Samorządowa polityka społeczna w Wielkopolsce

Jeden z ważniejszych celów sformułowanych w ustawach o jednostkach samorządu terytorialnego, stanowi zaspakajanie potrzeb społecznych w ob-szarach objętych działalnością konkretnego samorządu terytorialnego oraz pobudzanie wszelkiej aktywności jej wspólnoty lokalnej oraz regionalnej celem zaspakajania ich potrzeb.

Skuteczność działań samorządu w zakresie zaspokajania potrzeb ludzkich determinuje cztery kategorie czynników, tj.:

 ludzie zamieszkujący na obszarze działań samorządu terytorialnego,

 organizacja działalności samorządowej,

 infrastruktura, tak naturalna (klimat, położenie geograficzne, bogactwa naturalne, rzeźba terenu, gęstość zaludnienia), jak i  sztuczna (sieć komunikacyjna, zagospodarowanie urbanistyczne, placówki służby zdrowia, oświatowe, kulturalne, banki),

 środki finansowe, będące w gestii odpowiednich organów samorzą-dowych, ale także środki będące w gestii poszczególnych obywateli, tworzących zbiorowość samorządową (Wiatr, 1998).

Podział zadań w sferze polityki społecznej odzwierciedla ogólne zasady władzy publicznej. I tak, rolą gmin jest realizacja podstawowych zadań pomocy społecznej wobec osób i  rodzin wymagających wsparcia. Ustawa o pomocy społecznej z 12 marca 2004 roku określa je następująco:

 zaspokajanie niezbędnych potrzeb umożliwiających życie w warunkach godnych człowieka,

 pomoc w nabyciu lub odzyskaniu samodzielności życiowej,

 (re-)integracja społeczna⁴.

Gminy odpowiadają także za świadczenie usług, które ze swej natury powinny być dostępne w  miejscu zamieszkania, pobytu. Chodzi przede wszystkim o:

 udzielenie schronienia, przyznanie niezbędnego ubrania oraz dostar-czenie jednego gorącego posiłku dziennie osobom, które własnym staraniem nie są w stanie zapewnić sobie schronienia, ubrania i po-żywienia,

 domowe usługi opiekuńcze,

 usługi opiekuńcze i  specjalistyczne usługi opiekuńcze w  dziennych ośrodkach wsparcia,

 prowadzenie mieszkań chronionych.

Gminy zajmują się także przyznawaniem i  wypłacaniem zasiłków pie-niężnych (stałych, okresowych, celowych) osobom nieposiadającym niezbęd-nych do życia środków materialniezbęd-nych. Szczegółowy wykaz zadań prezentuje tabela 6.

Powiatom powierzono funkcje kształtowania i realizacji lokalnej polityki społecznej, w tym diagnozowania potrzeb, opracowania lokalnej strategii roz-wiązywania problemów społecznych, opracowywania, koordynacji, kontroli, nadzoru i realizacji programu lokalnej polityki społecznej oraz utrzymania i rozbudowy infrastruktury socjalnej. Powiatowe agendy pomocy społecznej – powiatowe centra pomocy rodzinie – są głównymi podmiotami lokalnej polityki społecznej.

Powiaty świadczą usługi o bardziej specjalistycznym charakterze i po-nadlokalnym zasięgu, w tym przede wszystkim:

 stacjonarne usługi opiekuńcze,

 prowadzenie ośrodków adopcyjno-opiekuńczych oraz rekrutowanie, szkolenie i wspieranie rodzin zastępczych,

 organizowanie i  prowadzenie całodobowych placówek opiekuńczo--wychowawczych,

 wspieranie wychowanków rodzin zastępczych oraz placówek opie-kuńczo-wychowawczych w usamodzielnieniu,

 prowadzenie ośrodków interwencji kryzysowej dla osób/rodzin znaj-dujących się w sytuacji kryzysowej,

 usługi poradnicze, prawne, psychologiczne i rodzinne oraz działania na rzecz osób niepełnosprawnych,

 prowadzenie ponadlokalnych ośrodków wsparcia i  mieszkań chro-nionych.

4 Szerzej: Ustawa z 12 marca 2004 o pomocy społecznej; także Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (Dz.U., nr 16, poz. 95).

Tabela 6. Zadania gmin w zakresie pomocy społecznej Zadania własne Zadania własne

o charakterze

obowiązkowym Zadania zlecone gminie

ƒ prowadzenie domów pomocy społecznej, ośrodków wsparcia o zasięgu lokalnym oraz kierowanie do nich osób wymagających opieki,

ƒ przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych i specjalnych celowych,

ƒ przyznawanie pomocy rzeczowej,

ƒ przyznawanie pomocy w naturze na ekonomiczne usamodzielnienie,

ƒ przyznawanie i wypłacanie zasiłków i pożyczek na ekonomiczne usamodzielnienie,

ƒ inne zadania z zakresu pomocy społecznej

ƒorganizowanie i prowadzenie gminnych ognisk

ƒudzielanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osób bezdomnych i innych osób niemających dochodu sprawienie pogrzebu, w tym osobom bezdomnym, i własnych o charakterze obowiązkowym gminy.

ƒ przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych, renty

pobierające zasiłek stały oraz osoby pobierające zasiłek okresowy, opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne określonych w przepisach o p.u.z. przyznawanie i wypłacanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w wyniku klęski żywiołowej lub ekologicznej,

ƒ przyznawanie zasiłku celowego w formie biletu kredytowanego, ustaw, mających na celu ochronę życia osób i rodzin po zapewnieniu odpowiednich środków, utworzenie

i utrzymanie ośrodka pomocy społecznej i zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników realizujących wymienione wyżej zadania.

Źródło: Pająk K., 2011, Samorząd terytorialny i jego wewnętrzna transformacja, s. 121.

Szczegółowy zakres zadań powiatu w zakresie polityki społecznej pre-zentuje poniższa tabela.

Tabela 7. Zadania powiatu w zakresie pomocy społecznej

Zadania własne Zadania z zakresu

administracji rządowej realizowane przez powiat

ƒ zapewnienie, organizowanie i prowadzenie usług o określonym standardzie w domu pomocy społecznej o zasięgu

ponadgminnym, organizowanie mieszkań chronionych oraz kierowanie osób ubiegających się o przyjęcie do domu pomocy społecznej,

ƒ opracowywanie powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych,

ƒ udzielanie informacji o prawach i uprawnieniach,

ƒ organizowanie i prowadzenie specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego dla rodzin naturalnych i zastępczych, a także terapii rodzinnej,

ƒ prowadzenie ośrodka interwencji kryzysowej,

ƒ zapewnienie opieki i wychowania dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodziców oraz dzieciom niedostosowanym społecznie, w szczególności poprzez prowadzenie i organizowanie ośrodków

adopcyjno-opiekuńczych, placówek opiekuńczo-wychowawczych, w tym ognisk wychowawczych, świetlic i klubów środowiskowych o zasięgu ponadgminnym dla dzieci i młodzieży, a także tworzenie i wdrażanie programów pomocy dziecku i rodzinie,

ƒ zapewnienie szkolenia i doskonalenia zawodowego kadr pomocy społecznej z terenu powiatu,

ƒ doradztwo metodyczne dla ośrodków pomocy społecznej i pracowników socjalnych,

ƒ finansowanie powiatowych ośrodków wsparcia, z wyłączeniem ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi,

ƒ pomoc w integracji ze środowiskiem osób opuszczających zakłady karne oraz niektóre rodzaje placówek opiekuńczo-wychowawczych, resocjalizacyjnych, zakłady dla nieletnich i rodziny zastępcze,

ƒ przyznawanie pomocy pieniężnej na usamodzielnienie oraz pokrywanie wydatków związanych z kontynuowaniem nauki osobom opuszczającym niektóre typy placówek opiekuńczo-wychowawczych, schroniska, zakłady poprawcze, domy pomocy społecznej i rodziny zastępcze,

ƒ organizowanie opieki w rodzinach zastępczych oraz udzielanie pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania umieszczonych w nim dzieci,

ƒ podejmowanie innych działań wynikających z rozeznanych potrzeb,

ƒ realizacja innych zadań przewidzianych w odrębnych ustawach.

ƒorganizowanie i zapewnianie funkcjonowania powiatowych ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi,

ƒpomoc uchodźcom,

ƒutworzenie i utrzymanie powiatowego centrum pomocy rodzinie i zapewnianie środków na wynagrodzenia pracowników realizujących wskazane wyżej zadania.

Źródło: Pająk K., 2011, Samorząd terytorialny i jego wewnętrzna transformacja, Toruń, s. 54.

Do zadań samorządu województwa w zakresie polityki społecznej należy przede wszystkim:

 opracowywanie i realizacja wojewódzkiej strategii polityki społecznej,

 rozpoznawanie przyczyn ubóstwa i  opracowywanie regionalnych programów pomocy społecznej, będących wsparciem dla działań samorządów lokalnych,

 organizowanie i kształcenie służb społecznych,

 inspirowanie i  promowanie innowacyjnych rozwiązań w  zakresie pomocy społecznej,

 sporządzanie bilansu potrzeb pomocy społecznej oraz sprawozdaw-czości i przekazywanie ich wojewodzie.