Model radioWego nadaWcy publicznego W polSce
5.1. zmiany krajobrazu radia w ii dekadzie XXi wieku
Współczesne media znajdują się pod coraz silniejszym wpływem zmian technologicznych i rynkowych. Zmiany te najpełniej oddaje proces konwergencji, który, ogólnie biorąc, polega na wzajemnym przenika-niu się technologii charakterystycznych dla sektora mediów elektro-nicznych, telekomunikacji i technologii informatycznej. Dynamika tego procesu z jednej strony skutkuje pojawieniem się nowych usług medialnych (np. telewizja interaktywna, telewizja mobilna, VOD, Voice over IP, podcasting, messaging) oraz nowych platform dystrybucji (np. DSL, DVB-H czy IPTV, mobilne telefony), z drugiej zaś sprawia, że rynek mediów rozszerza się o nowe podmioty, które do tej pory były aktywne przede wszystkim w innych sektorach (np. operatorzy teleko-munikacyjni).
Brytyjski organ regulacyjny w mediach i telekomunikacji, Office of Communication (OFCOM), definiuje konwergencję jako „ciągle wzra-stającą tendencję do rozszerzania zakresu różnego rodzaju form, treści i środków wyrazu (audio, wideo, tekst, obraz) i usług rozpowszechnianych w sieciach radiowych i telewizyjnych, infrastrukturze mobilnej, na sa-telitach, w systemach kablowych, w cyfrowej naziemnej telewizji i radiu) do odbioru przez różnego rodzaju urządzenia ( PC, PDA, TV, telefony ko-mórkowe itd.” (International Communications Market Report, 2008: 61).
Kluczowe aspekty funkcjonowania mediów związane są obecnie z dystrybucją treści. Obecnie są to (Gartner Inc., 2013):
t
t mobilność urządzeń i aplikacji,
t
t internet rozumiany jako sieć i jako „galaktyka wszechrzeczy”,
t
t rozwój narzędzi wspomagających zarządzanie treścią i komuni-kacją.
Zmiany funkcjonowania mediów sprzężonych z telekomunikacją i IT, a więc zmiany, które są skutkiem procesu konwergencji, dotyczą w tej samej mierze technologii, otoczenia rynkowego, zachowań konsu-mentów jak regulacji prawnych. Istnieje zatem wiele rodzajów konwer-gencji: korporacyjnej, w tym programowo-produkcyjnej, przemysłowej, rynkowej, odbiorczej, polityczno-prawnej, przestrzenno-kulturowej w dziedzinie mediów (Jakubowicz, 2011).
Proces konwergencji wyznaczają obecnie dwa główne trendy:
t
t zdolność różnych platform technologicznych (sieci telekomuni-kacyjne, telewizje kablowe, nadajniki satelitarne) do świadczenia podobnego rodzaju usług (przesyłanie obrazów, rozmowy telefo-niczne, dostęp do internetu),
t
t przystosowanie urządzeń elektronicznych do zastosowań wielo-funkcyjnych.
Konwergencję technologiczną rozwijają, przede wszystkim, dwie siły:
t
t rozwój szerokopasmowego dostępu do internetu,
t
t standaryzacja sieci i urządzeń funkcjonujących z wykorzysta-niem IP (Internet Protocol).
Z punktu widzenia odbiorcy wszystko to oznacza, że przekazy audio-wizualne trafiają doń w różny sposób. A zatem konwergencji po stronie nadawania towarzyszy dywergencja po stronie odbioru.
Na tym tle radio jawi się jako medium w pełni wykorzystujące moż-liwości nowych technologii, tworząc przemysł, który wyznaczają nastę-pujące czynniki:
t
t powszechna penetracja,
t
t mobilność i programy emitowane „na żywo” jako wyróżniające się właściwości radia,
t
t rosnący udział rynków w Europie Środkowo-Wschodniej,
t
t radio naziemne (przede wszystkim ciągle analogowe i częściowo cyfrowe) jako główna platforma dostępu do zawartości audialnej,
t
t dystrybucja satelitarna i inne platformy (przede wszystkim inter-net) jako uzupełnienie radia naziemnego,
t
t wpływy z reklamy jako główne źródło finansowania radia,
t
t brak szans na płatne usługi radiowe.
Analizy dotyczące konsumpcji radia cyfrowego i usług radiowych on-line dokonane w 2011 r. w czterech największych rynkach radiowych, tj. we Francji, Niemczech, Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych i w Szwecji wykazały, że (Public Radio and New Media, 2012):
t
t biorąc pod uwagę średni czas odbioru, słuchanie radia poprzez modulację amplitudy AM (na falach średnich i długich) i w paśmie modulacji częstotliwości FM (UKF) wyraźnie się zmniejsza,
t
t wzrasta jednocześnie, w większości badanych krajów, słuchanie radia w sieci, zwłaszcza poprzez interaktywne usługi portali mu-zycznych, takie jak Pandora (tylko w USA), Spotify, Last.fm itd.,
t
t wzrasta, choć powoli, odbiór radia cyfrowego (satelitarnego i na-ziemnego),
t
t wejście smartfonów, przynosząc szybki przyrost różnego rodzaju aplikacji i zwiększenie muzycznych usług interaktywnych, stało się zasadniczym czynnikiem wzrostu słuchalności radia w urzą-dzeniach mobilnych,
t
t aplikacje stały się bardziej interaktywne i spersonalizowane,
t
t wzrost wpływu mediów społecznych. Coraz częściej słuchacze, szczególnie młodsi, docierają do sygnału radiowego poprzez Face-booka, MySpace, Twittera i YouTube,
t
t wzrasta wykorzystanie do celów komercyjnych ( reklama) tech-nologii video viewing,
Omawiając zmiany, jakim podlega radio, nie można nie zauważyć co najmniej czterech powiązanych ze sobą czynników wpływających na pogorszenie warunków nadawania radia i telewizji w Europie. Pierw-szym z nich jest zewnętrzna presja polityczna i gospodarcza na realo-kację widma transmisji dla mobilnych sieci szerokopasmowych. Euro-pejscy nadawcy zaakceptowali już pomysł ponownego przeznaczenia pasma 800 MHz na mobilne usługi szerokopasmowe do 2015 roku. Wyższy niż oczekiwano popyt globalnego rynku na mobilne usługi sze-rokopasmowe, jak również presja z Dalekiego Wschodu i Afryki na zmniejszenie usług radiowo-telewizyjnych doprowadziły Światową Konferencję Radiową WRC do decyzji podjętej w 2012 r., by, mimo
oporów krajów europejskich, również po 2015 r. do usług szerokopa-smowych mobilnych włączyć pasmo 700 MHz. W ten sposób, być może po raz pierwszy w historii, nadawcy radiowo-telewizyjni stracili swoją pozycję priorytetową przy podziale widma. Wiele wskazuje na to, że ostatecznie przedmiotem walki konkurencyjnej staną się pasma, które są obecnie wykorzystywane w Europie przez telewizję cyfrową.
Pasmo 800 MHz stanowi część dywidendy cyfrowej, tj. zakresu widma uwolnionego w wyniku przejścia telewizji analogowej na cyfrową. Ten zakres częstotliwości może zapewnić bezprzewodowe usługi szeroko-pasmowe na obszarze całego kraju, w tym na obszarach oddalonych od miast i rejonach wiejskich. Trzeba tutaj wspomnieć, że jak dotąd tylko jedenaście państw członkowskich Unii ogłosiło, że faktycznie zezwoliło na wykorzystanie pasma 800 MHz na potrzeby bezprzewodowej łącz-ności szerokopasmowej.
Drugi czynnik również związany jest z digitalizacją, która w dużej mierze wyznacza obecnie funkcjonowanie i kształt rynku medialnego, a łączy się, siłą rzeczy, z długotrwałym kryzysem gospodarczym w strefie euro. Trwa spadek przychodów radia i telewizji, rosną koszty eksplo-atacji i europejskie organizacje medialne są zmuszone do przedefinio-wania swoich strategii, przeznaczając swoje zasoby i talenty twórcze w dużej części na rozwój mediów sieciowych i mobilnych. Istnieje przy tym tendencja spowodowana, przede wszystkim, czynnikami ekono-micznymi, by redukować wydatki na tradycyjne nadawanie i zamiast tego inwestować w usługi internetowe. Istnieje w tej dziedzinie presja – zarówno kulturowa, jak i społeczna.
I tu dochodzę do trzeciego czynnika – zmiany zachowań odbiorców, nie tylko rzeczywistych, lecz także założonych, ale również zmian w od-biorze mediów związanych z rosnącym zapotrzebowaniem na mobilne usługi szerokopasmowe. Te ostatnie wymagają odpowiedzi strategicz-nych nadawców wobec rynku mediów, wzmacniając w istocie wpływ dwóch poprzednich czynników.
Wreszcie, czwartym czynnikiem jest polityka UE wobec mediów, która wyraźnie przesuwa się z kwestii nadawania radiowego i telewi-zyjnego do problematyki łączy szerokopasmowych, i to zarówno na poziomie krajowym, jak i całej Unii. Chociaż decyzja WRC (World Radio Conference) z 2012 r. skutecznie zablokowała Program Polityki Widma Radiowego w Europie (Radio Spectrum Policy Programme for Europe) zatwierdzony w lutym 2012 r. i chociaż oficjalna polityka medialna
UE podkreśla „synergię pomiędzy tradycyjnym broadcastingiem i inter-netem”, to istnieje tutaj poważny konflikt interesów.