Organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego

Organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego muszą działać w oparciu o trzy zasady ustrojowe:

1) zasada, zgodnie z którą „dozwolone jest jedynie to, co prawo wyraźnie przewiduje”,

2) zasada praworządności wyrażająca się poprzez dwa zakazy:

– zakaz subdelegowania kompetencji na inne organy bez wyraźnego ustawowego upoważnienia,

– zakaz przekraczania granic ustawowego upoważnienia,

3) zasada ścisłej interpretacji przepisów przyznających kompetencje do podejmowania działań w formach jednostronnych i władczych, których nie można domniemywać.

W tym zakresie radni powinni kierować się interpretacją zawężającą (Korzeniowska (red.), 2005, ss. 40–41).

Kwestie przeprowadzania wyborów, w  tym tryb ich przeprowadzania i zgłaszania kandydatów, określa ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r., Dz.U.

2011, nr 21, poz. 112 z późn. zm. – Kodeks wyborczy, zgodnie z delegacją ustawy zasadniczej, która stwierdza, iż zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyborów określa ustawa.

Wskazana ustawa w sposób kompleksowy reguluje zagadnienia wyborcze.

Zastąpiła ona dwa, obowiązujące do 2011 roku akty prawne, mianowicie:

ustawę Ordynację wyborczą do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (porównaj: Ustawa z  16 lipca 1998) oraz Ustawę o  bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta (porównaj: Ustawa z 20 czerwca 2002).

Ustawa przyznaje czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do or-ganów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego w tym rady gminy – obywatelowi polskiemu oraz obywatelowi Unii Europejskiej niebędącemu obywatelem polskim, który najpóźniej w  dniu głosowania kończy 18 lat, oraz stale zamieszkuje na obszarze tej gminy (Ustawa z  5 stycznia 2011, art. 10.3). Prawa wybierania (czynne prawo wyborcze) nie posiadają osoby:

1) pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu, 2) pozbawione praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału

Stanu,

3) ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądu (Ustawa z 5 stycznia 2011, art. 10 § 2).

Biernego prawa wyborczego nie posiada osoba (Ustawa z  5 stycznia 2011, art. 11.2):

1) skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe,

2) wobec której wydano prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa wybieralności, o którym mowa w art. 21a ust. 2a Ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990. Dotyczy przypadków osób, wobec których wydano orzeczenie stwierdzające fakt złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego, i w stosunku do których, sąd orzekł utratę prawa wybieralności w wyborach do Sejmu, Senatu i Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach powszechnych

do organu i  na członka organu jednostki samorządu terytorialnego oraz organu jednostki pomocniczej jednostki samorządu terytorialnego, której obowiązek utworzenia wynika z ustawy, na okres od 3 do 10 lat (Ustawa z 18 października 2006, art. 21a ust. 2a).

3) Prawa wybieralności nie ma obywatel Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim, pozbawiony prawa wybieralności w  państwie członkowskim Unii Europejskiej, którego jest obywatelem.

Ustawa wprowadza również zasadę, iż można kandydować jednocześnie tylko do jednego z organów tj. rady gminy, powiatu lub sejmiku województwa;

nie można być jednocześnie członkiem więcej niż jednej z wymienionych rad. Prawo zgłaszania kandydatów przysługuje komitetom wyborczym par-tii politycznej, koalicyjnym komitetom wyborczym, komitetom wyborczym organizacji oraz komitetom wyborczym wyborców (Ustawa z  5 stycznia 2011, art. 399).

Statutowe organy partii i organizacji występują w roli komitetów wy-borczych. Wyborcy zaś, w celu zgłoszenia list kandydatów, tworzą komitety wyborcze w  liczbie co najmniej 15 osób, po zebraniu co najmniej 1000 podpisów obywateli mających prawo wybierania, popierających utworzenie komitetu wyborczego wyborców (Ustawa z 5 stycznia 2011, art. 403 § 1, 2).

Zgodnie z zapisami art. 417 § 1. Ustawy Kodeks wyborczy okręg wyborczy obejmuje część obszaru gminy. W gminach na terenach wiejskich okręgiem wyborczym jest jednostka pomocnicza gminy. Jednostki pomocnicze gminy łączy się w celu utworzenia okręgu lub dzieli się na dwa lub więcej okręgów wyborczych, jeżeli wynika to z konieczności zachowania jednolitej normy przedstawicielstwa. Jednostkę pomocniczą gminy dzieli się na dwa lub więcej okręgów wyborczych również wtedy, gdy:

 w gminie niebędącej miastem na prawach powiatu liczba radnych wybieranych w danej jednostce pomocniczej byłaby większa niż 1,

 w mieście na prawach powiatu liczba radnych wybieranych w danej jednostce pomocniczej byłaby większa niż 10.

W miastach przy tworzeniu okręgów wyborczych uwzględnia się utwo-rzone jednostki pomocnicze. Ustawa w art. 418 stanowi, iż w każdym okręgu wyborczym tworzonym dla wyboru rady w gminie niebędącej miastem na prawach powiatu, wybiera się 1 radnego, a w mieście na prawach powiatu tworzy się okręgi wyborcze, w  których wybiera się od 5 do 10 radnych.

System wyboru radnych z  wyjątkiem miast na prawach powiatu, polega na podziale gminy na tyle okręgów wyborczych, ile mandatów jest do ob-sadzenia w danej radzie. Liczba mandatów zależy od liczby mieszkańców w danej gminie. W zależności od liczby mieszkańców gminy dokonuje się wyboru radnych w liczbie:

 piętnastu radnych w gminach do 20 000 mieszkańców,

 dwudziestu jeden w gminach do 50 000 mieszkańców,

 dwudziestu trzech w gminach do 100 000 mieszkańców.

Największe zmiany ustawa wprowadziła na szczeblu gminnym w  od-niesieniu do radnych wybieranych w  miastach, które nie są miastami na prawach powiatu (art. 418), wprowadzając w nich okręgi jednomandatowe.

Oznacza to, że przy zastosowaniu zasady większości względnej w  okręgu wyborczym zostanie wybrany jeden radny, który uzyska największą liczbę głosów (art. 443). System okręgów jednomandatowych stosowany jest w pań-stwach demokratycznych, takich jak Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja, Kanada. Zwolennicy okręgów jednomandatowych wskazują, iż takie rozwiązanie stanowi najprostszy system wybierania radnych, wynikający wprost z definicji demokracji jako systemu, w którym prawo stanowi wola większości obywateli. Ponadto wskazują, iż system taki pozwala uniknąć sytuacji, w  której o  obsadzie stanowiska radnego decydują listy partyj-ne. Wprowadzenie jednomandatowych okręgów wyborczych pozwoli na zwiększenie identyfikacji wyborców z radnymi i odwrotnie (Walczak, 2012, s. 212). Nie bez znaczenia jest tu również opinia samych obywateli, którzy w przeprowadzonym przez Ośrodek Badania Opinii Publicznej w 2008 roku badaniu, dotyczącym opinii na temat wprowadzenia okręgów jednomandato-wych opowiedzieli się w zdecydowanej większości za ich utworzeniem – za 64%, przeciwko 13%, bez zdania pozostało 23% respondentów (CBOS 2008).

O wyborze radnego rozstrzyga liczba ważnie oddanych głosów na poszcze-gólnych kandydatów, przy zachowaniu zasady wyborów większościowych.

Przyjęty sposób podziału mandatów, według A. Piekary, jest uzasadniony, gdyż uwzględnienia specyfikę życia społeczno-politycznego w małych i dużych wspólnotach terytorialnych i jednocześnie stwarza podstawę zróżnicowania me-chanizmów demokratycznych kreujących władzę lokalną (Piekara 1990, s. 9).

Ustawa w art. 371 stanowi, iż wybory do rad zarządza się nie wcześniej niż na 4 miesiące i nie później niż na 3 miesiące przed upływem kadencji rad.

Datę wyborów wyznacza się na ostatni dzień wolny od pracy poprzedzający upływ kadencji rad. Prezes Rady Ministrów, po zasięgnięciu opinii Państwowej Komisji Wyborczej, wyznacza, w drodze rozporządzenia, datę wyborów oraz określa dni, w których upływają terminy wykonania czynności wyborczych przewidzianych w kalendarzu wyborczym. Rozporządzenie Prezesa Rady Mi-nistrów podaje niezwłocznie do publicznej wiadomości i ogłasza w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej najpóźniej na 80 dni przed dniem wyborów.

Wraz z dniem wydania rozporządzenia o wyborach rozpoczyna się oficjalna kampania wyborcza. Wybrani radni tworzą organ stanowiący jednostki samo-rządu terytorialnego (Byjoch, Sulimierski, Tarno, 2000, ss. 25–26).