wszystkim wokół wizerunkowych strategii jednej z naj-barwniejszych postaci rocka, prekursora shock- i horror rocka, Amerykanina Vincenta Damona Furniera. Wokalista znany
1 O swoistym micie „klubu 27” vid. J. Kosek, Alternatywny scenariusz
bio-graii muzyka rockowego – o życiu i twórczości Jasona Beckera [w:] „Kultura –
Społeczeństwo – Edukacja”, red. A. Cybal-Michalska, nr 2 (10), Poznań 2016, s. 192.
2 W tym miejscu kontrkultura rozumiana będzie jako „wzory przekonań, wartości, norm i stylu życia, które otwarcie przeciwstawiają się wzorom powszechnie przyjmowanym w społeczeństwie”, N. Goodman, Wstęp do
Alice Cooper: wizerunki…
|
193 w popkulturze jako Alice Cooper urodził się 4 lutego 1948 roku w Detroit w stanie Michigan. Pochodzi z religijnego domu, jego ojciec – podobnie jak wcześniej dziadkowie – był pastorem. Muzyk w wywiadach pochlebnie wspomina swego rodzica, stwierdzając:Mój stary był równym gościem. Był co prawda pasto-rem, ale lubił rock’n’roll. Nie był nastawiony do niego negatywnie. Jego punkt widzenia był taki: nieważne jaka to muzyka, ważne co wyraża. A gdybyś zapytał, co jego zdaniem powinna wyrażać, odpowiem, że jego dewizą było: „Nie mów nigdy tego, w co sam nie wierzysz”. On w gruncie rzeczy był wielkim fanem rock’n’rolla. Lubił słuchać audycji rock’n’rollowych w radiu. Nie należał do tych, którzy w tamtych czasach grozili: „Jeśli będziesz słuchał rock’n’rolla, pójdziesz do piekła”3.
Warto zauważyć, że w biograii Coopera, którego trakto-wać można także jako jednego z prekursorów kultury me-talowej (szczególnie w warstwie estetycznej, scenicznej), nie występuje komponent charakterystyczny dla innych słyn-nych metalowych protoplastów (vide Ozzy Osbourne, Tony Iommi, Lemmy Kilmister) związany z buntem przeciw zinstytucjonalizowanej edukacji formalnej4. Muzyk ukoń-czył w 1966 roku szkołę średnią i rozpoczął studia, które przerwał ze względu na coraz większą liczbę ofert koncer-towych (był wówczas członkiem grupy he Spiders).
Ponadto jednak w biograii Amerykanina odnaleźć moż-na zmoż-namienne dla wielu muzyków rockowych elementy mi-3 R. Filipowski, Alicja w krainie koszmarów, [w:] „Teraz Rock”, nr 2 (180),
2018, s. 53.
tycznej narracji znaczące w kontekście kreowania jednost-kowej mitologii artystycznej5. Komponent „Oddzielenie” wiązać można w przypadku historii życia Coopera z fak-tem opuszczenia domu rodzinnego; „Poszukiwanie własne-go miejsca” odnosiłoby się do pierwszych prób współpracy z zespołami; „Podjęcie wyprawy” to decyzja o zostaniu arty-stą, twórcą rockowym; z kolei element „Droga” dotyczyłby koncertów młodego wokalisty z różnymi zespołami (po-czątkowo z he Earwigs, he Spiders które zmieniło na-zwę na Nazz, oraz jako Alice Cooper). Muzyk wspominał początki w pierwszych grupach muzycznych następująco: „W ciągu roku nauczyliśmy się grać i zmieniliśmy nazwę na he Spiders. Setki razy słuchaliśmy płyt he Yardbirds i he Rolling Stones, żeby podłapać odpowiednie akordy”6. W wywiadzie dla czasopisma „Tylko Rock” artysta wskazy-wał na konkretne inspiracje:
Była to głównie muzyka z kręgu Brytyjskiej Inwazji. To znaczy… Wiesz, pierwsza rzecz, jaką robisz, gdy zakła-dasz zespół, to grasz kawałki Chucka Berry’ego. To pod-stawa. Wszystkie te rify Chucka Berry’ego to dla każ-dego muzyka punkt wyjścia, rodzaj przedszkola. A gdy masz je już w małym palcu, możesz przejść do Rolling Stonesów. To następny krok. Uczysz się grać muzykę Stonesów – to szkoła. Kończysz ją, gdy masz opanowa-ne piosenki Beatlesów. Beatlesi to trudna sprawa – ze względu na świetną stronę wokalną. My również prze-szliśmy przez te wszystkie etapy. A gdy już dość dobrze opanowaliśmy podstawy, skoncentrowaliśmy się na wy-5 Cf. M. Jeziński, Mitologie muzyki popularnej, Wydawnictwo Naukowe
UMK, Toruń 2014, s. 149–150. 6 R. Filipowski, op. cit.
Alice Cooper: wizerunki…
|
195 konywaniu muzyki takich zespołów, jak he Yardbirds,hem, he Kinks, he Animals (…). Innym źródłem natchnienia w tym początkowym okresie działalności był dla nas musical „West Side Story”. A także muzyka z ilmów o Jamesie Bondzie, zresztą w ogóle muzyka il-mowa, muzyka telewizyjna7.
Komponent mitycznej narracji „Naruszanie zakazów” w przypadku Coopera łączyć można m.in. z jego uzależ-nieniem od alkoholu i narkotyków, z kolei „Pokonywanie przeciwności” odnosiłoby się do choroby, walki muzyka z używkami, a także pobytu w szpitalu psychiatrycznym.
Alice stanowił alter ego Vincenta, sam artysta niejedno-krotnie porównywał binarny charakter swojej postaci do doktora Jekylla i pana Hyde’a. To w „postaci” wyimagi-nowanej czarownicy Alicji najsilniej wybrzmiewał konte-stacyjny charakter rockowego twórcy. Warto w tym kon-tekście przytoczyć kilka uwag związanych z samym poję-ciem kontestacji, szczególnie w omawianej perspektywie kontrkulturowej:
Termin ten przeszedł charakterystyczną ewolucję. Od ła-cińskiego contestor, contestari, oznaczającego potwier-dzenie, odwołanie się do świadectwa jakichś wyższych instancji, poprzez francuskie contestation — zakwestio-nowanie, spór, negacja, znaczenie najnowsze jest jakby nawiązaniem do określeń źródłowych. W aktualnych ro-zumieniach słowa kontestacja coraz wyraźniej występuje podwójność sensu; zawiera się w nim zaprzeczenie bę-dące jednocześnie potwierdzeniem wartości, w imieniu 7 Ibidem.
których się zaprzecza. Chwiejności semantycznej termi-nu odpowiada wielorakość oznaczonego nim myślenia i działania, w której zacierają się granice między światem realnym i wyobrażonym, a niszczenie i konstrukcja łączą się w nierozdzielną całość8.
Wybitna badaczka zjawisk kontrkulturowych Aldona Jawłowska już w latach 70. ubiegłego wieku zwracała uwagę na fakt, iż do objawów postaw kontestacyjnych zalicza się bardzo zróżnicowane lub wręcz przeciwstawne zachowania:
demonstracje, strajki studenckie o charakterze politycz-nym – i ucieczki z domu praktykowane coraz częściej przez zbuntowane dzieci. Zamachy bombowe – i two-rzenie małych społeczności, kształtujących nowe style życia, nowe formy międzyludzkich kontaktów, nie-możliwe do urzeczywistnienia w ramach „normalnych” układów społecznych. Dewiacje, takie jak narkomania czy przestępczość – i pozytywną działalność społeczną zmierzającą do tworzenia tzw. „instytucji alternatyw-nych”, wyrastających obok oicjalnego systemu (szkół, spółdzielni, przychodni lekarskich, kas wzajemnej po-mocy, a nawet ośrodków badań socjologicznych zaj-mujących się wykrywaniem nieprawidłowości funkcjo-nowania demokratycznych instytucji i ich społecznych skutków). Akty przemocy wobec przedstawicieli władzy, znienawidzonych korporacji – i rezygnację prowadzącą do samobójstwa; „Robienie Nic” – i intensywny wysiłek.
8 A. Jawłowska, Drogi kontrkultury, Państwowy Instytut Wydawniczy, War-szawa 1975, s. 7.
Alice Cooper: wizerunki…
|
197 Zorganizowane działania długofalowe – i spontaniczne,jednorazowe akcje o burzliwym przebiegu.9
Socjolożka dostrzegła również, że ruch kontestacyjny może uzewnętrzniać się także w różnorodnej twórczości artystycznej:
przypominającej w niektórych środowiskach (raczej swym klimatem niż osiągnięciami) poszukiwania i pró-by podejmowane przez artystów powojennej generacji z okresu dadaizmu i początków surrealizmu. Zaangażo-wana sztuka kontestacyjna, będąca protestem przeciw wrogiemu światu, ucieleśnieniem i sposobem populary-zacji nowych wartości, jest zarazem próbą zburzenia za-stanych oczekiwań i nawyków estetycznych odbiorców, poszukiwaniem nowych form artystycznego wyrazu10.
Coopera inspirowali surrealiści, jednym z podziwianych przez niego artystów był sławny kataloński malarz Salvador Dalí, z którym muzyk w kulminacyjnym okresie swej karie-ry miał nawet okazję współpracować. Zarejestrowane frag-menty spotkań dwóch ekscentrycznych twórców obejrzeć można w ilmie dokumentalnym zatytułowanym Super
Du-per Alice CooDu-per (2014) w reżyserii Sama Dunna, Reginalda
Harkemy oraz Scota McFadyena. Powracając jednak do narracyjnych komponentów kreujących mitologię amery-kańskiego wokalisty, w kontekście elementu „Wykonywa-nie zadań” wskazać można właś„Wykonywa-nie działania o charakterze
9 Ibidem, s. 7–8. 10 Ibidem, s. 8.
kontestacyjnym. Alice Cooper zapowiadał, że planuje wbić „kołek w serce generacji miłości”11. Stwierdzał:
Byłem fanem Hendrixa i wielu innych zespołów, ale wiedziałem, że nie chcę być taki jak oni. Na przykład, uwielbiałem Paula McCartneya, ale nie mogłem konku-rować z Paulem McCartneyem na jego poziomie. Więc pomyślałem: „Stworzę postać, z którą on nie będzie mógł konkurować”. Uwielbiałem sztuki teatralne i uwielbia-łem horror, więc stwierdziuwielbia-łem: „No cóż, w świecie rock and rolla nikt tego nie robi. Rock nie ma swojego czar-nego charakteru. Rock ma wielu bohaterów, ale nie ma tego jednego czarnego charakteru”12.
Artysta w swej scenicznej działalności postanowił więc szokować i kreować wokół własnej postaci aurę skandalu, podczas występów wykorzystywał gilotyny, noże, pistolety, sztuczną krew, miotacze ognia, krzesła elektryczne, szubie-nicę, ludzkie czaszki, dziecięce lalki, kaftany bezpieczeń-stwa, żywe gady itp.13. Alice opanował sceniczny ekshibi-cjonizm do perfekcji. Łącząc elementy garażowego rocka z wodewilem i inspiracjami ilmowym horrorem Ameryka-nin stworzył oryginalną, kreatywną, surrealistyczną formę artystycznego wyrazu.
Słynny 1969 – rok he Woodstock Music and Art Fair, dla prekursora shock rocka okazał się również przełomowy, formacja zagrała bowiem na innym ważnym, choć dziś za-11 J. Wiederhorn, K. Turman, Głośno jak diabli – Kompletna historia metalu
bez cenzury, przeł. Ł. Szymański, Kagra, Poznań 2014, s. 31.
12 Ibidem, s. 32.
13 Część z wymienionych rekwizytów scenicznych artysta wykorzystuje pod-czas koncertów do dnia dzisiejszego.
Alice Cooper: wizerunki…
|
199 pomnianym festiwalu na Varsity Stadium w Toronto w Ka-nadzie, podczas którego występowały tuzy rock’n’rollowej sceny, m.in. Chuck Berry, Jerry Lee Lewis, Bo Didley, John Lennon i he Plastic Ono Band, Chicago czy he Doors. W tym roku ukazał się także studyjny debiut grupy, album zatytułowany Pretties For You, za którego produkcję od-powiadał Frank Zappa. Już pierwszy słowno-dźwiękowy14 utwór zamieszczony na płycie 10 Minutes Before he Worm w pewnym stopniu zapowiadał poetykę i problematykę tekstów Coopera:Let me be.
What a way for one too realize. Gotta waste a bore, now I see. How he is so happy feeling sad. Heavily depressed.
God, I knew.
hink I will enjoy the view. Oy the view, oy the view.
Everything is standing still, ill, ill15.
Nawiązania do twórczości he Beatles (nierzadko w for-mie ironicznej gry), zarówno pod względem muzycznym, jak i tekstowym obecne są w rozmaitych kompozycjach zespołu. W tekstach utworów niejednokrotnie opisywano różnorodne stany emocjonalne podmiotu mówiącego m.in. smutek, gniew, złość, strach, panika czy lęk. Muzyk regular-14 Pominąwszy pierwszy w kolejności na płycie utwór Titanic Overture
o charakterze instrumentalnym.
15 Tekst utworu za: http://www.tekstowo.pl/piosenka,alice_cooper,10_mi-nutes_before_the_worm.html [dostęp: 10.04.2018).