w tym 79 studentów, którzy deklarowali, iż w ich rodzinie funkcjonuje przedsiębiorstwo rodzinne oraz 159 studentów, którzy deklarowali, iż w ich otoczeniu rodzinnym nie funkcjo-nuje tego typ przedsiębiorstwo. Weryfikacji dokonano na podstawie deklaracji responden-tów na temat występowania w ich rodzinie firmy rodzinnej.
Badania własne przeprowadzone zostały w 2017 roku na studentach studiujących na Uczelni Wyższej na kierunkach ekonomicznych1.
Badani studenci posiadali wiedzę z zakresu ekonomii oraz zarządzania, która podnosi świadomość specyficznych działań, które związane są z procesem przed-siębiorczości.
Narzędziem badawczym był samodzielnie skonstruowany kwestionariusz ankiety, który składał się z metryczki oraz pytań zamkniętych. Badanie miało charakter ano-nimowy. Na potrzeby niniejszego opracowania analizie poddano jedynie wybrane obszary badawcze. Ogólnym celem badania była identyfikacja i analiza intencji przed-siębiorczych studentów.
Podczas podjętej analizy danych wykorzystano statystyki opisowe oraz korelacje nieparametryczne pomiędzy zmiennymi wykorzystując 5-stopniową skalę Likerta.
Wyniki badań własnych
Decyzja o rozpoczęciu działalności gospodarczej jest elementem procesu przedsiębior-czości. Poprzedzają ją intencje przedsiębiorcze, które z kolei kształtuje zestaw czynników wpływających na postrzeganie przez przyszłego przedsiębiorcę rzeczywistości. Zna-czenie intencji przedsiębiorczych rozpatrywać można jako podstawę dla zrozumienia procesu przedsiębiorczego, który stanowi kluczową rolę w drodze do kreacji nowego przedsiębiorstwa.
1 Wszyscy badani respondenci w trakcie badania byli studentami studiów stacjonarnych I lub II stopnia na Wy-dziale Zarządzania Politechniki Częstochowskiej na kierunku Zarządzanie lub kierunku Finanse i Rachunkowość.
Wykres 1. Czy planujesz rozpocząć własną działalność gospodarczą? (% odpowiedzi) (n=238)
Chi kwadrat (χ 2) = 11,79771; df = 9; p = 0,224961 Źródło: opracowanie własne.
Na podstawie przeprowadzonych badań okazuje się, że prawie 56% badanych re-spondentów w rodzinie, których funkcjonuje biznes rodzinnych chce założyć własną firmę, a blisko 28% nie podjęło jeszcze decyzji. Ponad 7,5% badanych z omawianej gru-pie zdecydowanie nie chce zakładać własnej firmy. Wśród badanych studentów, którzy deklarowali, że w ich rodzinie nie funkcjonuje biznes rodzinny niespełna 48% deklaruje, że chce założyć własną działalność gospodarczą, a aż 37% respondentów nie podjęło jeszcze na ten temat decyzji. Deklaracje respondentów dotyczą zarówno chęci założenia własnej firmy po ukończeniu studiów, jak i w trakcie studiów (Wykres 1).
Przeprowadzone badania pokazują, ze aż 71% studentów w rodzinie, których funk-cjonuje firma rodzinna deklaruje, iż studiowanie na Wydziale Zarządzania i zdobyta tam wiedza podczas studiów, pomoże im w założeniu własnej firmy. W drugiej badanej gru-pie, czyli wśród studentów w rodzinie, których nie funkcjonuje firma rodzinna jest też duża świadomość wiedzy zdobytej na studniach (67% wskazań). Wyniki te pokazują, iż występuje coraz większa świadomość młodych ludzi, że zdobyta wiedza wpływa pozy-tywnie na ich orientację przedsiębiorczą. Okazuje się zatem, że studiowanie pozwala studentom, z jednej strony, poszerzyć wiedzę, z drugiej natomiast wpływa na zwiększo-ne postrzeganie możliwości bizzwiększo-nesowych (Tabela 1).
Tabela 1. Czy studiowanie na Wydziale Zarządzania pomaga Ci w podjęciu decyzji o posiadaniu własnej firmy? (n=238)
Studenci w rodzinie, których funkcjonuje firma rodzinna (n=79)
Studenci w rodzinie, których nie funkcjonuje firma rodzinna (n=159) Liczba odpowiedzi % wskazań Liczba odpowiedzi % wskazań
Tak 56 70,89 106 66,67
Nie, nie wiem 23 29,11 53 33,33
Razem 79 100 159 100
Źródło: opracowanie własne.
Podczas badania oceniane były warunki prowadzenia własnej działalności gospo-darczej w Polsce. Okazuje się, że studenci w obu grupach dość słabo oceniają obecna warunki dla funkcjonowania własnej firmy. Respondenci w rodzinie, których funkcjonuje firma rodzinna nieco słabiej oceniają owe warunki, na poziomie 2,848 w 5 – stopniowej skali Likerta, w porównaniu do respondentów, w których rodzinie nie występuje przed-siębiorczość rodzinna (ocena 2,962). Wyniki te pokazują, iż doświadczenie studentów, którzy obserwują biznes rodzinny i wynikające w związku z tym trudności, wpływa na niższą ocenę warunków dla własnego biznesu w Polsce, w porównaniu do responden-tów, którzy doświadczenia z biznesem rodzinnym nie mają (Wykres 2).
Wykres 2. Ocena warunków prowadzenia biznesu w Polsce przez studentów (n=238)
Źródło: opracowanie własne.
Intencje przedsiębiorcze studentów, jak pokazują badania, są różne w zależności od płci respondenta. Okazuje się, że mężczyźni są bardziej przedsiębiorczy i dotyczy to za-równo grupy studentów w rodzinie, których funkcjonuje biznes rodzinny, jak i w grupie studentów, którzy doświadczenia z biznesem rodzinnym nie posiadają (Wykres 3).
Wykres 3. Płeć studentów a intencje przedsiębiorcze w aspekcie przedsiębiorczości rodzinnej (n = 238)
Źródło: Opracowanie własne
Badania wskazują, że wśród studentów w rodzinie, których funkcjonuje firma ro-dzinna, jak i w drugiej badanej grupie (gdzie nie funkcjonuje biznes rodzinny), wy-stępują istotnie statystyczne zależności o charakterze dodatnim pomiędzy zmienną „chęć założenia własnej działalności gospodarczej w trakcie lub po ukończeniu stu-diów” a wybranymi cechami przedsiębiorczymi uznawanymi za determinanty intencji przedsiębiorczych.
Tabela 2. Korelacja Gamma między cechami przedsiębiorczymi wpływającymi na intencje przedsiębiorcze a chęcią założenia własnej firmy przez studentów (n=238)
Determinanty zachowań przedsiębiorczych2
Chęć założenia własnej działalności gospodarczej w trakcie lub po ukończeniu
studiów Studenci w rodzinie, których funkcjonuje firma rodzinna Studenci w rodzinie, których nie funkcjonuje firma rodzinna Jestem osobą kreatywną, pełną pomysłów, otwartą na zmiany 0,052 0,078 Cenie niezależność i samodzielność w podejmowaniu działań 0,194 0,331*
Jestem ambitny/a, a realizacja zadań sprawi mi dużą satysfakcję 0,029 0,219*
Jestem gotowy podejmować pewne ryzyko, aby zapewnić sobie
dobrą pozycję zawodową i życiową 0,091 0,041
Mam największy wpływ na swoją przyszłość 0,320* 0,458*
Szukam samodzielnie możliwości, aby się rozwijać 0,296* 0,115 *Współczynnik korelacji Gamma dla p<0,05
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań.
W badanych grupach, na podstawie dokonanej analizy, stwierdzono inne cechy de-terminują intencje przedsiębiorcze. Okazuje się, że w grupie studentów, którzy mają do-świadczenie z przedsiębiorczością rodzinną, im student ma większą świadomość wpły-wu na swoją przyszłość (gamma=0,320) oraz częściej szuka możliwości samorozwoju (gamma=0,296), tym częściej chce założyć własną działalność gospodarczą w trakcie lub po zakończeniu studiów, czyli wykazuje większe intencje przedsiębiorcze. Z kolei w gru-pie studentów, w rodzinie, których nie funkcjonuje firma rodzinna, im student bardziej ceni niezależność i samodzielność (gamma=0,331), jest bardziej ambitny (gamma=0,219) oraz ma większą świadomość wpływu na swoją przyszłość (gamma=0,458), tym większe są jego intencje przedsiębiorcze, czyli częściej chce założyć własną firmę (Tabela 2).
Podsumowanie
Celem artykułu była, na podstawie wyników badań przeprowadzonych w 2017 roku, ocena i porównanie potencjału przedsiębiorczego wśród studentów w rodzinie, których funkcjonuje biznes rodzinny oraz nie funkcjonuje firma rodzinna. Dokonana analiza po-zwoliła na wyciągnięcie następujących wniosków:
2 Cechy osobowe studentów uznawane za determinanty zachowań przedsiębiorczych sformułowano w opar-ciu o badania T. Kraśnickiej i innych, którzy poddali analizie uwarunkowania intencji przedsiębiorczych stu-dentów uczelni ekonomicznych w Polsce i Czechach [Kraśnicka, Głód, Ludvik, Peterkova, 2014].
– prawie 56% respondentów w rodzinie, których występuje biznes rodzinnych oraz 48% respondentów, którzy nie mają tego typu doświadczenia chce założyć własną firmę, – 71% studentów w rodzinie, których funkcjonuje firma rodzinna oraz 67% studentów w rodzinie, których nie funkcjonuje firma rodzinna deklaruje, iż studiowanie na Wy-dziale Zarządzania i zdobyta tam wiedza podczas studiów, pomoże im w założeniu własnej firmy,
– mężczyźni są bardziej przedsiębiorczy i dotyczy to respondentów w rodzinie, któ-rych funkcjonuje firma rodzinna, jak i tych, którzy doświadczenia z biznesem rodzin-nym nie posiadają,
– respondenci w obu grupach słabo oceniają warunki dla funkcjonowania własnego bi-znesu: na poziomie 2,848 w 5-stopniowej skali w grupie respondentów, gdzie jest biznes rodzinny oraz 2,962, w których rodzinie nie występuje przedsiębiorczość rodzinna, – w badanych grupach, na podstawie dokonanej analizy, stwierdzono, iż inne cechy determinujące intencje przedsiębiorcze.
Powyższe wnioski pozwalają na stwierdzenie, iż studenci, którzy mają doświadcze-nie z biznesem rodzinnym wykazują doświadcze-nieco większe intencje przedsiębiorcze, jednak często mają większą świadomość trudności w procesie funkcjonowania firmy, co po-twierdza wyniki badań innych autorów. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, na fakt, iż zachowania przedsiębiorcze, również studentów, są uzależnione od cech determinują-cych intencje przedsiębiorcze, czyli od tego jak przyszły przedsiębiorca postrzega siebie i swoje możliwości działania. Dlatego też doświadczenie związane z funkcjonowaniem firmy rodzinnej może wpłynąć pozytywnie na chęć założenia własnej firmy.
Ograniczeniami przeprowadzonych badań była z pewnością stosunkowo mała gru-pa badanych, dlatego też przeprowadzone badania można traktować jedynie jako ba-dania pilotażowe.
Bibliografia
Banerski G., Gryzik A., Matusiak K.B., Mażewska M., Stawasz E. (2009), Przedsiębiorczość akademicka (rozwój firm spin-off, spin-out) – zapotrzebowanie na szkolenia służące jej rozwojowi. Raport z badań, PARP, Warszawa.
Bratnicki M. (2001), Refleksje teoretyka nad przedsiębiorczością i przedsiębiorcami współczesnego biznesu, „Przegląd Organizacji”, Nr 5 (736), ss. 8–11.
Brzeziński A. (2016), Przedsiębiorczość. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Wydziału Zarządzania
Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa.
Carrier C., Kyrö P. (2005), The dynamics of learning entrepreneurship in a cross-Cultural university context, University of Tampere, Research Centre for Vocational and Professional Education. Chirico F., Nordqvist M. (2010), Dynamic capabilities and trans-generational value creation in fa-mily firms: The role of organizational culture, „International Small Business Journal”, vol. 28, iss. 5,
ss. 487–504.
Chrisman, J.J., Kellermanns F.W., Chan K.C., Liano K. (2010), Intellectual foundations of current research in family business: An identification and review of 25 influential articles, „Family Business
Review”, vol. 23, iss.1, ss. 9–26.
Cruz C., Nordqvist M. (2012), Entrepreneurial orientation in family firms: A generational perspecti-ve, „Small Business Economics”, vol. 38, iss. 1, ss. 33–49.
Eider J., Stępień-Słodkowska M., Sieńko-Awierianów E. (2012), Postawy przedsiębiorcze stu-dentów, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego”, Nr 725, Ekonomiczne Problemy Usług
Nr 98, ss. 37–49.
Gartner W.B., Shaver K.G., Gatewood E., Katz J.A. (1994), Finding the entrepreneur in entrepre-neurship, „Entrepreneurship Theory and Practice”, vol. 18, iss. 3, ss. 5–9.
Hsu D. K., Wiklund J., Anderson S.E., Coffey B.S. (2016), Entrepreneurial exit intentions and the business-family interface, „Journal of Business Venturing”, vol. 31, iss. 6, ss. 613–627.
Kallmuenzer A. (2016), The divergent transmission of entrepreneurial orientation in family business research, „International Journal of Entrepreneurial Venturing”, vol. 8, iss. 4, ss. 378–399.
Kraśnicka T., Głód G., Ludvik L., Peterkova J. (2014), Uwarunkowania intencji przedsiębior-czych studentów uczelni ekonomicznych Polski i Czech, „Przedsiębiorczość – Edukacja”, Nr 10,
Kraus S., Kallmuenzer A., Stieger D., Peters M., Calabrò A. (2017), Entrepreneurial paths to fa-mily firm performance, „Journal of Business Research”, Available online, https://doi.org/10.1016/
j.jbusres.2017.12.046, dostęp: 11.01.2018.
Krueger N.F. (2000), The cognitive infrastructure of opportunity emergence, „Entrepreneurship
Theory & Practice”, vol. 24, no. 3, pp. 5–23.
Krueger N.F. (2003), The cognitive psychology of entrepreneurship [w:] Handbook of entrepreneur-ship research, an interdisciplinary survey and introduction, Zoltan J. Acs (ed.), School of Public
Po-licy, Georgia Mason University, Springer, Virginia, pp. 105–140.
Kurczewska A. (2010), Intencje przedsiębiorcze, czyli co decyduje o przedsiębiorczości człowieka,
„Przegląd organizacji”, vol. 10 (849), ss. 20–23.
Miller D., Le Breton-Miller I. (2011), Governance, social identity, and entrepreneurial orienta-tion in closely held public companies, „Entrepreneurship: Theory and Practice”, vol. 35, iss. 5,
ss. 1051–1076.
Obschonka M., Silbereisen R.K., Schmitt-Rodermund E. (2010). Entrepreneurial intention as developmental outcome, „Journal of Vocational Behavior”, vol. 77, iss. 1, ss. 63–72.
Okręglicka M., Haviernikova K., Mynarzova M., Lemańska-Majdzik A. (2017), Entrepreneu-rial Intention Creation of Students in Poland, Slovakia and Czechia, „Polish Journal of Management
Studies”, vol.15, no. 2, ss. 162–172.
Peterman N.E., Kennedy J. (2003), Enterprise Education: Influencing Students’ Perceptions of En-trepreneurship, „Entrepreneurship: Theory and Practice”, vol. 28, iss. 2, ss. 129-144.
Saeed S., Muffatto M., Yousafzai Sh.Y. (2014), Exploring intergenerational influence on entrepre-neurial intention: the mediating role of perceived desirability and perceived feasibility, „International
Journal of Entrepreneurship & Innovation Management”, vol. 18, no. 2/3, ss. 134–153.
Aka-Sánchez J.C. (2012), Entrepreneurial Intentions: The Role of the Cognitive Variables [w:] Entrepre-neurship – Born, Made and Educated, T. Burger-Helmchen (red.), InTech, Rijeka, ss. 27–49. Semrau T., Ambos T., Kraus S. (2016), Entrepreneurial orientation and SME performance across societal cultures: An international study, „Journal of Business Research”, vol. 69, iss. 5,
ss. 1928–1932.
Ślusarczyk B., Baryń M. (2016), Diagnosis of the situation of family business in Poland, „Modern
Management Review”, Vol. 21, Iss. 23, pp. 139–149.
Targalski J. Kosała M., Pichur A. (2007), Postawy przedsiębiorcze wśród studentów kierunku ekonomia Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Analiza wyników badań [w:] Kształtowanie postaw przedsiębiorczych a edukacja ekonomiczna, P. Wachowiak, M. Dąbrowski, B. Majewski (red.),
Fun-dacja Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych, Warszawa, ss. 90–99.
Tomski P. (2014), Entrepreneurship as a Career Choice. The Empirical Perspective, „Polish Journal of
Management Studies”, vol. 9, ss. 244–253.
Wach K. (2014), Edukacja dla przedsiębiorczości: pomiędzy przedsiębiorczą pedagogiką a edukacją ekonomiczną i biznesową, „Horyzonty Wychowania”, vol. 13, Nr 28, ss. 11–32.
Wach K. (2015), Środowisko biznesu rodzinnego jako stymulanta intencji przedsiębiorczych mło-dzieży akademickiej, „Przedsiębiorczość i Zarządzanie”, Tom XVI, Zeszyt 7, Część III, ss. 25–40. Więcek-Janka E. (2013), Wiodące wartości w zarządzaniu przedsiębiorstwami rodzinnymi,
Wy-dawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań.
Wu C., McMullen J.S., Neubert M., Yi X. (2008), The influence of leader regulatory focus on em-ployee creativity, „Journal of Business Venturing”, vol. 23, no. 5, pp. 587–602.
Xi J.M., Kraus S., Kellermanns F., Filser M. (2015), Mapping the field of family business research: Past trends and future directions, „International Entrepreneurship and Management Journal”,
vol. 11, iss. 1, ss. 113–132.
Zellweger T., Sieger P. (2012), Entrepreneurial orientation in long-lived family firms, „Small