Kongres Liberalno-Demokratyczny 202

Zasadniczym celem proponowanych przez Kongres Liberalno-Demokratyczny reform w obszarze polityki oświatowej było doprowadzenie do sytuacji, w której system edukacyjny przyczyniałby się do efektywnego wzrostu gospodarczego państwa. Zdaniem reprezentantów charakteryzowanego ugrupowania transformacja ustrojowa, jaka zaczęła dokonywać się w Polsce po 1989 roku będzie powodowała coraz bardziej dynamiczne przemiany gospodarcze, implikujące wzrostem wymagań, stawianych wszystkim grupom społecznym, uczestniczącym w grze rynkowej. Dotyczyć to będzie zarówno pracodawców jak i pracobiorców. Ponadto podążanie za państwami wysoko rozwiniętymi będzie skutkowało trendem ogniskującym się na znacznym odpływie pracowników z przemysłu i rolnictwa do sektora usług. Te dwie tendencje będą wymuszały nowe spojrzenie na rolę systemu oświatowego w budowie nowoczesnego społeczeństwa. Owo spojrzenie powinno koncentrować się na czterech fundamentalnych aspektach:

- upowszechnieniu odpowiedzialności za edukację na trzech poziomach, - dostosowaniu szkół do potrzeb gospodarki,

202 Kongres Liberalno-Demokratyczny został utworzony z Kongresu Liberałów, który już w latach 80. Ubiegłego wieku działał w Gdańsku i koncentrował opozycję ustroju PRL oraz ludzi związanych z czasopismem „Przegląd Polityczny”. Został powołany na I Krajowej Konferencji Założycielskiej w dniach 29 – 30 czerwca 1990 roku.

Przewodniczącym ugrupowania byli kolejno Janusz Lewandowski, Donald Tusk, Jan K. Bielecki, Lech Mażewski, Andrzej Machalski i Andrzej Arendalski. Założenia programu gospodarczego i społecznego KLD również koncentrowały się na wolności ekonomicznej, własności prywatnej i gospodarce rynkowej. Różnica polegała na wyrażaniu poparcia dla tworzenia warunków realizowania przez zagraniczne koncerny inwestycji w Polsce, chęci zrównania praw pracodawców i pracowników, uruchamianiu pomocy państwa w propagowaniu legalnego zatrudnienia Polaków za granicą, oraz chęci promowania polskich towarów i usług o wysokiej jakości. Ponadto proponowano wdrożenie programu stawiającego na rozwój transportu samochodowego i budowę dróg oraz na wprowadzanie nowoczesnych technologii w zakresie telekomunikacji. Łatwo zauważyć, że Kongres Liberalno-Demokratyczny był ugrupowaniem proeuropejskim i stawiał sobie za cel uczynienie III RP państwem, które w miarę szybko nadrobi stracony czas i stanie się tak samo atrakcyjne przede wszystkim ekonomicznie jak państwa Europy Zachodniej. Na temat genezy i programu KLD. Zob. : W. Wojtasik, Lewica i prawica w Polsce.

Aspekty ekonomiczno-społeczne, Sosnowiec 2011, s. 128 – 130, oraz Milion Nowych Miejsc Pracy. Program Kongresu Liberalno-Demokratycznego, 1993. Zbiór materiałów archiwalnych Archiwum Partii Politycznych ISP PAN.

139 - rozwoju kształcenia i szkolenia dorosłych,

- ukierunkowaniu na aktywizację osób bezrobotnych²⁰³.

Odpowiedzialność za kształtowanie innowacyjnej polityki oświatowej miałaby polegać na upodmiotowieniu państwa, przedsiębiorstw i zwykłych obywateli, przy czym każdy z podmiotów winien spełniać odrębną rolę. Postulowano, by władze państwowe koncentrowały się na konstruowaniu przepisów prawnych oraz instytucjonalnych i organizacyjnych fundamentów, które optymalizowałyby codzienne działanie szkół i programów kształcenia w ramach systemu. Z kolei przedsiębiorstwa, czyli pracodawcy zostaliby zobligowani do inwestowania w ustawiczne podnoszenie kwalifikacji pracowników, w zależności od potrzeb i branży danej firmy, a zadaniem instytucji kształcących byłoby zapewnienie coraz wyższego poziomu świadczonych usług. Obywatele natomiast celem bycia atrakcyjnym na rynku pracy bez względu na wiek i poziom kwalifikacji muszą stale dążyć do jego podnoszenia, innymi słowy powinni być odpowiedzialnymi za własny rozwój zawodowy²⁰⁴.

W Kwestii dostosowania działalności szkół do potrzeb gospodarki deklarowano: od strony prawnej - konieczność przedłużenia obowiązku kształcenia młodzieży do ukończenia osiemnastego roku życia z zamiarem zwiększenia jej szans na zdobycie zatrudnienia. Pod względem reform programów kształcenia i struktury systemu oświaty – wprowadzenie obok dotychczas funkcjonującego technikum i zasadniczej szkoły zawodowej liceum zawodowego, stanowiącego kolejną instytucję, w której uczniowie mogliby odbywać kształcenie zawodowe na poziomie średnim oraz uzyskać świadectwo dojrzałości. Oprócz tego ważne jest także opracowanie i wdrożenie do programów nauczania przedmiotów poruszających zagadnienia przedsiębiorczości i samozatrudnienia jako wyznaczników optymalnego zachowania się obywatela na rynku pracy. Wiedza powinna obejmować takie składowe jak zakładanie i prowadzenie małych i średnich firm, prawo podatkowe, odpowiednie metody poszukiwania pracy oraz mechanizmy ii prawa determinujące odpowiednie działanie ekonomii wolnorynkowej. Z kolei w dziedzinie kształcenia stricte zawodowego propagowano odejście od nauczania profesji mającej miejsce w wymierających gałęziach przemysłu oraz w zakresie przestarzałych technologii, wprowadzenie kształcenia szerokoprofilowego (modułowego) czyli wielozawodowego, dającego możliwość szybkiego przekwalifikowania się, zapewnienie

203 Polski Program Umiejętności, w: Milion Nowych Miejsc pracy. Program Kongresu Liberalno-Demokratycznego…, op. cit., s. 1 – 6.

204 Ibidem, s. 2.

140 odpowiednich warunków dla praktycznej nauki zawodu poprzez zastosowanie ulg podatkowych dla pracodawców przyjmujących uczniów oraz zawieranie kontraktów na linii szkoła – przedsiębiorca²⁰⁵.

Dodatkowymi czynnikami wspomagającymi dostosowanie szkolnictwa do potrzeb rynku pracy winno być również wprowadzenie do placówek stanowiska doradcy zawodowego a także zwiększenie jakości i ilości usług w tej dziedzinie w instytucjach pozaszkolnych, np. w poradniach psychologiczno-pedagogicznych czy w urzędach zatrudnienia, propagowanie dialogu z udziałem pracodawców i społeczności lokalnych, którego celem byłoby zarówno określenie kierunków kształcenia, jak i w razie potrzeby podjęcie decyzji o zmianie profilów szkół, zwłaszcza zawodowych²⁰⁶.

Również niepełnosprawni powinni posiadać możliwość równego startu na rynku pracy. Dlatego też reprezentanci KLD proponowali projektowanie i budowę nowej oraz modernizację istniejącej infrastruktury szkolnej, celem likwidacji wszelkich przeszkód utrudniających i wykluczających swobodne poruszanie się tego typu osób. Domagano się także stworzenia szkół integracyjnych, których programy wychowawcze i kształcenia zapewniałyby maksymalną adaptację zawodową niepełnosprawnym a co za tym idzie wykorzystanie ich energii i zdolności intelektualnych²⁰⁷.

Jeśli chodzi o kwestię kształcenia i szkolenia osób dorosłych za najważniejsze cele realizacji tego obszaru uznano między innymi promowanie dotychczasowych i tworzenie nowych Centrów Kształcenia Ustawicznego, rozwój systemu pozaszkolnej edukacji zawodowej, opartej na wielości i różnorodności ośrodków szkolących, konkurencji między nimi oraz pomocy ze strony państwa w finansowaniu przede wszystkim szkoleń i kursów zawodowych dla bezrobotnych, finansowanie szkoleń pracowników poprzez odliczenie od podstawy opodatkowania kosztów szkoleń ponoszonych przez pracownika i pracodawcę oraz uruchomienie możliwości współfinansowania przez przedsiębiorcę i Fundusz Pracy kosztów szkoleń pracowników, którzy nie inwestując w rozwój zawodowy mogliby utracić zatrudnienie. Dla pracowników mieszkających z dala od centrów edukacji oraz osób

205 Ibidem, s. 3 – 4.

206 Ibidem, s. 4.

207 Ibidem, s. 4.

141 niepełnosprawnych postulowano wdrożenie kształcenia na odległość oraz rozwój specjalnych ośrodków adaptacji zawodowej²⁰⁸.

Efektywny system edukacyjny, w szczególności w dziedzinie kształcenia zawodowego musi zawierać komponent nastawiony na aktywizację zawodową osób bezrobotnych. Będąc tego świadomym przedstawiciele KLD deklarowali jego rozbudowę poprzez rozwijanie systemu informacji zawodowej i poradnictwa zawodowego, finansowanie szkoleń umożliwiających przyuczenie do zawodu lub przekwalifikowanie się, organizowanie grup wspierających w Klubach Pracy, których rola sprowadzałaby się do podniesienia mobilności zawodowej i umożliwiałaby nabycie umiejętności samoprezentacji i w konsekwencji pobudzenie aktywności zawodowej. Proponowano również uruchomienie szkoleń z zakresu przedsiębiorczości, których celem byłoby samozatrudnienie bezrobotnych oraz wdrożenie tak zwanego b o n u s z k o l e n i o w e g o, na pokrycie kosztów szkolenia, który oferowałyby miejscowe urzędy pracy. Każdy bezrobotny otrzymywałby taki voucher, który dawałby takiej osobie możliwość dowolnego wyboru instytucji szkolącej oraz rodzaju kursu. Zaletą takiego rozwiązania byłby wzrost aktywności zawodowej bezrobotnych, konkurencji między podmiotami szkoleniowymi i koniec końców poziomu i jakości usług edukacyjnych²⁰⁹.

Godnym odnotowania jest fakt, że zdaniem twórców programu system finansowania edukacji za pomocą bonu powinien obejmować nie tylko kształcenie zawodowe lecz również cały system oświatowy. Działanie takiego systemu opierałoby się na zasadzie finansowania ucznia a nie szkoły w formie przekazania pieniędzy placówkom w zależności od liczby uczniów. Wówczas rodzic stałby się pełnoprawnym klientem instytucji, do której to uczęszcza jego dziecko. Co do rodzin zamożnych przepisy prawa dawałyby im możliwość rezygnacji z voucherów i wówczas wnosiłyby one opłaty w sposób bezpośredni (czesne).

Natomiast dla pełnoprawnego traktowania wszystkich rodzajów szkół (publicznych, społecznych, wyznaniowych czy prywatnych) wspomniany bon dawałby możliwość pobierania nauki w każdej z nich. Państwo natomiast koordynowałoby działanie systemu edukacyjnego jedynie w zakresie określenia minimum programowego w szczególności na szczeblu szkolnictwa średniego celem zapewnienia jednolitych standardów potrzebnych do uzyskania matury²¹⁰.

208 Ibidem, s. 5.

209 Ibidem, s. 5 – 6.

210 Uchwała programowa Kongresu Liberalno- Demokratycznego, IV Konferencja Krajowa KLD, Gdańsk 24 – 25 X 1992r, s. 33. Zbiór materiałów archiwalnych Archiwum Partii Politycznych ISP PAN.

142 W kwestii reform dotyczących szkolnictwa wyższego i badań naukowych założenia przedstawiane przez przedstawicieli Kongresu są podobne do tych prezentowanych przez omówione powyżej ugrupowania (decentralizacja i zwiększenie autonomii uczelni, poparcie dla kredytowego systemu studiów wraz z pozyskiwaniem przez szkoły wyższe środków finansowych zarówno z budżetu państwa oraz oddolnie, wprowadzenie krótszych studiów inżynierskich/licencjackich). Pewne novum stanowiła chęć wprowadzenia całkowitej odpłatności za kształcenie dla cudzoziemców, uczelni niepaństwowych i niezależnych instytutów badawczych, poparcie dla rozwoju różnych elastycznych form studiowania, zwłaszcza edukacji na odległość, kształcenie przede wszystkim inżynierów jako osób, które powinny zajmować ważne miejsce w gospodarce oraz propagowanie uruchomienia międzynarodowej współpracy edukacyjnej i naukowej szkół wyższych. Jeśli chodzi zaś o badania naukowe, to deklarowano zmianę polityki finansowania przedsięwzięć badawczych przez Komitet Badań Naukowych na zasadzie zwiększenia nakładów na badania zamawiane w celu uzyskania właściwych proporcji między badaniami zamawianymi a grantami, ogłaszanie konkursów na badania zamawiane, poszukiwanie sponsorów naukowych ze strony podmiotów gospodarczych celem doprowadzenia do współfinansowania wspólnie z tymi podmiotami badań i prac rozwojowych co miało stanowić jeden z głównych filarów rozwoju gospodarczego. Kładziono również nacisk na zreformowanie Polskiej Akademii Nauk poprzez odstąpienie od jej resortowego charakteru i nadanie jej statusu instytucji publicznej²¹¹.

Według programu KLD naszkicowana powyżej koncepcja zmian w systemie edukacji wyższej jak i badań naukowych miała dawać same korzyści w postaci komercjalizacji osiągnięć nauki, czego przejawem winno stać się zapewnienie miejsc pracy dla szczególnie uzdolnionych naukowców, wspieranie przez państwo powiązań na linii nauka – przemysł (tworzenie powiązań między szkołami wyższymi, instytucjami, firmami i władzami lokalnymi, rozszerzenie praw patentowych instytutów badawczych, uwzględnienie nakładów na badania i rozwój jako przesłanki prywatyzacji z udziałem inwestorów zagranicznych, traktowanie wydatków na badania i rozwój jako inwestycji o wysokiej stopie zwrotu, ułatwienie inwestorom zagranicznym inwestowania w polskie laboratoria badawcze), wspieranie powstających przy uczelniach wyższych ośrodków przedsiębiorczości, które na co dzień upowszechniają wiedzę rynkową, a także promują nowe technologie i rozwiązania, czy

211 Ibidem, s. 34.

143 wreszcie utworzenie Regionalnych Funduszy Kapitałowych dla finansowania badań związanych z podwyższonym ryzykiem²¹².

Zasadniczym celem przemian w systemie oświatowym, - o czym sugerowano wcześniej - było wedle przedstawicieli Kongresu Liberalno-Demokratycznego doprowadzenie do znacznego wzrostu gospodarczego, dlatego sugerowano reformy czterech wyodrębnionych podstawowych filarów polityki oświatowej ze szczególnym uwzględnieniem edukacji zawodowej i to zarówno w formie szkolnej jak i pozaszkolnej. Zwracano również uwagę na donośność reform w zakresie szkolnictwa wyższego i przedsięwzięć związanych z komercjalizacją badań naukowych. Nie zapomniano także o wewnętrznym zamierzeniu systemu oświatowego, jakim winno być ukształtowanie człowieka jako wolnego i odpowiedzialnego obywatela, czyli jednostki będącej podmiotem działań gospodarczych, społecznych i politycznych, biorącej udział w życiu publicznym, zwłaszcza w społeczności lokalnej, dysponującej własnością prywatną, realizującej własne zainteresowania, uczciwie pracującej i zarabiającej na utrzymanie oraz co najważniejsze uczącej się przedsiębiorczości, radzenia sobie z nowymi sytuacjami, ponoszenia ryzyka i ustawicznie zdobywającej coraz to nowe umiejętności, wiedzę i doświadczenie²¹³.