kontekst działania radiofonii publicznej – rynek radiowy

Na mocy Ustawy z 22 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji otwarte zostały możliwości tworzenia radiowych i telewizyjnych stacji prywat-nych o charakterze komercyjnym. Nowy, powstający system mediów elektronicznych ma więc charakter dualny – obok przekształcających się mediów publicznych funkcjonuje sektor komercyjny. Istnieje też sektor alternatywny, społeczny, utworzony przede wszystkim przez media katolickie. Wyraźnie jest to widoczne na rynku radiowym.

Pierwsze stacje radiowe działające poza strukturą radia państwo-wego pojawiły się w 1991 roku. Były to rozgłośnie lokalne zakładane przez poszczególne diecezje Kościoła katolickiego. Wykorzystywał on w ten sposób przywileje przypisane mu przez uchwaloną jeszcze w 1989 r. w ostatniej kadencji Sejmu PRL ustawę o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1989 r. Nr 29, poz. 154).

Radio w Polsce, tak jak nasz kraj, przychodząc do Europy jako spóź-niony przybysz, wkroczyło w okres silnej konkurencji rynkowej. Obecna sytuacja jest pochodną pierwszego procesu koncesyjnego zainaugu-rowanego przez Krajową Radę Radiofonii i Telewizji po wejściu w życie w marcu 1993 r. ustawy o Radiofonii i Telewizji. Radiofonia koncesjo-nowana w Polsce strukturalnie nie ulega istotnym przeobrażeniom. Największe zmiany następują w sektorze lokalnym, który od 1999 r. podlega procesom koncentracji z udziałem dużych grup kapitałowych (Informacja o problemach..., 2008–2013).

Działający od 1993 r. nadawcy ogólnokrajowi RMF FM i Radio Zet, których właścicielami są odpowiednio Bauer Media Invest GmbH i EDI Pologne SA związana z koncernem Lagardere Active Radio oraz nadawca społeczny Radio Maryja obejmują swoim zasięgiem ponad 80% ludności kraju. Nadawcy ponadregionalni tworzący sieci stacji lokalnych (Eska należąca do spółki Time SA czy Grupa Radiowa Agora), mimo stopniowego pozyskiwania nowych stacji nadawczych, ze względu na brak wolnych częstotliwości nadal nie osiągnęli planowa-nego stopnia rozwoju, który zakłada dotarcie do mieszkańców wszyst-kich większych miast w Polsce.

Pierwsze niepubliczne stacje radiowe o zasięgu lokalnym pojawiły się w 1990 roku. Dopiero jednak ustawa o Radiofonii i Telewizji wyzna-czyła ramy prawne działalności medialnej. Na faktyczne uporządko-wanie eteru trzeba było jednak poczekać do 1994 r., kiedy to KRRiT przyznała pierwsze koncesje: 120 lokalnym stacjom radiowym oraz 25 stacjom diecezjalnym. Trzy organizacje radiowe – Radio Muzyka Fakty, Radio Zet i Radio Maryja – otrzymały koncesję na realizację programów ogólnopolskich. Tylko RMF uzyskał jednak prawo do lokal-nego rozszczepiania programu, czyli utrzymywania lokalnych oddzia-łów, emitowania serwisów lokalnych i, co najważniejsze, nadawania lokalnych reklam. Ponadto, zgodnie z zapisami wspomnianej ustawy o Radiofonii i Telewizji, Polskie Radio i Telewizja Polska stały się jed-nostkami samodzielnymi organizacyjnie. Zmiany te dotyczyły także

17 rozgłośni Polskiego Radia, które zaczęły odtąd funkcjonować jako jednoosobowe spółki skarbu państwa.

Kolejny proces koncesyjny nastąpił w 2001 roku. KRRiT podjęła wtedy istotną dla rynku radia lokalnego decyzję – cofnęła zgodę na lokalne rozszczepianie programu RMF. Stacje RMF miały silną pozycję, a co za tym idzie, stanowiły poważną konkurencję na rynku lokalnej reklamy. Koncesje na działalność ponadregionalną otrzymały wtedy Radio Wawa i Radiostacja. KRRiT przyznała również koncesje 42 pod-miotom związanym z Kościołem katolickim.

Większość stacji lokalnych otrzymała koncesję na nadawanie pro-gramu uniwersalnego, realizowanego poprzez rozmaite audycje poświę-cone tematyce lokalnej. Koncesja nakładała na ten program określone wymogi: warstwa słowna, w zależności od wielkości miasta, miała wy-nosić 12% w miastach powyżej 200 tys. mieszkańców lub 10% w mia-stach poniżej 200 tys. i w całości powinna być poświęcona tematyce lokalnej.

W 2013 r. na lokalnych rynkach radiowych działało 192 stacji. Większość funkcjonuje w ramach powiązań własnościowych, progra-mowych i reklaprogra-mowych tworzonych przez cztery silne grupy radiowe. Z Grupą Time powiązanych jest 48. Ze spółką Agora SA związanych jest 29 stacji (Informacja o problemach..., 2013).

Po sprzedaży przez CR Media Sp. z o.o. wszystkich udziałów na rzecz Eurozet Sp. z o.o., projekt ten stał się elementem dużej grupy radiowej, która obejmuje 18 stacji lokalnych.

Należące do Grupy RMF, które zapoczątkowało swoją działalność w 2004 r. tworzą 19 stacji. Istotnym elementem oceny możliwości rozwoju RMF jest fakt, że lokalne stacje należące do RMF MAXXX mogą wesprzeć się na silnej marce RMF, uzupełniając ofertę nadawcy ogólnokrajowego, równolegle z RMF Classic (12 nadajników) – radiem z muzyką klasyczną.

Archidiecezje i diecezje, zakony i parafie Kościoła katolickiego dys-ponują łącznie 42 koncesjami. 20 stacji działa, na zasadzie franczyzy, w sieci Plus powiązanej ze spółką Time, a 17 – samodzielnie

(Informa-cja o problemach..., 2013). Do odbiorców innych wyznań swoją ofertę

kierują 3 rozgłośnie: Fundacja Edukacji Medialnej Radio Mazury (sta-cja międzywyznaniowa – wyznania katolickiego, protestanckiego i pra-wosławnego), Radio CCM na Śląsku i Śląsku Cieszyńskim (do środowisk ewangelickich) oraz Radio Ortodoxia z Białegostoku (do wyznawców religii prawosławnej).

Odrębną grupą wśród nadawców lokalnych są stacje akademickie (Doliwa, 2008). Program skierowany do środowisk akademickich tworzony jest w 11 miastach (Białystok, Kielce, Kraków, Lublin, Łódź, Olsztyn, Poznań, Rzeszów, Warszawa, Wrocław, Zielona Góra). Więk-szość audycji tworzą i rozpowszechniają zespoły redakcyjne powołane przez szkoły wyższe pod bezpośrednim nadzorem rektora.

W tworzenie programów lokalnych w 8 miastach zaangażowane są samorządy terytorialne. Koncesje te realizowane są przez spółki gminne, związki gmin lub ośrodki i domy kultury w ich zarządzie (Informacja

o problemach..., 2010).

Stosunkowo w najlepszej sytuacji ekonomicznej znajdują się grupy radiowe korzystające z efektów skali – odnotowują corocznie ok. 15% wzrostu przychodów z działalności gospodarczej i mniej więcej podobny wzrost przychodów ze sprzedaży i jednocześnie wyższy niż wzrost kosztów działalności. W najgorszej sytuacji znajdują się niezależni nadawcy lokalni, notujący straty i równocześnie niższe przychody ze sprzedaży czasu reklamowego.

W obrębie stacji związanych z Kościołem sytuacja jest zróżnicowana. W lepszej sytuacji są stacje sieciowe. Tymczasem zarówno stacje aka-demickie, jak i tzw. samorządowe pozostają w stosunkowo bezpiecznej sytuacji finansowej.