwój zrównoważony, jako „uwarunkowany przestrzenią ekologiczną, a poprzez zakładaną synergię aspektów ekonomicznych, środowiskowych i społecznych, bezpieczny i korzystny dla człowieka, środowiska, gospodarki”
(Pondel, 2013, ss. 18–19).
Pojęcie rozwoju trwałego (zrównoważonego) sprecyzowane zostało w raporcie Komisji Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska i Rozwoju pt. „Wspólna przyszłość” (Our Common Future), opublikowanym w 1987 r., w której rozwój stały zdefiniowano jako trwały, zaspokajający po-trzeby bieżące, ale w sposób niepozbawiający przyszłych pokoleń możliwości zaspokajania ich potrzeb. Ogólność zaproponowanej definicji spowodowała jej popularność, której przejawem stało się wykorzystanie jej założeń w sze-regu programów i dokumentów światowych, m.in. w Deklaracji ze Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro, Konferencji Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój”, UNCED, Konferencji Organizacji Narodów Zjednoczonych z 1992
19 Rada Unii Europejskiej, Odnowiona Strategia UE dotycząca trwałego rozwoju, Bruksela, 26 czerwca 2006 r. (27.06) (OR. en) 10917/06 AF/me 1 DG I PL.
roku, Action Programme – Agenda 21 (Agenda 21), która stanowi dokument programowy, przedstawiający sposób opracowania i wdrażania programów zrównoważonego rozwoju w życie lokalne. Dokument ten został przyjęty na konferencji „Środowisko i Rozwój” z inicjatywy Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1992 roku.
Mimo ogromnego zróżnicowania w definiowaniu, rozumieniu i tłumacze-niu wyrażenia sustainable development, można zaobserwować pewne elementy powtarzające się: rozwój zrównoważony jest typem rozwoju społeczno-gospo-darczego, jest koncepcją międzypokoleniową, integruje działania człowieka, powinien prowadzić do wyrównania szans w zaspokojeniu potrzeb przez wszystkich mieszkańców (Janoś-Kresło, 2008, s. 45).
W sposób najbardziej kompleksowy istotę zrównoważonego rozwoju sformułowano w zasadach ogólnych praw i obowiązków Deklaracji z Rio de Janeiro (1992 r.) w sprawie środowiska i rozwoju Konferencji Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój”, która zawierała 27 ogólnych zasad odnoszących się do stworzenia trwałego i zrównoważonego rozwoju, wśród których najważniejsze to:
Zasada 1. Istoty ludzkie są w centrum zainteresowania w procesie zrównoważonego rozwoju. Mają prawo do zdrowego i twórczego życia w harmonii z przyrodą.
Zasada 3. Prawo do rozwoju musi być wypełnione tak, ażeby spra-wiedliwie połączyć rozwojowe i środowiskowe potrzeby obecnych i przyszłych generacji.
Zasada 4. Aby osiągnąć zrównoważony rozwój, ochrona środowiska powinna stanowić nierozłączną część procesu rozwoju i nie może być rozpatrywana oddzielnie od niego.
Zasada 8. Aby osiągnąć zrównoważony rozwój i wyższą jakość życia dla wszystkich ludzi, państwa powinny zredukować bądź wyelimino-wać nierównoważone systemy produkcji lub konsumpcji oraz promo-wać odpowiednią politykę demograficzną.
Zasada 10. Zagadnienia środowiskowe są najlepiej rozwiązywane, na odpowiednim poziomie, z udziałem wszystkich zainteresowanych obywateli. Na poziomie narodowym każda jednostka powinna mieć zapewniony odpowiedni dostęp do informacji dotyczącej środowiska, w której posiadaniu jest władza publiczna.
Zasada 13. Państwa powinny rozwijać narodowe prawo, mając na uwadze odpowiedzialność i odszkodowania dla ofiar zanieczyszczeń środowiska. Państwa powinny także prowadzić współpracę w szybszy i bardziej zdeterminowany sposób tak, aby wypracować międzynaro-dowe prawo uwzględniające odpowiedzialność i odszkodowania za niekorzystne efekty zniszczeń środowiskowych, spowodowane działal-nością w obrębie ich systemu prawnego, bądź kontrolę na obszarach nieobjętych przez jurysdykcję.
Zasada 17. Ocena oddziaływania na środowisko, jako narodowy in-strument, musi zostać zastosowana dla zamierzonych działań, co do których można się spodziewać, że będą miały znacząco niekorzystny wpływ na środowisko i są przedmiotem podjęcia decyzji przez kom-petentne narodowe władze.
Zasada 25. Pokój, rozwój i ochrona środowiska są współzależne i niepodzielne20.
W Agendzie 21, będącej kolejnym z dokumentów, stanowiącym efekt prac Szczytu Ziemi w Rio de Janerio, zawarto ponad 2500 rekomendacji dla państw, rządów, organizacji i społeczeństw ujętych w cztery sekcje dotyczące różnych (osobnych, ale zintegrowanych) sfer rozwoju:
społeczną i ekonomiczną,
zasobów naturalnych,
sekcję dotyczącą roli głównych grup społecznych i organizacji,
sekcję instrumentów rozwoju zrównoważonego (Janoś-Kresło, 2008, s. 47).
Mimo sformułowania podstawowych zasad, których przestrzeganie prowa-dzić ma do osiągnięcia rozwoju zrównoważonego, wciąż trwają poszukiwania efektywnych i skutecznych sposobów wdrażania tej koncepcji. Naukowcy, politycy i administracja, często na własny użytek prezentują ideę rozwoju zrównoważonego. Koncepcja życia społecznego oparta na zasadach rozwoju zrównoważonego, prowadzić ma do trwałego zintegrowania rozwoju spo-łeczno-gospodarczego oraz ochrony i właściwego kształtowania środowiska przyrodniczego (Pondel, 2013, ss. 22–23).