Rozdział 4. Ocena realizacji antykryzysowej polityki podatkowej wybranych
4.2. Kryteria oceny realizacji antykryzysowej polityki podatkowej
Celem analizy przeprowadzonej w tym rozdziale, jest ocena realizacji antykryzysowej polityki podatkowej wybranych państw członkowskich UE na przestrzeni lat 2008-2015. Ocena zostanie przeprowadzona z zastosowaniem tej samej metody badawczej oraz tych sa-mych wskaźników, które wykorzystano do oceny formalnej strony programu antykryzysowe-go. W przeprowadzanym badaniu naukowym inne będą natomiast kryteria oceny. Tabela 30 przedstawia kryteria oceny realizacji antykryzysowej polityki podatkowej wraz z przypisa-nymi wagami wstępprzypisa-nymi i eksperckimi.
Tabela 30. Ważone kryteria oceny realizacji antykryzysowej polityki podatkowej Lp. Kryteria ogólne wstępne Wagi eksperckie Wagi Kryteria szczegółowe
1
Budżetowe 0,1100 0,16100 dochody budżetowe 2 0,1100 0,16100 wydatki budżetowe 3
Dochody podatkowe
0,1350 0,09075 podatek dochodowy od osób fizycznych 4 0,1350 0,09075 podatek dochodowy od osób prawnych
5 0,1350 0,09075 VAT
6 0,1350 0,09075 podatek akcyzowy 7
Zmienność
0,0800 0,10500 liczba zmian wprowadzanych w systemach po-datkowych
8 0,0800 0,10500 liczba podatków, które zmieniono 9 0,0800 0,10500 liczba nowych podatków
Źródło: opracowanie własne.
0,078% 0,088% 0,130% 0,142% 0,210% 0,039% 0,044% 0,065% 0,071% 0,105% 0,000% 0,025% 0,050% 0,075% 0,100% 0,125% 0,150% 0,175% 0,200% 0,225% 2011 2012 2013 2014 2015
dla krótkoterminowych zobowiązań
Na ocenę realizacji antykryzysowej polityki podatkowej składają się trzy kryteria ogólne, z których wydzielono łącznie 9 kryteriów szczegółowych. Wśród kryteriów ogólnych wyodrębniono kryterium: budżetowe, dochodów podatkowych i zmienności w podatkach. Wstępne wagi kryteriów zostały ustalone tak jak w rozdziale trzecim, czyli przed konsulta-cjami z ekspertami, natomiast wagi eksperckie po ich przeprowadzeniu. Wagi eksperckie zo-stały przypisane do kryteriów ogólnych, a następnie równomiernie rozdzielone na poszcze-gólne kryteria szczegółowe w ramach danego kryterium oposzcze-gólnego. Autor razem z ekspertami wskazali, które kryteria ogólne są najistotniejsze. Dla wszystkich kryteriów szczegółowych wyodrębniono 5 przedziałów punktowych, za które będą przyznawane odpowiednio: 2 pkt – bardzo słabo spełniane bądź niespełniane kryterium, 4 pkt – słabo spełniane kryterium, 6 pkt – umiarkowanie spełniane kryterium, 8 pkt – dobrze spełniane kryterium i 10 pkt – bardzo dobrze spełniane kryterium.
Pierwszym kryterium ogólnym jest kryterium budżetowe, w którym wyodrębniono na-stępujące kryteria szczegółowe: wysokość dochodów budżetowych i wysokość wydatków budżetowych. Wybór takich kryteriów szczegółowych związany jest z tym, że wprowadzanie programu antykryzysowego ma bezpośredni wpływ na każdą z tych wielkości. Pakiet na-prawczy realizowany w danym państwie powinien powodować wzrost dochodów w gospo-darce, a w efekcie wzrost dochodów budżetowych. Dla zmiany z roku na rok wysokości do-chodów budżetowych przyjęto następujące przedziały punktowe: [< 90%] – 2 pkt, [90%; 100%] – 4 pkt, [100%; 105%] – 6 pkt, [105%; 115%] – 8 pkt i [115% <] – 10 pkt. Oznacza to, że w przypadku tego kryterium najlepiej oceniana będzie antykryzysowa polityka podat-kowa, która w danym państwie będzie powodowała wzrost dochodów budżetowych o co naj-mniej 15 p.p. w roku badanym, w porównaniu z rokiem poprzednim. Natomiast najsłabsza będzie polityka w państwie, w którym odnotowano spadek tej wielkości o więcej niż 10 p.p. w danym roku, w porównaniu z rokiem poprzednim. W przypadku wydatków budżetowych ustalono następujące przedziały oceny: [110% <] – 2 pkt, [100%; 110%] – 4 pkt, [95%; 100%] – 6 pkt, [85%; 95%] – 8 pkt i [< 85%] – 10 pkt. Przedziały te wskazują, że najlepiej oceniana będzie w danym roku antykryzysowa polityka podatkowa, przy której zmiana wy-datków budżetowych w porównaniu z rokiem poprzednim spadnie o więcej niż 15 p.p.. Na-tomiast najsłabszą ocenę otrzyma ta polityka, przy której wydatki budżetowe w danym roku wzrosną o więcej niż 10 p.p. w porównaniu z rokiem poprzednim. Wynika to z tego, że przy spadku tej wielkości oraz jednoczesnym wzroście wpływów budżetowych możliwe staje się obniżenie deficytu budżetowego, a co za tym idzie poprawienie sytuacji fiskalnej państwa.
Drugim kryterium ogólnym, które posłuży do oceny realizacji antykryzysowej polityki podatkowej wybranych państw członkowskich UE, jest kryterium dochodów podatkowych. Wprowadzanie w programach naprawczych narzędzi związanych ze sferą podatkową ma swoje odzwierciedlenie w wysokości dochodów podatkowych. Ponadto wykorzystywanie przez państwa tych narzędzi jest odzwierciedleniem realizowanej przez nie antykryzysowej polityki podatkowej (co jest przedmiotem niniejszej rozprawy). W kryterium tym wyodręb-niono cztery kryteria szczegółowe: podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek docho-dowy od osób prawnych, VAT i podatek akcyzowy. Postanowiono wyodrębnić takie kryteria szczegółowe, ponieważ wskazane podatki są głównie podatkami centralnymi, a środki pie-niężne z nich uzyskane zasilają przede wszystkim bezpośrednio budżet państwa. Oczywiście w dochodach z niektórych podatków, jak chociażby PIT i CIT, swój udział mają również jed-nostki samorządu terytorialnego. Mimo to, największa część z ich wpływu zasila budżet cen-tralny. Ponadto każdy z tych podatków ma swój istotny wpływ na wysokość dochodów bu-dżetowych (VAT jest podstawowym i głównym źródłem dochodów podatkowych budżetu państwa, na drugim miejscu znajdują się wpływy z podatków dochodowych, a na trzecim z podatków akcyzowych). W przypadku wszystkich czterech kryteriów szczegółowych usta-lono następujące przedziały oceny punktowej: [< 90%] – 2 pkt, [90%; 100%] – 4 pkt, [100%; 105%] – 6 pkt, [105%; 115%] – 8 pkt i [115% <] – 10 pkt. Biorąc pod uwagę wskazane prze-działy najlepszą antykryzysową polityką podatkową okaże się ta, przy której realizowaniu dochody podatkowe we wszystkich czterech podatkach centralnych wzrosną o co najmniej 15 p.p. w roku badanym, w porównaniu z rokiem poprzednim. Natomiast najsłabszą ocenę otrzyma polityka, przy której dochody z tych podatków spadną w badanym roku w porówna-niu z rokiem poprzednim o więcej niż 10 p.p..
Trzecim kryterium ogólnym według którego oceniana będzie realizacja antykryzyso-wej polityki podatkoantykryzyso-wej jest kryterium zmienności, w którym wyróżniono następujące kryte-ria szczegółowe: liczba zmian wprowadzanych w systemie podatkowym, liczba podatków, które zmieniono oraz liczba nowych podatków. W ramach realizowanej antykryzysowej poli-tyki podatkowej państwa członkowskie UE w szerokim zakresie dokonywały zmian w obsza-rze podatków. Dlatego też do oceny realizacji tej polityki wybrano wskazane kryteria szcze-gółowe. Liczba wykorzystanych zmian w systemach podatkowych odzwierciedla w jak sze-rokim zakresie państwo chciało wykorzystywać podatki w celu zwalczania skutków kryzysu ekonomicznego. Dla tego kryterium ustalono następujące przedziały: [0; 3] – 2 pkt, [4; 6] – 4 pkt, [7; 9] – 6 pkt, [10; 12] – 8 pkt i [13 <] – 10 pkt. W tym kryterium najlepiej ocenianą antykryzysową polityką podatkową będzie ta, przy której realizacji dokonano najwięcej zmian
w sferze podatków, natomiast najsłabszą będzie ta, przy której było ich najmniej. Liczba po-datków, które zmieniono pokazuje ile podatków państwo wykorzystywało do niwelowania skutków kryzysu ekonomicznego. Dla tego kryterium ustalono następujące przedziały: [0; 1] – 2 pkt, [2; 3] – 4 pkt, [4; 5] – 6 pkt, [6; 7] – 8 pkt i [8 <] – 10 pkt. Najwyższą ocenę otrzyma antykryzysowa polityka podatkowa, w której wykorzystano jak największą liczbę podatków. Natomiast najniżej oceniona będzie ta w której wykorzystano najmniejszą liczbę podatków. Oczywiście większa liczba podatków w których wprowadzano zmiany nie oznacza de facto, że antykryzysowa polityka podatkowa jest lepsza. Jednak wskazuje na to, że państwo wyko-rzystywało szersze spektrum podatków do przeciwdziałania zjawiskom kryzysu ekonomicz-nego. Kryterium liczby nowych podatków wskazuje, czy dane państwo w celu poprawienia sytuacji gospodarczej wprowadziło w ramach antykryzysowej polityki podatkowej nowe po-datki (często określane jako tzw. popo-datki kryzysowe). W tym kryterium szczegółowym wy-znaczono następujące przedziały: 2 pkt – likwidacja co najmniej dwóch dotychczasowych podatków, 4 pkt – likwidacja jednego dotychczasowego podatku, 6 pkt – 0 lub 1 nowy poda-tek, 8 pkt – 2 nowe podatki i 10 pkt – co najmniej 3 nowe podatki. Najwyżej oceniana będzie polityka, przy której realizacji rząd zdecydował się na wprowadzenie co najmniej trzech no-wych podatków. Natomiast najsłabszą ocenę otrzyma antykryzysowa polityka podatkowa, w ramach której rząd podjął decyzję o likwidacji co najmniej dwóch istniejących dotychczas podatków. Większa liczba nowych podatków nie oznacza do końca, że antykryzysowa polity-ka podatkowa jest lepsza. Jednakże wspolity-kazuje, że państwo chcąc zwiększyć dochody podat-kowe w okresie kryzysu bądź też przeciwdziałać jego skutkom wprowadza nowe daniny pu-bliczne, które mają być formą dezaktywacji kryzysu bądź nawet prewencji kryzysowej.
Tabela 31 przedstawia wyniki opinii uzyskanych od ekspertów, sposób obliczenia współczynnika konkordancji oraz znormalizowane wagi kryteriów.
Tabela 31. Wyniki opinii ekspertów, sposób obliczenia współczynnika konkordancji oraz znormalizowane wagi kryteriów
Eksperci Budżetowe Dochodów podatkowych Zmienności
1 9 10 8 2 8 8 8 3 7 8 7 4 5 6 3 5 2 4 3 6 8 8 8 7 8 9 9 47 53 46
Eksperci Budżetowe Dochodów podatkowych Zmienności Średnia L 48,67 -1,67 4,33 -2,67 2,78 18,78 7,11 S 28,67