Paulina Kajzer (Poznań)
Streszczenie: Artykuł niniejszy stanowi prezentację rozwoju
histo-rycznego festiwali ilmowych od czasu pierwszego wydarzenia tego typu (La Mostra Internazionale d’Arte Cinematographico, Wenecja, 1932) do roku 1968 i początku lat 70. Przedmiotem namysłu czynię pierwszy i drugi etap rozwoju historycznego międzynarodowych fe-stiwali ilmowych ze szczególnym uwzględnieniem roli, jaką miała w nim (rozumianym jako przejście od etapu pierwszego do drugiego) szeroko rozumiana kontrkultura.
Słowa klucze: festiwale ilmowe, festiwale, kontrkultura, ilm,
francu-ska nowa fala, cannes, wenecja
Summary: his article is a presentation of the historical development
of ilm festivals in the world since the irst event of this type (La Mostra Internazionale d’Arte Cinematographico, Venice, 1932) until 1968 and with some regard to the early seventies. he subject of my analysis in this text is the irst and the second stage of historical deve-lopment of international ilm festivals with a particular emphasis on the role which in this development (understood as the transition from the irst to the second phase) widely understood counterculture had.
Keywords: ilm festivals, festivals, counterculture, ilm, french new
Podejmując badania nad łatwym do zaobserwowania w dzi-siejszych czasach globalnym sukcesem festiwali ilmowych, należy w pierwszej kolejności przyjrzeć się ich historii. To właśnie dzięki uwzględnieniu kontekstu historycznego ich funkcjonowania będziemy w stanie prześledzić najważniej-sze i najciekawnajważniej-sze zmiany (i scharakteryzować ich okolicz-ności), jakie zachodziły w ich formule i dzięki temu lepiej zrozumieć sposób, w jaki funkcjonują dzisiaj.
Taka perspektywa umożliwi również lepsze zrozumienie pewnych procesów, które miały miejsce w historii kultury. W przypadku niniejszego artykułu – ruchu kontrkulturo-wego przełomu lat 60. i 70.
Wprowadzenie
1735007584 Bunt młodzieży w krajach kapitalistycz-nych, mieszczący się w swej początkowej fazie w grani-cach konliktu pokoleń, przekształcił się w połowie lat sześćdziesiątych w zróżnicowany wewnętrznie ruch spo-łeczny, skierowany przeciw aparatom władzy i środkom manipulacji. W ruchu tym ujawniły się silne tendencje do zakwestionowania zmiany całej uwarunkowanej hi-storycznie sytuacji współczesnych ludzi, w jej wymiarach ekonomicznych, społecznych i kulturowych.1
– tak Aldona Jawłowska rozpoczyna swą książkę pt. Drogi
kontrkultury. Od tego cytatu i ja pragnę rozpocząć swój
ar-tykuł. Na jego wstępie zaznaczę, iż spośród wymienionych przez Jawłowską w powyżej przytoczonym fragmencie
wy-1 A. Jawłowska, Drogi kontrkultury, Państwowy Instytut Wydawniczy, War-szawa 1975, s. 5.
Kontrkultura a historia festiwali filmowych…
|
131 miarów „uwarunkowanej historycznie sytuacji współcze-snych ludzi” najważniejszy będzie dla mnie ten kulturowy, a konkretniej – dotyczący kultury ilmowej, w ramach to której, jak wskazuje sam tytuł, przedmiotem moich zain-teresowań czynię festiwale ilmowe. W rozprawie tej pozwalam sobie dokonać niecodziennego i unikatowego z punktu widzenia badań nad ruchem kontestacyjnym połą-czenia fenomenu kontrkultury z ich historią. Jest to możliwe dzięki temu, że, jak pisze autorka Dróg kontrkultury, „trudno określić, które treści i jakiego rzędu zjawiska społeczno-poli-tyczne oraz postawy łączą się z ruchem kontestacji, jakie zaś w jej obrębie się nie mieszczą”2. Moim zaś zdaniem, co po-staram się udowodnić w niniejszym tekście, ruch kontestacji miał silny związek ze zmianami w sposobie funkcjonowania festiwali ilmowych na świecie w drugiej połowie dwudzie-stego wieku, a właściwie w latach 60. i 70. zeszłego stulecia. W tym sensie, artykuł niniejszy omawia pewien okres z histo-rii festiwali ilmowych ze szczególnym odniesieniem do festi-walu w Cannes i kilku innych (m.in. Wenecja, Berlin, Pesaro). Uwzględnia on wpływ, jaki miała na zmiany w ich sposobie funkcjonowania szeroko rozumiana kontrkultura, i przedsta-wia konsekwencje tych zmian – echa tego wpływu wśród po-zostałych festiwali ilmowych na świecie. Tym samym oczywi-stym celem artykułu staje się ukazanie związków kontrkultury ze sposobem funkcjonowania festiwali ilmowych na świecie w drugiej połowie dwudziestego wieku, a ostatecznie – sposo-bem funkcjonowania festiwali ilmowych w ogóle.Z oczywistych względów odnoszę się jedynie do pewnych konkretnych postulatów ruchu kontestacyjnego, do
nego określonego środowiska (ilmowego) i tylko na tym obszarze kulturowym skupiam swoją uwagę – kontrkultura bowiem jako zjawisko niezwykle złożone, heterogeniczne i dynamiczne wymyka się jednoznacznym odpowiedziom, klasyikacjom i szczegółowym analizom, szczególnie tym dokonywanych w ramach zaledwie kilkunastostronicowego artykułu. Stąd badania moje mogą mieć jedynie charakter rozważań przyczynkowych. Kolejnym celem mego artyku-łu stanie się więc przede wszystkim zasygnalizowanie pew-nych ciekawych problemów badawczych, które wymagały-by jednak dalszego i szerzej zakrojonego opracowania.
Ze względu na objętość niniejszego artykułu możliwe bę-dzie jedynie powierzchowne potraktowanie tematu, z którego to ograniczenia autorka zdaje sobie jednak sprawę. Niemniej żywię nadzieję, że podjęta próba releksji nad związkiem ruchu kontrkulturowego z przemianami, jakie nastąpiły w historii festiwali ilmowych (szczególnie w latach 60. i 70.) stanowić będzie interesującą prolegomeną do szerzej zakrojonych ba-dań. Przy tej okazji pośrednim celem tekstu pt.
Kontrkultu-ra a historia festiwali ilmowych – rozważania jest zapoznanie
Czytelnika z formułą badań nad festiwalami ilmowymi oraz wyniesienie istotnego fenomenu festiwali ilmowych ponad powszechne realia dziennikarstwa i historii popularnej.
Patrząc na rozwój fenomenu festiwali ilmowych, może-my wyróżnić pewne kluczowe momenty ich transformacji i, odpowiednio, podzielić tenże rozwój na trzy główne fazy: od ustanowienia pierwszego festiwalu ilmowego w Wenecji w 1932 do 1968 roku; od 1968 do 1980 roku i od 1980 roku do dzisiaj3. W ramach niniejszych rozważań pragnę skupić się przede wszystkim na wydarzeniach mających związek 3 Podziału dokonuję za: M. de Valck, Film Festivals: From European
Kontrkultura a historia festiwali filmowych…
|
133z końcem pierwszej fazy (1932 – 1968) i rozpoczęciem się fazy drugiej w późnych latach 60. Wtedy to, w związku
z narastają-cymi napięciami powodowanymi przez rewolucję społeczną i artystyczną, mnożyły się zastrzeżenia wobec istniejącej for-muły festiwali ilmowych. Był to początek procesu kluczo-wych zmian w kształcie i sposobie ich funkcjonowania, czas reorganizacji ich dotychczasowego formatu.
Choć oczywiście wydarzenia te, mimo elementów wspólnych, miały w przypadku każdego festiwalu nieco inne tło społeczno-kulturowe, zasięg i wpływ, to można im nadać pewien wspólny mianownik i określić moment tych zmian – były to lata 60. i 70. dwudziestego wieku, a prze-miany te związane były z ogólnoświatowym ruchem konte-stacyjnym. Jego podłoże (w kontekście funkcjonowania fe-stiwali ilmowych), cechy, przebieg, charakterystykę zmian i reakcji festiwali na te zmieniające się warunki oraz ich efekty przedstawię w niniejszym tekście.
Główną część rozważań rozpocznę od przedstawienia obszaru badań. Sedno niniejszego artykułu stanowić zaś będzie historyczny opis rozwoju fenomenu festiwali ilmo-wych – od momentu ustanowienia pierwszego festiwalu – festiwalu w Wenecji w 1932 roku do lat 70. Dokonam tego z uwzględnieniem kluczowych kontekstów kulturowych, społecznych, politycznych oraz artystycznych.