Termin „ekosystem przedsiębiorczości” stworzony został w celu odniesienia się do ele-mentów znajdujących się w otoczeniu przedsiębiorców, które wspierają ich w drodze do sukcesu związanego ze wzrostem nowych przedsięwzięć gospodarczych (lub prze-ciwnie – stanowią przeszkody). Na podkreślenie jednak zasługuje fakt, iż nie jest pod-trzymana analogia z ekosystemami naturalnymi i biologicznymi w zakresie wszystkich szczegółów. Koncepcja ta jednak okazuje się niezwykle użyteczna w procesie wskazy-wania elementów bezpośrednio istotnych dla przedsiębiorczego łańcucha wartości. Na podkreślenie zasługuje również fakt, iż w naturze ekosystemy nakładają się na siebie i ta właśnie cecha charakteryzuje także ekosystemy gospodarcze, w tym ekosystemy przed-siębiorczości. Za przykład posłużyć może klimat, który stanowi globalny systemem po-krywający się z lokalnymi systemami pogodowymi. Analogicznie lokalny ekosystem przedsiębiorczości stanowi część większego – regionalnego, krajowego, międzynarodo-wego czy wręcz globalnego ekosystemu. Pomimo faktu, iż cała aktywność gospodarcza sprowadza się do działań lokalnych, nie ma powodu, by twierdzić, że najbardziej ade-kwatne granice ekosystemu pokrywają się z jednostkami administracyjnymi czy geo-graficznymi [Bruns, Bosma, Sanders 2017, ss. 31–54].
Jedno z pierwszych użyć terminu „ekosystem przedsiębiorczości” przypisuje się Boydowi Cohenowi, który zdefiniował go jako powiązaną grupę aktorów w lokalnej (w sensie geograficznym) społeczności, oddaną zrównoważonemu rozwojowi poprzez wsparcie nowych przedsięwzięć [2006, ss. 1–14]. Coimbatore K. Prahalad [2005, s. 65] zaproponował definicję, według której ekosystem umożliwia jednostkom, przedsiębior-stwu i społeczeńprzedsiębior-stwu efektywne łączenie ukierunkowane na generowanie bogactwa i dobrobytu. Szczególnym atrybutem ekosystemu jest łączenie interesariuszy, którzy często kierują się odmiennymi celami i oczekiwaniami. Wątek odmiennych celów i ocze-kiwań przywodzi na myśl stwierdzenia charakterystyczne dla liberalnego podejścia eko-nomii klasycznej, a konkretnie koncepcję Adama Smitha z 1776 roku [por. Smith 2003] sugerującą, iż kierujący się odrębnymi, indywidualnymi celami uczestnicy życia gospo-darczego, dążąc do ich realizacji, przyczyniają się do wspólnego dobrobytu bez koniecz-ności zaistnienia jakiejkolwiek interwencji zewnętrznej.
Ekosystemy przedsiębiorczości to kombinacje składników społecznych, politycz-nych, gospodarczych i kulturowych w obrębie regionu, które wspierają rozwój i wzrost innowacyjnych start-upów oraz zachęcają nowych przedsiębiorców i innych aktorów do podejmowania ryzyka rozpoczęcia, finansowania i wszelkiego innego wsparcia no-wych przedsięwzięć o podwyższonym ryzyku [Spigel 2015, ss. 49–72]. Erik Stam i Ben Spigel [2017, s. 1] definiują ekosystem przedsiębiorczości jako zespół indywidualnych aktorów i czynników koordynowanych w ten sposób, że umożliwiają one produktyw-ną przedsiębiorczość na określonym terytorium. Colin Mason i Ross Brown [2014, s. 5] definiują zaś ekosystem przedsiębiorczości w nieco bardziej szczegółowy sposób, jako zespół powiązanych przedsiębiorczych aktorów (zarówno potencjalnych, jak i już ist-niejących), przedsiębiorczych organizacji (np. firm, funduszy venture capital, aniołów biznesu, banków), instytucji (uniwersytetów, agencji sektora publicznego) i procesów przedsiębiorczych (wskaźnik powstawania nowych firm, liczba firm o wysokim wzro-ście, poziom ambicji przedsiębiorczych), które formalnie i nieformalnie łączą się, aby powiązać, pośredniczyć i nadzorować funkcjonowanie lokalnego środowiska przed-siębiorczego. Istnieją także definicje, w których szczególną rolę odgrywają szanse przedsiębiorcze. Haifeng Qian i współpracownicy [2013, ss. 559–587] definiują ekosy-stem przedsiębiorczości jako ekonomiczne, społeczne i instytucjonalne oraz wszyst-kie inne ważne czynniki, które interaktywnie wpływają na kreowanie, odkrywanie i eksploatację szans przedsiębiorczych.
jednostki powiązane są z przedsiębiorstwami [Qian, Acs, Stough 2013, ss. 559-587]. Przedsiębiorca zajmuje centralne miejsce w ekosystemie przedsiębiorczości, stanowiąc jego kluczowego aktora w procesie budowania i utrzymania ekosystemu. Podejście to znajduje odzwierciedlenie w definicji National System of Entrepreneurship prezentowa-nej przez Zoltana J. Acsa, László Szerba i Erkko Autia [2014, s. 479]. Ekosystem przed-siębiorczości w tym ujęciu to dynamiczna, osadzona instytucjonalnie interakcja między przedsiębiorczymi postawami, zdolnościami i aspiracjami jednostek, która prowadzi do alokacji zasobów przez tworzenie i realizację nowych przedsięwzięć.
Zdaniem Daniela Isenberga [2010, ss. 41–50] rewolucja przedsiębiorcza nie jest wy-nikiem specyficznego działania jednej osoby czy efektem pojedynczego pomysłu, lecz wynikiem kolektywnej wizji grupy interesariuszy oddanych promocji przedsiębiorczości, tworzących ekosystem dla urzeczywistnienia ich wizji. Zaproponował on model ekosy-stemu składający się z 13 czynników: przywództwa, rządu, kultury, opowieści o sukcesie, kapitału ludzkiego, kapitału finansowego, organizacji przedsiębiorców, edukacji, infra-struktury, klastrów, sieci, usług wspierających i początkowych klientów. Interesariuszy ekosystemu Isenberg [2010] postrzega jako filary, na których spoczywa cała struktura przedsiębiorczości.
Obraz ekosystemu przedsiębiorczości warto uzupełnić o koncepcję, którą przedsta-wili Suresh i Ramraj [2012, ss. 95–102]. Model ekosystemu przedsiębiorczości w tym uję-ciu stworzono, opierając się na 8 systemach wsparcia oraz czynnikach wpływających na strukturę systemu:
· wsparcie moralne – składa się na nie rola odgrywana przez najbliższą rodzinę przed-siębiorcy: ojca, matkę, rodzeństwo, partnera, teściów, krewnych, przyjaciół itp.;
· wsparcie finansowe – pochodzi od najbliższej rodziny, banków, funduszy venture ca-pital, przyjaciół, krewnych, teściów, instytucji edukacyjnych, aniołów biznesu, małych inwestorów z rynku kapitałowego, zagranicznych instytucji finansowych, organizacji rządowych oraz kredytu udzielanego przez dostawców;
· wsparcie sieciowe – odnosi się do organizacji branżowych, wspierających określone gałęzie przemysłu, organizacji absolwentów, sieci społecznych online, przyjaciół, sieci dostawców i sprzedawców;
· wsparcie rządowe – pochodzi z klastrów, programów edukacyjnych, inkubatorów przedsiębiorczości, infrastruktury oraz procedur prawnych;
· wsparcie technologiczne – jest ono dostarczane przez rządowe centra inkubacji (in-kubatory przedsiębiorczości), nowe technologie opracowane w instytucjach edukacji, importowaną wiedzę i know-how, pulę talentów dostępną lokalnie;
· wsparcie rynkowe – odnosi się do okazji rynkowych, raportów rządowych i stowarzy-szeń handlowych, wsparcia dostawców i lojalności klientów, a także targów i wystaw;
· wsparcie społeczne – w formie dyplomów (certyfikatów) wydawanych przez stowa-rzyszenia handlowe, akceptacji ewentualnego niepowodzenia przedsięwzięcia i eks-pozycji medialnej; uznanie społeczne to także element wsparcia społecznego;
· wsparcie środowiskowe – dotyczy osiągalności zasobów naturalnych i warunków klimatycznych.
Przejście do systemowego ujęcia przedsiębiorczości pobudza zainteresowanie miej-scem przedsiębiorcy w tym spojrzeniu. Na szczególną uwagę zasługują pierwsze trzy drogi wsparcia: moralne, finansowe i sieciowe. Zauważyć tu można szczególną rolę jed-nostek ludzkich należących do sieci społecznej przedsiębiorcy [szerzej: Tomski 2016]. Pomimo systemowego podejścia, traktującego całościowo problematykę przedsiębior-czości, kolejny raz podkreśla się znaczenie człowieka. Przedsiębiorczość jest powiąza-na z cechami i zachowaniami osób przedsiębiorców, ich skłonnością do podejmowania ryzyka, nieustannym poszukiwaniem wyzwań, chęcią osiągania sukcesów oraz zdol-nością do innowacji. Przedsiębiorczość bowiem, jak podkreśla Jan Stachowicz [2015, ss. 627–639], można definiować, dyskutować i oceniać jako proces ukonstytuowany w sieci następujących po sobie działań ludzi, zespołów, a szerzej – systemów społecznych or-ganizacji. Przedsiębiorczość jest zatem procesem (siecią) złożonym z wielu działań. Nie-zależnie jednak od sposobu postrzegania przedsiębiorczości, centralną rolę odgrywa w niej człowiek (przedsiębiorca), który wchodząc w interakcje z otoczeniem (reprezento-wanym przez innych ludzi należących do organizacji i instytucji tworzących ekosystem), urzeczywistnia i ożywia funkcjonowanie całego ekosystemu. Potencjał biotyczny przed-siębiorcy zaś to jedna ze zmiennych charakteryzujących ekosystem przedsiębiorczości, podlegająca jednocześnie nieustannej konfrontacji z siłami oddziaływania innych jed-nostek, organizacji, instytucji i rządu.
Badając aplikacyjność ekosystemu przedsiębiorczości w kreowaniu „zrównoważo-nej doliny” Cohen wskazał 9 głównych czynników, stanowiących kluczowe komponenty [2006, ss. 1–14]. Należą do nich: sieć nieformalna, sieć formalna, uniwersytety, rząd, usługi specjalistyczne i wspierające, usługi inwestycyjne i pula talentów. Wskazania te, powstałe niemal u progu rosnącej popularności koncepcji ekosystemów, zdecydowanie w znacz-nej części odnoszą się do ludzi – poczynając od sieci formalnych i nieformalnych, zaś na reprezentantach wskazanych instytucji i organizacji kończąc. W rozważaniach dotyczą-cych ekosystemu przedsiębiorczości wspomina się zatem o klastrach oraz ich pozytyw-nym wpływie na tworzenie przedsięwzięć, co wynika z ich unikalnego charakteru
zwią-warunków ekonomicznych i społecznych. Wykazał on także, w jaki sposób każdy z eko-systemów przedsiębiorczości rozrósł się wokół specyficznych kompetencji: w zakresie turystyki, gastronomii i hotelarstwa w przypadku Palermo (Argentyna), oprogramowa-nia i przemysłu wysokich technologii w Dolinie Krzemowej (USA), finansów w przypadku Wall Street i Londynu, produkcji przemysłowej w przypadku Chin, a także outsourcingu inżynierii i procesów biznesowych w Indiach.
Jak twierdzi John A. Mathews [2001], każdy sektor zbudowany jest z ekosystemów wymagających wiedzy, umiejętności technicznych oraz wsparcia finansowego. Ekosyste-my tworzą środowisko wspierające działania przedsiębiorcze. Stwierdzić można w tych okolicznościach, za Nataliyą Smorodinskayą i jej współpracownikami [2017], iż wyłania się obraz sieciowego trybu aranżowania aktywności biznesowej i nadzoru gospodarczego, który umożliwia przedsiębiorstwom i regionom doskonalenie sterowania innowacjami, wzrostem i osiągać korzyści wynikające z gwałtownych zmian technologicznych.