Według Erika Stama [2015, ss. 1759–1769] składnikami ekosystemu przedsiębiorczości są warunki strukturalne i systemowe. Pierwsze zawierają okoliczności społeczne (instytucje formalne i nieformalne) i fizyczne umożliwiające bądź ograniczające interakcje między-ludzkie. Dodatkowo ma w tym przypadku znaczenie dostęp do egzogennego popytu na nowe dobra i usługi. Dostęp do kupujących dobra i usługi może być jednak bardziej zależny od względnej pozycji ekosystemu niż od wewnętrznych warunków ekosystemu. Warunki te można postrzegać jako podstawowe źródła tworzenia wartości w ekosyste-mie przedsiębiorczym. Jednak aby w pełni zrozuw ekosyste-mieć, w jaki sposób te fundamentalne przyczyny prowadzą do osiągnięcia efektu, niezbędny jest wgląd w mechanizm działania warunków systemowych prowadzących do aktywności o charakterze przedsiębiorczym. Do tego typu okoliczności zalicza się: sieci przedsiębiorców, przywództwo, finansowanie, talenty, wiedzę i usługi wspierające. Stanowią one rdzeń ekosystemu, bowiem przede wszystkim obecność tych składników i interakcja między nimi determinuje sukces ekosy-stemu. Sieci przedsiębiorców umożliwiają przepływ informacji, pozwalając na efektyw-ną dystrybucję pracy i kapitału. Przywództwo wskazuje kierunki aktywności i dostarcza wzorów do naśladowania dla całego ekosystemu przedsiębiorczości. Stanowi jednocześ-nie czynnik kluczowy dla budowania i utrzymania zdrowego ekosystemu. Niezbędne jest zaangażowanie „widocznych” liderów przedsiębiorczości, którzy oddani są dla regionu. Dostęp do finansowania to element kluczowy dla inwestycji w niepewne projekty o dłu-goterminowym horyzoncie. Najlepiej, by finansowanie zapewnione było przez aktorów
posiadających wiedzę na temat przedsiębiorczości [Kerr, Nanda 2009, ss. 124–149]. Praw-dopodobnie najważniejszym elementem efektywnego ekosystemu przedsiębiorczości, jak podkreśla Stam [2015, ss. 1759-1769], jest obecność zróżnicowanej, doświadczonej siły roboczej (talenty [Lee, Florida, Acs 2004, ss. 879–891]). Istotne źródło szans dla przed-siębiorczości stanowi natomiast wiedza, pochodząca zarówno z organizacji prywatnych, jak i publicznych [Audretsch, Lehmann 2005, ss. 1191–1202]. Ostatni warunek systemo-wy – usługi wspierające dostarczane przez różnorodnych pośredników, może w znacz-nym stopniu ograniczyć bariery wejścia dla nowych projektów i zmniejszyć czas wpro-wadzania na rynek inwestycji [Zhang, Li 2010, ss. 88–109].
W tym kontekście warto zwrócić uwagę na fakt, iż ekosystem przedsiębiorczości po-strzegać można przez pryzmat ekosystemu biznesowego. Ten zaś, jak podkreśla Artur Wilczyński [2011, ss. 377–388], posiada cechy złożonego systemu adaptacyjnego. Zmie-niająca się struktura owego ekosystemu złożona z licznych oddziałujących wzajemnie organizacji zyskuje swą adaptacyjność poprzez wyzwalanie trzech cech powiązanych z koncepcją teorii złożoności, tj.: samoorganizacji, emergencji i koewolucji [szerzej: Vuori 2005, s. 909]. Samoorganizacja jest dynamicznym i dostosowującym procesem, w którym systemy samodzielnie uzyskują i zachowują strukturę (w ujęciu przestrzen-nym, czasowym i funkcjonalnym) bez zewnętrznego wpływu (polecenia, manipulacja, ingerencja, nacisk). Zjawisko emergencji w złożonym systemie adaptacyjnym opiera się na założeniu, że niewielka zmiana w jednej części systemu przyniesie nieoczekiwane zmiany w innych jego częściach. Emergencja to powstawanie jakościowo nowych form i zachowań wynikające z oddziaływań między prostszymi elementami. Trzecią cechą ekosystemu biznesowego jest koewolucja, w której organizacje (agenci) współistnieją ze sobą. Koewolucja ma charakter dynamiczny i jest procesem ciągłych i jednoczesnych interakcji, które pomagają agentom w procesie adaptacji oraz ewolucji w ramach syste-mu. Koewolucja występuje na poziomie mikro, na którym organizacje ustalają relacje pomiędzy przedsiębiorstwem a otoczeniem [Anderson 1999, s. 220; Wilczyński 2011, ss. 377–388]. Graficzne ujęcie koncepcji kluczowych elementów, wyników i rezultatów ekosystemu przedsiębiorczości w kontekście cech systemu złożonego przedstawiono na rysunku 1.
Rysunek 1. Kluczowe elementy, wyniki i rezultaty ekosystemu przedsiębiorczości
Źródło: opracowanie własne na podstawie Stam 2015, ss. 1759–1769 oraz Peltoniemi 2006, s. 14.
Elementy ekosystemu przedsiębiorczości w tym ujęciu generowane są przez różne-go rodzaju organizacje (agentów), między którymi zachodzą zjawiska permanentnych interakcji. Organizacje te uzyskują i zachowują określoną strukturę, podlegając zjawi-sku samoregulacji. Wynikiem działania przedmiotowego systemu zaś jest wyłanianie się działań przedsiębiorczych związanych immanentnie z odkrywaniem, kreowaniem i eksploatacją szans. Ostatecznym, mierzalnym rezultatem funkcjonowania ekosystemu przedsiębiorczości jest zagregowane tworzenie wartości. Organizacje członkowskie eko-systemu przedsiębiorczości (generujące elementy ekoeko-systemu) tak samo jak członkowie każdego ekosystemu biznesowego zdolne są do podejmowania świadomych, niezależ-nych decyzji. Przedsiębiorstwa ukierunkowane są na innowacyjność i sukces w sensie komercyjnym, oczekując jednocześnie wykorzystania innych członków i ich zdolności. Cały ekosystem dostosowuje się do jego otoczenia, które ma zmienny charakter. W swej istocie zatem ekosystem przedsiębiorczości jest strukturą dynamiczną, która podlega ewolucji w czasie. Stąd też istotnym elementem prezentowanego modelu są sprzęże-nia zwrotne między kreowaniem wartości a elementami ekosystemu oraz aktywnością przedsiębiorczą a elementami ekosystemu.
Podsumowanie
Przez ostatnich 20 lat istota i idea terminu „ekosystem” stawała się wszechobecna w dys-kusjach dotyczących strategii przedsiębiorstw. Jego wyłonienie się jest odzwiercied-leniem rosnącego zainteresowania współzależnościami między organizacjami. Wraz z zainteresowaniem pokrewnymi koncepcjami, takimi jak modele biznesu, platformy,
kooperencja, sieci, systemy technologiczne, łańcuchy dostaw czy sieci wartości – pojęcie ekosystemów znacząco przyciąga uwagę i doprowadza do skupienia na nowych mode-lach tworzenia i przechwytywania wartości.
Systemy ekologiczne i ekonomiczne posiadają wiele cech wspólnych. Charaktery-zują się bowiem siecią złożoną z elementów wzajemnie powiązanych, w której zacho-dzą procesy dynamiczne. Oba wspomniane systemy uznaje się za otwarte, w których dochodzi do interakcji biotycznych i oddziaływania czynników abiotycznych. Systemy ekonomiczne i ekologiczne posiadają jednak czynnik różniący je. Jest nim aspekt ludz-ki, który kształtuje zachowania i wyraża się w systemach ekonomicznych i społecznych jako wartość. Dodatkowym atrybutem takiego ujęcia przedsiębiorczości jest uznanie wybitnej roli przedsiębiorców w budowaniu ekosystemu i utrzymaniu go, przy współ-pracy z innymi interesariuszami istotnymi dla ekosystemu [Stam 2015].
Podejście to promuje badania nad aktywnością przedsiębiorczą jako indywidualnym zachowaniem osadzonym w lokalnym kontekście [Szerb i in. 2013] na niekorzyść badań skupionych na odizolowanych działaniach przedsiębiorczych [Wright, Stigliani 2012, ss. 3–22]. W tym ujęciu ma także miejsce rozszerzenie podejścia systemowego do in-nowacji o powstawanie nowych firm jako odzwierciedlanie działań przedsiębiorczych i innowacyjnych, w przeciwieństwie do skupiania się wyłącznie na istniejących firmach [Qian, Acs, Stough 2013, ss. 559–587]. Podejście to jest także odzwierciedleniem koniecz-ności połączenia przedsiębiorczości z regionalnymi systemami innowacji obejmującymi regiony, innowacje, sieci, uczenie się i interakcje.
Ekosystemy to interesujący poznawczo obszar eksploracji w zakresie nauk o zarzą-dzaniu. Można je rozpatrywać jako systemy złożone, jednak należy pamiętać, że cechy systemów złożonych stwarzają czasami trudności na drodze do ich zrozumienia [Hmelo- -Silver, Pfeffer 2004, ss. 127–138]. Składają się one z wielu warstw organizacyjnych, któ-re często zależne są od lokalnych interakcji [Ferrari, Chi 1998, ss. 1231–1256; Wilensky, Resnick 1999, ss. 3–19]. Istota relacji między tymi poziomami nie może być postrzega-na jako intuicyjnie oczywista. Ekosystem może być apostrzega-nalizowany w różnorodny sposób. Analiza może być realizowana na kontinuum z poziomu indywidualnego organizmu do poziomu otoczenia jako całości [Wilensky, Resnick 1999, ss. 3–19]. Interesującym przy-padkiem ekosystemu jest niewątpliwie ekosystem przedsiębiorczości.
Reasumując, stwierdzić można, że wykorzystanie podejścia systemowego w odnie-sieniu do przedsiębiorczości jest kolejnym krokiem na drodze do lepszego zrozumienia
iż holistyczne podejście do przedsiębiorczości, skupione na roli ekosystemu i procesów jego rozwoju, adaptacji i podtrzymania, stanowi kolejny krok w działaniach prowa-dzonych w ramach europejskiej polityki ukierunkowanej na rozwój przedsiębiorczości [Stam, Nooteboom 2011, ss. 421–438; Acs, Autio, Szerb 2014, ss. 476–449].
Bibliografia
Acemoglu D., Robinson J.A. (2012), Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity and Pover-ty, Profile Books, London.
Acs Z.J., Autio E., Szerb L. (2014), National Systems of Entrepreneurship: Measurement Issues and Policy Implications, „Research Policy”, 43(3), ss. 476–449.
Anderson P. (1999), Complexity Theory and Organization Science, „Organization Science”, vol. 10,
nr 3, ss. 216–232.
Andersson M., Koster S. (2011), Sources of Persistence in Regional Start-Up Ratesevidence from Sweden, „Journal of Economic Geography”, 11(1), ss. 179–201.
Audretsch D.B., Lehmann E.E. (2005), Does the Knowledge Spillover Theory of Entrepreneurship Hold for Regions?, „Research Policy”, 34(8), ss. 1191–1202.
Autio E., Kenney M., Mustar P., Siegel D., Wright, M. (2014), Entrepreneurial Innovation: The Importance of Context, „Research Policy”, 43(7), ss. 1097–1108.
Autio E., Thomas L. (2014), Innovation Ecosystems [w:] The Oxford Handbook of Innovation Ma-nagement, Oxford University Press, Oxford, ss. 204–288.
Bernardez M. (2009), The Power of Entrepreneurial Ecosystems-Extracting Booms from Busts,
[onli-ne], www.expert2business.com/itson/Articles/Ecosystems.pdf, dostęp: 20.02.2018.
Bruns K., Bosma N., Sanders M. (2017), Searching for the Existence of Entrepreneurial Ecosystems: a Regional Cross-Section Growth Regression Approach, „Small Business Economics”, volume 49, is- „Small Business Economics”, volume 49, is-„Small Business Economics”, volume 49, is-Small Business Economics”, volume 49, is-sue 1, ss. 31–54.
Chan S. (2001), Complex Adaptive Systems, ESD.83 Research Seminar in Engineering Systems.
Cohen B. (2006), Sustainable Valley Entrepreneurial Ecosystems, „Business Strategy and the
Envi-ronment”, 15(1), ss. 1–14.
Dubini P. (1989), The Influence of Motivations and Environment on Business Start-Ups: Some Hints for Public Policies, „Journal of Business Venturing”, 4(1), ss. 11–26.
Ferrari M., Chi M.T.H. (1998), The Nature of Naive Explanations of Natural Selection, „International
Journal of Science Education”, 20, ss. 1231–1256.
Gartner W.B. (1985), A Conceptual Framework for Describing the Phenomenon of New Venture Cre-ating, „Academy of Management Review”, 10 (4), ss. 696–706.
Gladwell M. (2008), Outliers: The Story of Success, Hachette, New York.
Haviernikova K., Okręglicka M., Lemańska-Majdzik A. (2016), Cluster Cooperation, and Risk Level in Small and Medium-Sized Enterprises, „Polish Journal of Management Studies”, 14(2),
ss. 82–92.
Hmelo-Silver C.E., Pfeffer M.G. (2004), Comparing Expert and Novice Understanding of a Com-plex System from the Perspective of Structures, Behaviors, and Functions, „Cognitive Science”, 28(1),
ss. 127–138.
Iansiti M., Levien R. (2004), The Keystone Advantage: What the New Dynamics of Business Ecosy-stems Mean for Strategy, Innovation, and Sustainability, Harvard Business Press, Boston.
Isenberg D. (2010), The Big Idea: How to Start an Entrepreneurial Revolution, „Harvard Business
Review”, 88 (6), ss. 41–50.
Jacobides M.G., MacDuffie J.P., Tae C.J. (2015), Agency, Structure, and the Dominance of Oems: Change and Stability in the Automotive Sector, „Strategic Management Journal”, 37, ss. 1942–1967. Joyce N., Gomathi S. (2010), The Influence of Personality Traits and Demographic Factors on Social Entrepreneurship Start Up Intention, „Journal of Business Ethics”, 95 (2), ss. 259–282.
Lee S.Y., Florida R., Acs Z.J. (2004), Creativity and Entrepreneurship: A Regional Analysis of New Firm Formation, „Regional Studies”, 38(8), ss. 879–891.
MacGregor S.P., Carleton T. (eds.) (2012), Sustaining Innovation: Collaboration Models for a Com-plex World, Springer, New York.
Mason C., Brown R. (2014), Entrepreneurial Ecosystems and Growth Oriented Entrepreneurship,
Background paper prepared for the workshop organised by the OECD LEED Programme and the Dutch Ministry of Economic Affairs on Entrepreneurial Ecosystems and Growth Oriented Entrepreneurship, The Hague, Netherlands.
Mathews J.A. (2001), Resources, Routines, and Interfirm Relations: Entrepreneurial and Evolutio-nary Dynamics within an Industrial Market System, Paper presented at DRUID Nelson & Winter
conference Aalborg, Denmark.
McClelland D.C. (1961), The Achieving Society, Princeton, NJ.
Moore J.F. (1996), The Death of Competition: Leadership & Strategy in the Age of Business Ecosy-stems, Harper Business, New York.
Peltoniemi M. (2006), Preliminary Theoretical Framework for the Study of Business Ecosystems,
„E:CO”, vol. 8 nr 1.
Prahalad C.K. (2005), The Fortune at the Bottom of the Pyramid: Eradicating Poverty Through Pro-fits, Wharton School Publishing, Saddle River.
Qian H., Acs Z.J., Stough R.R. (2013), Regional Systems of Entrepreneurship: The Nexus of Hu-man Capital, Knowledge and New Firm Formation, „Journal of Economic Geography”, 13(4),
ss. 559–587.
Romero A.M., Montoro Á. (2008), How Clusters Can Encourage Entrepreneurship: Reasons and Advantages, „International Entrepreneurship and Management Journal”, Volume 4 (3),
ss. 315–329.
Sipa M., Gorzeń-Mitka I., Skibiński A. (2015), Determinants of Competitiveness of Small Enter-prises: Polish Perspective, „Procedia Economics and Finance”, 27, ss. 445–453.
Słownik Wyrazów Obcych PWN (2007), Naukowe PWN, Warszawa.
Smith A. (2003), Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, De Agostini / Ediciones
Altaya, Warszawa.
Smorodinskaya N., Russell M.G., Katukov D., Still K. (2017), Innovation Ecosystems vs. In-novation Systems in Terms of Collaboration and Co-Creation of Value [w:] Proceedings of the 50th Hawaii International Conference on System Sciences, Big Island, Hawaii, January 4–7,
ss. 5245–5254.
Spigel B. (2015), The Relational Organization of Entrepreneurial Ecosystems, „Theory and
Practi-ce”, June 2015, ss. 49–72.
Stachowicz J. (2015), Przedsiębiorczość technologiczna kluczową siłą rozwoju przedsiębiorstw wysokich technologii, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Organizacja i Zarządzanie”,
83(1941), ss. 627–639.
Stam E. (2015), Entrepreneurial Ecosystems and Regional Policy: A Sympathetic Critique,
„Euro-pean Planning Studies”, 23(9), ss. 1759–1769.
Stam E., Nooteboom B. (2011), Entrepreneurship, Innovation and Institutions [w:] Audretsch,
D. Falck O., Heblich, S. (red.), Handbook of Research on Innovation and Entrepreneurship, Edward Elgar, Cheltenham.
Stam E., Spigel B. (2017), Entrepreneurial Ecosystems, Forthcoming [w:] Blackburn R., De
Cler-cq D., Heinonen J., Wang Z. (red.), Handbook for Entrepreneurship and Small Business, SAGE, London.
Stańczyk-Hugiet E.I. (2015), Strategicznie o ekosystemie biznesu, „Prace Naukowe” WWSZIP,
NR 32 (2)2015, ss. 395–409.
Suresh J., Ramraj R. (2012), Entrepreneurial Ecosystem: Case Study on The Influence of Environ-mental Factors on Entrepreneurial Success, „European Journal of Business and Management”,
Szerb L., Acs Z., Autio E., Ortega-Argiles R., Komlosi E. (2013), REDI: The Regional Entrepreneur-ship and Development Index – Measuring regional entrepreneurEntrepreneur-ship. Final Report. European Com-mission, Directorate-General for Regional and Urban policy, REGIO DG 02 – Communication. Tomski P. (2016), Sieć społeczna przedsiębiorcy w teorii i praktyce zarządzania małą firmą,
Wy-dawnictwo Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa.
Vuori E. (2005), Knowledge-Intensive Sernice Organizations as Agents in a Business Ekosystem,
ICSSM, vol. 2, s. 909.
Wilczyński A. (2011), Znaczenie teorii złożoności w ekosystemie biznesowym, „Prace Naukowe
Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, Nr 168, ss. 377–388.
Wilensky U., Resnick M. (1999), Thinking in Levels: A Dynamic Systems Approach to Making Sense of the World, „Journal of Science Education and Technology”, 8, ss. 3–19.
Wright M., Stigliani I. (2012), Entrepreneurship and Growth, „International Small Business
Jou-rnal”, 31(1), ss. 3–22.
Zahra S.A., Wright M., Abdelgawad S.G. (2014), Contextualization and the Advancement of Entrepreneurship Research, „International Small Business Journal”, 32(5), ss. 479–500.
Zhang Y., Li H. (2010), Innovation Search of New Ventures in a Technology Cluster: The Role of Ties with Service Intermediaries, „Strategic Management Journal”, 31(1), ss. 88–109.