Księga Izajasza (przykład I)

Pierwszy przykład, w którym spotykamy się z wykorzystanym ekwiwalentem językowym w postaci przetłumaczonego leksemu żu-raw, czes. jeřáb – jako jednego z przedstawicieli kategorii pojęciowej ptactwa – dotyczy Księgi Izajasza (Iz 38,14³⁸), zaliczanej do kanonu ksiąg prorockich Starego Testamentu. W tym omawianym rozdziale księgi prorockiej, zwłaszcza w wersecie 14, odczuwalne jest nawią-zanie do głosu ptaków, które zostały – jak zauważyłem na podstawie szczegółowej analizy – różnie przetłumaczone. Opisane zostało

woła-38 Por. opisywany werset Biblii Hebrajskiej (tekst masorecki) oraz prze-kłady pośrednie, czyli grecką Septuagintę oraz łacińską Wulgatę: TM

׃ינברע ילּ־הקשֺע ינֺדא םורמּל יניע וּלּדּ הנוֺיּכּ הֶגּהֶא ףֵצְפַצֲא ןֵּכ רוּגָע סוּסְכּ [transliteracja: k^әsûs

‘āḡûr kēn,^acap̄cēp̄ ‘ehge^h kajjônā^h dallû ‘ênaj lammārôm,^aḏōnāj ‘āšqā^h llî ‘orḇēnî];

LXX: ὡς χελιδών οὕτως φωνήσω καὶ ὡς περιστερά οὕτως μελετήσω ἐξέλιπον γάρ μου οἱ ὀφθαλμοὶ τοῦ βλέπειν εἰς τὸ ὕψος τοῦ οὐρανοῦ πρὸς τὸν κύριον ὃς ἐξείλατό με;

VLG: sicut pullus hirundinis sic clamabo meditabor ut columba adtenuati sunt oculi mei suspicientes in excelsum Domine vim patior sponde pro me.

ְ ָ

ִֵֽ ִ ָ ְ ׇֽ ָ ֲ ָ ַ ַ ֵ ַ ָ ַ ְ

nie biblijnego króla Ezechiasza po uzdrowieniu z choroby, wyrażają-ce jednocześnie – jak możemy się domyślać – stan duchowy narodu wybranego. W jednym z czeskojęzycznych komentarzy biblijnych – Starý zákon, komentář verš po verši zaznaczono: lkám […] zastaň se mne. Ve své bezmoci volá Chizkijáš k Hospodinu, aby ho zachránil před blížící se smrtí (Macarthur 2015: 858) – [tłum. pol.: łkam, (…) stań w mojej obronie. W swojej bezsilności woła Hiskiasz do Pana, by go uratował przed zbliżającą się śmiercią]. W podobnym du-chu wypowiada się również autor Biblického komentáře ke Starému zákonu, który konstatuje: Chizkijáš popisuje svůj pocit opuštěnosti, svou hořkost, úpěnlivou prosbu a bezmoc pod Boží ranou (MacDo-nald 2017: 729) – [tłum. pol.: Hiskiasz opisuje swoje uczucie samot-ności, swoją gorycz, błagalną prośbę i bezsilność pod raną Bożą]. Król Ezechiasz – jak podano w Międzynarodowym komentarzu do Pisma Świętego. Komentarzu katolickim i ekumenicznym na XXI wiek – jest dotknięty śmiertelną chorobą (Pelletier 2000: 868). Owa choroba Ezechiasza jest opisana również w Katolickim komentarzu biblijnym (patrz Jensen, Irwin 2001/2004: 643).

Wołanie niektórych ptaków – traktowane w kategoriach pojęciowych

„wzór dla ludzi” – jak np. głos jerzyka, żurawia lub gołębia, brzmiały w uszach człowieka smutno (ryken, Wilhoit, Longman 1998: 846), co również zostało odnotowane w czeskim komentarzu biblijnym: kde trpi-tel přirovnává své vzdechy k pištění rorejsů a jeřábů, a kvílivý hlas hrdli-ček či holubic připomíná sténání trpícího člověka před smrtí (Výklady IV 1998: 141) – [tłum. pol.: gdzie cierpiący porównuje swe westchnienia do piszczenia jerzyków i żurawi oraz lamentujący głos synogarlic lub gołębic przypomina jęczenie człowieka cierpiącego przed śmiercią].

Natomiast według czeskojęzycznego Biblického slovníku, skupiając się na fragmencie Iz 38,14, mluví o lkavém, úzkostlivém pípání mláďat (Novotný 1956/1992: 830) – [tłum. pol.: mówi o łkająco-płaczliwym i bojaźliwo-lękliwym piszczeniu piskląt]. Przedstawiany fragment – jak podkreślono w Encyklopedii biblijnej – przypomina o hałaśliwości zaprezentowanych ptaków (achtemeier 2004: 1402). W Wielkim

słow-niku hebrajsko-polskim Starego Testamentu t. I podano zaś, że chodzi o gruchanie, które zostało przeniesione na obraz jęku cierpiącego czło-wieka (por. Koehler, Baumgartner, Stamm 2008: 381). Dobrze ten fakt został odzwierciedlony w pierwszym analizowanym przykładzie, por.

wyekscerpowane czeskie i polskie przekłady biblijne, zwłaszcza wyra-żenia pogrubione (dotyczące żurawia) oraz podkreślone leksemy (eks-ponujące pozostałych przedstawicieli awifauny):

(I) BK Jako řeřáb a vlaštovice pištěl jsem, lkal jsem jako holubice oči mé zhůru pozdvižené byly. Pane, násilé trpím, ó prodliž mi života. (Proroctví Izaiáše proroka 38,14) – (tłum. BK 2009: 602).

BO Jako ptáče vlastovičie tak budu volati, mysliti budu jako holubicě. Zemdli-le sta sě oči moji vzhlédajíce nahoru. Hospodine, násilé trpím, otpověz za mě. (Izaiáš 38,14) – (tłum. BO 2009: 111).

ČEP Jako rorejs a jeřáb, tak sípám, kvílím jako holubice, zemdlely mé oči upírající se na výšinu. Panovníku, jsem v tísni, zasaď se o mne! (Izajáš 38,14) – (tłum. ČEP 2008: 719).

ČSP Jako rorejs nebo jeřáb, tak sípu, lkám jako holubice, mé oči zeslábly hle-děním vzhůru: Panovníku, jsem utištěn, zastaň se mě! (Izajáš 38,14) – (tłum. ČSP 2009: 869).

B21 Kvílím jako drozd anebo rorejs, naříkám jako holubice, oči mi slábnou, jak vzhůru vyhlížím, stůj při mně, Pane, jsem sevřen úzkostí! (Izajáš 38,14) – (tłum. B21 2009: 916).

PNS Jako rorýs, bulbul, tak stále pípám; stále vrkám jako holubice. Mé oči ochable vzhlížely k výšině: ‚Jehovo, jsem utlačován. Zastaň se mne.

(Iz 38,14) – (tłum. https://www.jw.org/cs/publikace/bible-online/bi12/

knihy/Izajáš/38/).

JB Jako vlaštovka pípám, sténám jako holubice, mé oči slábnou, jak se dívám vzhůru. Pane, jsem zmožen, přijď mi na pomoc. (Izaiáš 38,14) – (tłum. JB 2009: 1354).

SNC Naříkal jsem jako rorýs či jestřáb a sténal jako truchlící holubice. Stále jsem vzhlížel k nebi, až mi začal slábnout zrak. (Izajáš 38,14) – (tłum.

SNC 2011: 822).

BG Jako żóraw i jaskółka szczebiotałem, stękałem jako gołębica; oczy moje ku górze podniesione były; i rzekłem: Panie! gwałt cierpię, przedłuż mi żywota. (Proroctwo Izajaszowe 38,14) – (tłum. BG: 574).

BJW Jak młode jaskółczę, tak będę szczebiotał a będę stękał jako gołębica. Ze-mdlały oczy moje, poglądając ku górze, Panie, gwałt cierpię, odpowiedz za mię! (Proroctwo Izajaszowe 38,14) – (tłum. BJW 2000: 1527).

NBG Kwiliłem jak zawodząca jaskółka, gruchałem jak gołębica; tęskno, ku gó-rze zwracałem moje oczy, mówiąc: WIEKUISTY, pokgó-rzep mnie, weź mnie w opiekę. (Proroctwo Izajasza 38,14) – (tłum. https://www.biblest.com.pl/

stb/stest/izajasz/izajasz.html).

BT Jak pisklę jaskółcze, tak kwilę, wzdycham jak gołębica. Oczy me słabną patrząc ku górze. Panie, cierpię ucisk: Stań przy mnie! (Księga Izajasza 38,14) – (tłum. BT 1989: 881).

BWP A ja jak jaskółka kwilę i wzdycham jak gołębica. Oczy me wznoszę ku górze i proszę, byś się mną zajął i otoczył mnie swoja opieką. (Iz 38,14) – (tłum. BWP 1997: 1465).

BW Jak pisklę jaskółcze, tak świergotałem, gruchałem jak gołąb. Moje oczy zmęczone, zwrócone ku górze: Panie! Mękę cierpię, ujmij się za mną!

(Księga Izajasza 38,14) – (tłum. BW 2001: 784).

BP Kwilę jak napadnięta jaskółka, jak gołąb wydaję westchnienia. Trwożnie poglądają me oczy ku górze. Jestem w udręce, o Panie! Przybądź mi z po-mocą! (Księga Izajasza 38,14) – (tłum. BP 2012: 1074).

PNŚ Jak jerzyk, bilbil, tak kwilę; grucham jak gołąb. Moje oczy osłabłe spo-glądają ku wysokości: „Jehowo, jestem w udręce. Stań w mojej obronie”

(Księga Izajasza 38,14) – (tłum. PNś 1997: 933).

W tych przytoczonych tłumaczeniach biblijnych, skupiając się przede wszystkim na przeprowadzanej analizie leksykalnej, dostrzeg- łem pewne nieścisłości oraz istotne różnice, związane z szeroko rozu-mianym procesem przekładoznawczym. Polegają one przede wszyst-kim na tym, że w badanym wersecie spotykamy się z odmienną liczbą przetłumaczonych nazw ptaków. raz mamy do czynienia z wyszcze-gólnionymi dwoma ptakami (BO, JB, BJW, NBG, BT, BWP, BW i BP), a raz z trzema przedstawicielami awifauny (BK, ČEP, ČSP, B21, PNS, SNC, BG i PNś).

Zagłębiając się dokładniej w analizowany tekst biblijny, możemy dostrzec, że w tych tłumaczeniach, w których zostali wyszczególnieni tylko dwaj reprezentanci kategorii pojęciowej ptactwa, wymieniane są najczęściej następujące gatunki awifaunistyczne: czes. vlaštovka i

ho-lubice – pol. jaskółka i gołębica. W Biblii Jakuba Wujka (BJW) spo-tykamy się z niemal identyczną sytuacją, tylko mamy do czynienia ze zmianą rodzaju gramatycznego. Zamiast jaskółki zostało wymienione młode jaskółczę, a w BT i BW zamiast wyrazu młode jaskółczę zosta-ło użyte pisklę jaskółcze, por. różniące się profilowanie i obrazowa-nie (Langacker 1987, 2003; Lakoff, Johnson 1988, 2002; Taylor 2001, 2007), czyli ‘nadawanie przedmiotowi określonego kształtu’. W czesko- języcznym przekładzie Biblii Ołomunieckiej (BO) spotykamy się z ana-logiczną sytuacją, por. ptáče vlastovičie [pol. ptaszę // ptaszyna jaskół-cza]. Wczytując się dokładnie w zaprezentowane teksty, możemy w tym analizowanym wersecie również dopatrzyć się zamiany rodzaju gra-matycznego nazwy jeszcze innego ptaka. Dotyczy to trzech polskoję-zycznych przekładów (BW, BP i PNś), w których został wykorzystany kohiponim gołąb (rodzaj męski), a w pozostałych trzynastu przywo-ływanych tłumaczeniach – ośmiu czeskich i pięciu polskich (BK, BO, ČEP, ČSP, B21, PNS, JB, SNC, BG, BJW, NBG, BT i BWP) wszędzie mamy gołębicę, czes holubici (rodzaj żeński). Należy jednak podkreś- lić, że wspomniana zmiana rodzaju gramatycznego nie wpływa w naj-mniejszej mierze na symbolikę analizowanego ptaka, pochodzącego z rodziny Columbidae³⁹

W szesnastu analizowanych przekładach biblijnych (Iz 38,14) żu-rawia odnajdujemy tylko w czterech – trzech czeskich i jednym pol-skim (por. BK, ČEP, ČSP i BG), lecz trzeba również zwrócić uwagę na dosyć istotny fakt, dotyczący kolejności wymienianych ptasich ekwi-walentów językowych. W staroczeskim wydaniu Biblii Kralickiej (BK) i staropolskiej edycji Biblii Gdańskiej (BG) analizowany żuraw został wymieniony na pierwszym miejscu⁴⁰, a we współczesnych dwóch

tłu-39 Problematykę zmiany rodzaju gramatycznego w przekładach biblijnych opisał Zdzisław Kempf w swoim artykule Gołębica czy gołąb? (Kempf 1984: 335–341).

40 Na podstawie również innych przeprowadzonych analiz (por. Kossowska 1968;

Kwilecka 1972, 2003; Kyas 1997) możemy stwierdzić, że czeska Biblia Kralicka miała wpływ na ostateczny kształt tłumaczenia staropolskiej protestanckiej Biblii Gdańskiej

maczeniach: Český ekumenický překlad (ČEP) i Český studijní překlad (ČSP) – na drugim miejscu, spośród trzech nazw ptaków znajdujących się w tym wersecie.

Jak już wspomniałem, w analizowanych czeskich i polskich tłuma-czeniach biblijnych wzmiankowane są w każdym osobno analizowanym wersecie albo trzy, albo dwa gatunki ptaków, ale gatunki zostały prze-tłumaczone na różny sposób⁴¹, w czego konsekwencji w czeskich prze-kładach ogółem znajdziemy aż siedem nazw przedstawicieli kategorii pojęciowej ptactwa: jeřáb, vlaštovice, holubice, rorejs, drozd, bulbul i jestřáb – [pol. dosł. żuraw, jaskółka, gołębica, jerzyk, drozd ⁴², bilbil i jastrząb], a w polskich przekładach biblijnych – tylko pięć: żuraw, jaskółka, gołębica, jerzyk i bilbil, obserwując również różnorodną kolej-ność przetłumaczonych i wymienionych nazw przedstawicieli awifauny.

Dla lepszego przybliżenia opisywanej problematyki przekładoznawczej możemy stwierdzić, że w czeskich i polskich przekładach zostały wyko-rzystane następujące gatunki kategorii pojęciowej ptactwa:

41 analizując „ptasie” słownictwo, zauważyłem, że niektóre nazwy ptaków przybierają postacie hipotetyczne, różniące się zastosowaną ekwiwalencją leksy-kalną. Szczególnie ten proces różnorodnie stosowanego nazewnictwa ujawnia się na kartach Tory, tj. w księgach Prawa Mojżeszowego (Kpł 11,13–19; Pwt 14,11–20), czyli tzw. katalogu zwierząt czystych i nieczystych, w którym nazwy przetłumaczo-nych ptaków przybrały terminologię przybliżoną. Warto również zauważyć, że w Piś- mie Świętym, w wymienionych przykładach zastosowano właśnie klasyfikację popu-larną ptaków, a nie naukową, o czym świadczyć może np. nietoperz (Kpł 11,19, Pwt 14,18), które to zwierzę, jak dobrze wiemy, jest nie ptakiem, ale ssakiem.

42 W Biblii Ekumenicznej, w tekście głównym występuje pisklę jaskółki, ale w przypisie uzupełniającym wyjaśniono, że może chodzić również o drozda lub żura-wia (BEk 2017: 1170).

Księga Izajasza 38,14

hebr. סוּס sûs⁴³ [h-5483] – רוּעָג ‘āḡūr⁴⁴ [h-5693] – הָניוֹ yônâ^h45 [h-3123]

43 Jak zaznacza autor Biblického slovníku, analizując przede wszystkim leksy-kę z Biblii Kralickiej (BK 1613): překlad hebr. sûs je nejistý (Novotný 1992: 830) – [tłum. pol. tłumaczenie wyrazu hebr. sûs jest niepewne], co może mieć przełożenie na staropolski przekład Biblii Gdańskiej (BG 1632). W Hebrejsko-českém slovníku ke Starému zákonu wyraz ten jest przetłumaczony jako rorejs, łac. Cypselus apus [pol. je-rzyk – łac. Apus apus] (por. Pípal 2006: 110), a w Podręcznym słowniku hebrajsko-pol-skim Starego Testamentu – jako jaskółka (Briks 2000: 241). Natomiast w pierwszym tomie Wielkiego słownika hebrajsko-polskiego Starego Testamentu zwrócono uwagę na onomatopeiczną nazwę ptaka, wskazując na kukułkę lub jerzyka (Apus apus); w ję-zyku arabskim sis jest określeniem na jerzyka zwyczajnego, zgodnie z jego głosem si-si-si (por. Koehler, Baumgartner, Stamm 2008: 705).

44 Hebrejsko-český slovník ke Starému zákonu podaje, że hebr. leksem רוּעָג‘āḡūr występujący w Iz 38,14 tłumaczony jest jako czes. jeřáb, łac. Grus grus, tj. pol. ‘żuraw’

(por. Pípal 2006: 115). Natomiast w Podręcznym słowniku hebrajsko-polskim Starego Testamentu ten sam wyraz hebr. רוּעָג ‘āḡūr opatrzono wyjaśnieniem ‘gatunek ptaka’, wy-szczególniając dwóch konkretnych przedstawicieli awifauny, czyli ‘jaskółkę’ oraz ‘droz-da’, ale zostawiając przy nich znak zapytania (Briks 2000: 251); wskazuje to na niełatwą identyfikację wymienionego ptaka, o czym możemy się przekonać w różnych czeskich i polskich wyekscerpowanych przekładach biblijnych. W Wielkim słowniku hebrajsko- -polskim Starego Testamentu t. I również podano różne nazwy tego przedstawiciela orni-tofauny, używając terminów: krótkonożny drozd (Pycnonotus) i krętogłów (por. Koehler, Baumgartner, Stamm 2008: 734). Warto przy okazji zaznaczyć, że Pycnonotidae to rodzi-na małych i średnich wielkości ptaków wróblowatych (tzw. bilbile), a w świetle rodzi- najnow-szych badań najbliżej spokrewnione są one z krzewkowatymi, skowronkami i jaskółkami oraz z nektarynkami (por. Ptaki 2012), ponieważ obie te rodziny występują na Bliskim Wschodzie, Półwyspie arabskim i w afryce Północnej. Natomiast krętogłów (Jinx torqu-illa), także ptak wędrowny, zaliczany jest do rodziny Picidae, tj. dzięciołowatych.

45 Ten wyraz hebr. הָנוֹי yônā^h // jona (por. ug. jnt; syr. i mand. jaunā) tłumaczo-ny jest – w zależności od rodzaju tłumaczenia – najczęściej jako gołąb, czes. holub (rodzaj męski) (por. Koehler, Baumgartner, Stamm t. I, 2008: 381; Klugman cz. I, 2001: 34, i cz. II, 2001: 33) lub gołębica, czes. holubice (rodzaj żeński); por. Briks 2000: 142. Wyjątek od reguły zaobserwowano w przekładzie remigusza Popowskie-go Septuaginty, gdzie analizowany ptak przybrał miano synogarlicy, patrz: Kwilę jak jaskółka, jak synagorlica zawodzę. Oczy me omdlały od wypatrywania Pana na wyso-kościach nieba, by On mnie ocalił (por. Popowski 2014: 1413). Z przekładów hebraj-skich dobrze wiemy, że synogarlica wskazuje na leksem רוֹתּ tôr [h-8449].

BK 1613/2009 řeřáb⁴⁶ – vlaštovice – holubice (żuraw – jaskółka – gołębica) BO 1417/2009 ptáče vlastovičie – holubicě (młode jaskółczę – gołębica) → [brak żurawia]

ČEP 2008 rorejs – jeřáb – holubice (jerzyk – żuraw – gołębica) ČSP 2009 rorejs – jeřáb – holubice (jerzyk – żuraw – gołębica) B21 2009 drozd – rorejs – holubice (drozd – jerzyk – gołębica)

→ [brak żurawia]

PNS rorýs – bulbul – holubice (jerzyk – bilbil – gołębica)

→ [brak żurawia]

JB 2009 vlaštovka – holubice (jaskółka – gołębica)

→ [brak żurawia]

SNC 2011 rorýs – jestřáb – holubice (jerzyk – jastrząb – gołębica)

→ [brak żurawia]

46 Pozostawiona oryginalna pisownia řeřáb, jaka znajduje się na kartach Biblii Kralickiej (tłum. BK 1613/2009: 602), wskazuje, że jest to forma staroczeska, por. również inne staroczeskie wyrażenia řežáb i žeřav (Holub, Kopečný 1952: 322) oraz žeřáb i žeřáv (ESJČMa 1997: 222), które w późniejszym okresie, dzięki głosce j-, przekształciły się w wyraz jeřáb ‘żuraw’. W językach słowiańskich na pierwszym miejscu tego ptasiego leksemu występuje litera ž, por. słow. žeriav, pol. żuraw, ros.

žurávl, serb./chor. žerav, wywodzące się ze starosłowiańskiego žeravь (ČES rejzek 2001: 248), por. zjawiska asymilacji i desymilacji (Machek 1997: 222). Znany jest także staroczeski wyraz jerzab (pochodzący z encyklopedii Pavla Žídka: Liber vigin-ti arcium, czes. Kniha dvacatera umění, hasło nr 22) oraz rzerzab, stosowany przez Claretusa w jego pracach (Physiologiarius, czes. Fyziologář; Glossarius, czes. Glo-sář; Bohemarius, czes. Bohemář; por. Hadravová 2008), lub leksem řeřáb (Komárek 2007: 80). W Staročeském slovníku podkreśla się możliwość starosłowiańskich obocz-ności jarębъ // jerębъ oraz zmianę głoskową stsł. žeravъ na řeřáb // žeřáb (Gebauer 1970: 632, SS I). W SESJČ wskazano, że opisywany ptak ma wszechsłowiańską na-zwę (por. Holub, Lyer 1978: 222), która wywodzi się od podstawy *žerav // *žeravь, i jest ona spokrewniona z nazwami w innych językach, jak np.: lit. gérvė, łot. dzeṝve, niem. Kranich, ang. crane, łac. grῡs i gr. γέρανος [geranos]. Wszystkie wywodzą się z indoeuropejskiej podstawy *ger- // *gr- i posiadają cechy onomastycznego pocho-dzenia. aleksander Brückner (1927/1993: 666) zwraca uwagę, że dla kręgu polsko-języcznego wyraz ten pochodzi od żer-, co oznacza ‘krzyczeć’. Już Izydor z Sewilli podkreślał, że żuraw (Grus grus) otrzymał swoją nazwę od wydawanego przez siebie dźwięku (por. Etymologiae XII, rozdz. VII, par. 14). Chodziło o onomatopeiczny ter-min odnoszący się do krzyku tych ptaków, przypoter-minającego mocny dźwięk trąbki czy rurki, który brzmi krrou lub kru – por. grus.

BG 1632/1964 żóraw⁴⁷ – jaskółka – gołębica

47 Pozostawiam pierwotną, czyli oryginalną pisownię w formie leksemu żóraw, jaka znajduje się na kartkach Biblii Gdańskiej (tłum. BG: 574). Dotyczy to również staropolskiej pisowni z zamkniętym kreskowanym ó Zóraw, jak czytamy w SEJP, oznacza ‘krzyczeć’ (Brückner 1927/1993: 666). Donośny, wibrujący, głębo-ki i dźwięczny głos m.in. żurawi, zwany klangorem, czes. troubivý hlas (jako jedno-stajny, powtarzający się wysoko w powietrzu dźwięk ptactwa – najczęściej właśnie żurawi), powstaje dzięki specjalnej budowie tchawicy, bardzo wydłużonej, tworzącej pętle wewnątrz mostka (za: Szczepanowicz, Mrozek 2007: 152–153), dzięki czemu jest słyszalny na znaczną odległość. W LWZB podkreślono, że podczas wzbijania się do lotu wydaje żuraw przenikliwy głos (klangor), którego źródło stanowią: długa, opa-trzona zagięciami tchawica i jama w mostku (por. Bosak 2018: 772). Jak podaje Fuk-sová (Isidor ze Sevilly 2004: 176) jeřábovití (Gruidae) mají zvlášť prodloužený hrtan, stočený do kličky, který zesiluje jejich hlas tak, že jejich troubení je slyšet na kilometry daleko – [tłum. pol.: rodzina żurawi ma zwłaszcza wydłużoną krtań zwiniętą w pętle, która wzmacnia ich głos w taki sposób, że ich klangor słyszany jest na kilometry w da-lekiej odległości]. Ten donośny głos żurawia, klangor, jest bardzo głośny i charaktery-styczny. Brzmi jak trąbiące krooah, kraah. Odnośnie do głosu żurawia – jak zaznacza Lars Svensson (Ptaki 2012: 128) – jest to głos wokalny, donośny i daleko się niosą-cy, głęboki, tubalny i wibrujący. Pary wydają fanfary złożone z głośnego trąbiącego krroo (samiec), po którym zaraz następuje niższe kral (samica), a czasami także ostre stukające ka-ka-ka. Inni zaznaczają, że hlasité troubivé „kruú“ nebo „karr“ je slyšet během tahů (Bezzel 2004: 46) – [tłum. pol.: głośne trąbiące kruú lub karr słyszalne jest podczas lotu]. W OPPP (2015: 150) podano, że jeřábi popelaví se často ozývají za letu hlasitým výrazným „krruii-kru“, občas prostřídaným zvučným zatroubením – [tłum. pol.: żurawie zwyczajne odzywają się często podczas lotu głośnym wyraźnym krruii-kru, czasami zaś potrafią wydawać zmienne dźwięczne trąbienie]. alois Mikula (1975: 89) podkreśla, że: za podzimních nocí slýcháme shůry hlas jeřábů, ozývajících se v pravidelném sledu jako trylkovité „girr“, gdyž táhnou nad našimi hlavami ze Se-veru do Středomoří nebo také až do Etiopie. Letící hejno se tak udržuje stálým voláním za tmy pohromadě – [tłum. pol.: podczas jesiennych nocy mamy możliwość z góry wy-słuchania głosu żurawi, odzywających się w regularnych ciągach, jako trelowanie girr (śpiewanie wibrującym głosem), kiedy nadciągają nad naszymi głowami z Północy do rejonu śródziemnomorskiego lub aż do Etiopii. Stado lecących żurawi utrzymuje się tak dzięki stałemu wołaniu podczas ciemności razem]. Można więc powiedzieć, na co zwracają uwagę arnoud B. van den Berg, Tom van der Have i Guido Keijl (2008:

213), że przelot stada żurawi anonsuje zawsze klangor – charakterystyczny głos przy-pominający melancholijne trąbienie. Zaś w monografii Ptáci v českém životě a kultuře

BJW 1599/2000 młode jaskółczę – gołębica → [brak żurawia]

NBG jaskółka – gołębica → [brak żurawia]

BT 1989 pisklę jaskółcze – gołębica → [brak żurawia]

BWP 1997 jaskółka – gołębica → [brak żurawia]

BW 2001 pisklę jaskółcze – gołąb → [brak żurawia]

BP 2012 jaskółka – gołąb → [brak żurawia]

PNŚ 1997 jerzyk – bilbil – gołąb → [brak żurawia].

Przedmiotowe zestawienie poszerzono o zapisy z edycji tzw. uzu-pełniających tłumaczeń Pisma Świętego, dotyczące również analizo-wanego fragmentu Iz 38,14, szczególną uwagę poświęcając ptasiej terminologii i zastosowanej kolejności wymienionych reprezentantów świata awifauny w czeskich i polskich przekładach biblijnych:

1) BČ3 1925 mládě vlaštovčí – holub (młode jaskółcze – gołąb)

→ [brak żurawia]

2) BD 1370/2009 wla∫towicie – holub (jaskółka – gołąb)

→ [brak żurawia]

3) BLT 1411–1414 ptáče vlastoviciě – holubicě (pisklę jaskółcze – gołębica)

→ [brak żurawia]

4) BBos 1415–1430 vlastovicě – holub (jaskółka – gołąb)

→ [brak żurawia]

5) Prož lata 90. XIV w. vlastovicě – holub (jaskółka – gołąb)

→ [brak żurawia]

6) PSP 2014 vlaštovka – jeřáb – holub (jaskółka – żuraw – gołąb) 7) BBrz 1563/2003 żuraw – jaskółka – gołębica

8) BB 1572⁴⁸ żoraw – iáskołká – gołębicá

9) BEk 2017 pisklę jaskółki – gołębica → [brak żurawia]

znajdujemy informację, że: jméno – rozumí se latinské – získal podle měmění hlasu (Hudec 2017: 25) – [tłum. pol.: nazwę – rozumie się łacińską – uzyskał na podstawie zmieniającego się głosu]. Jerzy Bralczyk w swoim Zwierzyńcu, pisząc o żurawiach, zaznacza: ich głos, zwany kiedyś osobliwie strukaniem, w powietrzu niesie się jako klangor – łacińskie clangere to ‘rozlegać się, brzmieć’, clangor to w ogóle pewien typ jednostajnego głosu ptasiego, wszelako dziś właściwie do żurawi tylko tę nazwę odno-simy (Bralczyk 2019: 303).

48 Por. nawigacja s. 749: http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetadata?id=4263

&from=pubstats (Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa).

10) BJ 2006 pisklę jaskółcze – gołębica → [brak żurawia]

11) BPaul 2008 jerzyk – jaskółka – gołąb → [brak żurawia]

12) HPST 2008 jaskółka – żuraw – gołębica.

Tylko w jednych z najstarszych analizowanych tłumaczeń Pisma Świętego, uwzględnionych w badaniu, które pochodzą z początku XVII wieku, czyli w czeskiej Biblii Kralickiej (1613) oraz polskiej Biblii Gdańskiej (1632), a także w nieco starszych edycjach biblijnych, tj. w Biblii Brzeskiej (1563) i Biblii Szymona Budnego (1572), został zachowany identyczny dobór słownictwa oraz – co bardzo ważne – zachowano także jednakową kolejność przetłumaczonych ptasich ekwiwalentów językowych, por. sekwencję jednostek leksykalnych:

czes řeřáb – vlaštovice – holubice → pol. żóraw – jaskółka – gołębi-ca, czego już nie możemy stwierdzić w pozostałych przedstawianych wersjach translacyjnych. W czeskim przekładzie ekumenicznym (ČEP 2008: 719) i czeskim przekładzie studyjnym (ČSP 2009: 869) pojawia się czwarty przedstawiciel kategorii pojęciowej ptactwa – czes. ro-rejs [pol. dosł. jerzyk], który występuje na pierwszym miejscu, w cze-go konsekwencji analizowany żuraw automatycznie przesuwa się na drugie miejsce. Trzeba podkreślić, że jerzyki to ptaki, które są często mylone z jaskółkami⁴⁹ – por. domenę // fasetę // wyidealizowane mo-dele kognitywne wyglądu (Langacker 1987, 1995; Wierzbicka 1999;

Lakoff 1987) – z którymi jednak nie są w ogóle spokrewnione (por. Hampl 2013: 89). W czeskim edycji Bible. Překlad 21. století (B21 2009: 916) uwidacznia się piąty reprezentant ptaków – drozd, któ-ry występuje na pierwszym miejscu, a na drugim jest wymieniony czes.

rorejs, pol. jerzyk. W czeskim przekładzie PNS odsłania nam się szósty gatunek ptaka bulbul, pol. bilbil. W czeskojęzycznym współczesnym przekładzie Pisma Świętego – Slovo na cestu (SNC) został przez

tłuma-49 Warto odnotować wzmiankę, zawartą w Leksykonie wszystkich zwierząt biblij-nych, która mówi o tym, że do kwilenia pisklęcia jaskółczego lub rozpowszechnionego

tłuma-49 Warto odnotować wzmiankę, zawartą w Leksykonie wszystkich zwierząt biblij-nych, która mówi o tym, że do kwilenia pisklęcia jaskółczego lub rozpowszechnionego