Księga Micheasza (przykład XI)

Ostatni, jedenasty przykład biblijny dotyczy biadania proroka nad spustoszeniem miast judzkich i nad losem ludu judzkiego, tj. w struktu-rze literackiej chodzi pstruktu-rzede wszystkim o konsekwencje dla Judy (por.

Holman 2000: 1035). Struktura i kompozycja Księgi Micheasza wska-zuje na klasyczny układ, właściwy literaturze prorockiej: po zapowie-dziach zguby następuje obietnica. Przytaczam na potrzeby niniejszej analizy fragment tej starotestamentowej księgi (Mi 1,8)⁶⁶, który odnosi

65 Por. nawigacja s. 840 (strona księgi rękopisu edycji biblijnej s. 407): http://

www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetadata?id=4263&from=pubstats (Dolnośląska Biblio-teka Cyfrowa).

66 Prorok Micheasz podnosi lament, cierpiąc razem ze swoim ludem. Jeruzalem nie uniknie kary. Z tekstu dowiadujemy się, że szakale i strusie są zwierzętami, które zawodzą i lamentują. Miasto stało się miejscem zniszczenia, a nawet pustkowiem.

Groźba skierowana – jak konstatuje Léo Laberge (2001: 846) – przeciw dwunastu miastom nie oszczędzi Jerozolimy. Czeskojęzyczny Starý zákon komentář verš po verši podaje, że rozsudek byl tak tvrdý, že i prorok naříká, když sleduje nevyléčitelné (v. 9) důsledky invaze nepřátel (Macarthur 2015: 1079) – [tłum. pol.: wyrok był tak surowy, że nawet i prorok lamentuje, kiedy śledzi nie do wyleczenia (w. 9) skutki inwazji nieprzyjaciół].

się do ceremoniału żałoby⁶⁷, czyli chodzenia boso i płaczu ze spuszczo-ną głową (por. 2 Sm 15,30; Iz 20,2–4; Ez 24,17–23), i w którym lament porównywany jest do dźwięków wydawanych przez krzykliwe zwie-rzęta: szakale i strusie, a w przekładzie staroczeskiej Biblii Kralickiej (BK): sowy⁶⁸, a ściśle mówiąc młode sowy, por.:

(XI) BK Nad čímž kvíliti a naříkati budu, chodě svlečený a nahý, vydám se v naří- kání jako drakové, a v kvílení jako mladé sovy, (Proroctví Micheáše proroka 1,8) – (tłum. BK 2009: 758–759).

BO Z toho budu kvieliti a úpěti, pójdu oblúpen a náh, učiním kvielenie jako běsové a pláč jako strusový, (Micheáš 1,8) – (tłum. BO 2009: 61).

ČEP Naříkat nad tím musím a kvílet, chodit bosý a nahý; dám se do nářku jak šakalové, do truchlení jako pštrosi, (Micheáš 1,8) – (tłum. ČEP 2008:

914–915).

ČSP Proto budu bědovat a naříkat, půjdu bosý a nahý, budu kvílet jako šakali a truchlit jako pštrosi, (Micheáš 1,8) – (tłum. ČSP 2009: 1120).

B21 Proto naříkám a běduji, vysvlečen chodím, bosý. Jako šakali musím výt a kvílím jako pštrosi, (Micheáš 1,8) – (tłum. B21 2009: 1207).

PNS Kvůli tomu budu bědovat a kvílet; budu chodit bos a nahý. Budu bědovat jako šakali a truchlit jako pštrosice, (Micheáš 1,8) – (tłum. http://www.

jw.org/cs/publikace/bible-online/nwt/knihy/Micheas/1/).

JB To proto budu sténat a naříkat, budu chodit bosý a nahý, sténat budu jako šakalové, naříkat jako pštrosi, (Micheáš 1,8) – (tłum. JB 2009: 1639).

SNC To vše mne dohání k pláči a nářku“, pokračuje prorok Micheáš. „Na znamení svého smutku budu chodit bosý a bez šatů. Budu výt jako šakal a ronit slzy, (Micheáš 1,8) – (tłum. SNC 2011: 1110).

BG Nad tém kwilić i narzekać będę, chodząc zewleczony i nagi; uczynię la-ment jako smoki i narzekanie jako młode strusięta, (Proroctwo Miche-aszowe 1,8) – (tłum. BG: 725).

67 Fragment ten – jak podkreślono w MKPś – jest bardzo zagadkowy z powodu wielu przykładów gry słów, której sens nie jest już dla nas uchwytny. Lamentacja została wyrażona za pomocą charakterystycznej terminologii (por. Holman 2000:

1036 – patrz przykład XI). W Katolickim komentarzu biblijnym znajdujemy informa-cję, że tekst hebrajski jest trudny i że już w przekładach starożytnych borykano się z tym problemem (Laberge 2001: 845).

68 również w LWZB zwrócono uwagę na zmianę nazewnictwa awifaunistycz-nego, zaznaczając, że w starotestamentowej Księdze Micheasza (Mi 1,6–9) może być mowa nie o strusiach, ale o sowach (Bosak 2018: 594).

BJW Dlatego płakać i wyć będę, będę chodził zawleczony i nagi, uczynię płacz jako smoków, a żałobę jako strusów, (Proroctwo Micheaszowe 1,8) – (tłum. BJW 2000: 1880).

NBG Muszę nad tym ubolewać i zawodzić, chodzić boso i bez okrycia, la-mentować niczym szakale oraz kwilić jak młode strusięta, (Proroctwo Micheasza 1,8) – (tłum. http://www.biblest.com.pl/stb/stest/micheasz/

micheasz.html).

BT Przeto zawodzić będą i lamentować, chodzić boso i nago; jak szakale uczynię zawodzenie i lament jak strusie, (Księga Micheasza 1,8) – (tłum.

BT 1989: 1084).

BWP Muszę lamentować i płakać, chodząc dokoła boso i nago. Wył będę z bólu, jak zawodzą szakale, jęczał będę tak, jak zawodzą strusie, (Księ-ga Micheasza 1,8) – (tłum. BWP 1997: 1825).

BW Z tego powodu muszę jęczeć i narzekać, muszę chodzić bosy i nagi, mu-szę jęczeć jak szakale i narzekać jak strusie, (Księga Micheasza 1,8) – (tłum. BW 2001: 989).

BP Dlatego będę narzekał i będę zawodził, będę chodził boso i nago, będę żałośnie wył jak szakale, będę boleśnie krzyczał jak strusie, (Księga Mi-cheasza 1,8) – (tłum. BP 2012: 1340).

PNŚ Dlatego będę zawodził i wył; będę chodził boso i nago. Zawodzeniem będę przypominał szakale, a żałością – strusice, (Księga Micheasza 1,8) – (tłum. PNś 1997: 1180).

W jednym z komentarzy biblijnych opatrzono ten werset wyjaśnie-niem: Budem nariekať ako šakaly, trúchliť ako mladé pštrosy. Nárek a trúchlenie sú v SZ obyčajne reakciou na nešťastnú událosť (Jer 6,26;

Ez 27,31; Am 5,16–17). Prirovnanie k šakalom a pštrosom vyjadruje súvi-slosť so spustošením a s opustenými miestami, kde tieto plaché zvieratá žijú (Iz 34,13; Jer 50,39). Dokresľuje sa tým zničenie Samárie a miest spomínaných v texte (Varšo, Dubovský 2010: 193) – [tłum. pol.: Będę lamentować jak szakale, będę smucić się jak młode strusie. Narzekanie i pogrążenie się (w żalu, strachu? – L.H.) są w ST zwyczajną reakcją na nieszczęśliwe wydarzenie (Jr 6,26; Ez 27,31; am 5,16–17). Porównanie do szakali i strusiów określa powiązanie ze spustoszeniem i opuszczo-nymi miejscami, gdzie te płochliwe zwierzęta żyją (Iz 34,13; Jr 50,39).

Dookreśla się przez to zniszczenie Samarii i miejsc wzmiankowanych w tekście]. W innym komentarzu znajdujemy konstatację: Micheášův

nářek, že bude bědovat a naříkat jako osamělí noční šakali a pštro-si, a že bude chodit nahý a bosý, je vyjádření nejžalostnějšího smutku (MacDonald 2017: 856) – [tłum. pol.: Lamentacja Micheasza, że będzie biadać i narzekać jak osamotnione nocne szakale i strusie oraz że będzie chodzić nago i boso, jest ewidentnie wyrazem czy określeniem najbar-dziej nędznego i godnego pożałowania smutku]. Głosy wspomnianych zwierząt, czyli strusi i szakali – na co zwracają uwagę autorzy Komen-tarza historyczno-kulturowego do Biblii Hebrajskiej – były często sły-szane na pustyni. Zwierzęta te wydawały przenikliwe dźwięki, które przerażały i budziły myśli o śmierci (Walton, Matthews, Chavalas 2005:

898). W podobnym tonie wypowiada się Laberge (2004: 846), który jed-noznacznie podkreśla, że strusie i szakale jęczą i zawodzą oraz że mia-sto stało się miejscem zniszczenia, a nawet pustkowiem.

Zarówno w Překladu nového světa (PNS), jak i w Przekładzie No-wego Świata (PNś) odnotowano rodzaj żeński (czes. pštrosice, pol. stru-sica), w dwóch innych polskojęzycznych edycjach, tj. w Biblii Gdańskiej (BG) i Nowej Biblii Gdańskiej (NBG), użyto rodzaju nijakiego młode strusięta, a w pozostałych przekładach zastosowano rodzaj męski w for-mie leksykalnej struś, czes. pštros (BO, ČEP, ČEP, B21, JB, BJW, BT, BWP, BW i BP). W celu bardziej przejrzystego wyeksponowania proble-matyki leksykalnej, koncentrując się na przybliżeniu dubletowych zwie-rzęcych ekwiwalentów wskazanych w omawianym wersecie Księdze Micheasza (Mi 1,8), podaję osobne zestawienie poszczególnych nazw.

Księga Micheasza 1,8

ןיּׅנ ַתּ tannîn [h-8577] – תַבּ baṯ [h-1323] + הָנֲ עַי ja‘ānâ^(h) [h-3284]

a) BK 1613/2009 drakové – mladé sovy (smoki – młode sowy)

→ [brak Struthioniformes]

b) BO 1417/2009 běsové – strusový (biesy – strusi) c) ČEP 2008 šakalové – pštrosi (szakale – strusie) d) ČSP 2009 šakali – pštrosi (szakale – strusie) e) B21 2009 šakali – pštrosi (szakale – strusie) f) PNS šakali – pštrosice (szakale – strusica)

g) JB 2009 šakalové – pštrosi (szakale – strusie)

h) SNC 2011 šakal (szakal) → [brak Struthioniformes]

i) BG 1632/1964? smoki – młode strusięta j) BJW 1599/2000 smoków – strusów k) NBG szakale – młode strusięta l) BT 1989 szakale – strusie

m) BWP 1997 szakale – strusie n) BW 2001 szakale – strusie o) BP 2012 szakale – strusie p) PNś 1997 szakale – strusice

W WSHPST podkreślono, że hebajski wyraz pochodzi od rdzenia t-n-n ‘wyciągać się’ i wskazuje na szakala Canis aureus.

Istnieją jeszcze inne uzupełniające czeskie i polskie tłumaczenia bi-blijne, w których zostało zastosowane następujące nazewnictwo:

1) BD XIVw./2009 bie∫owee – ∫tru∫owy (biesy – strusi) 2) BČ3 1925 šakalové – pštrosi (szakale – strusie) 3) PSP 2014 šakalové – pštrosice (szakale – strusice) 4) Bog. 1985 šakalové – pštrosi (szakale – strusie) 5) BBrz 1563/2003 smok – młode strusięta

6) BB 1572 smokowy – corek strusowych 7) BJ 2006 szakale – strusie

8) BPaul 2008 szakale – strusie 9) BEk 2017 szakale – strusie 10) HPST 2008 szakale – córka strusia

Chcę również zwrócić uwagę na staroczeskie i staropolskie przekła-dy biblijne, w których zamiast szakali występują: czes. drak // běs, pol.

smok. W jednym z komentarzy biblijnych zwrócono uwagę, że zdarzają się takie sytuacje translatoryczne, jak w przypadku LXX: preklady drak a siréna vo verši Mi 1,8 sú snahou o ek vivalentný preklad z jednej kultúry do druhej Gr. drak δράκων predstavuje v gréčtine mytologic-kú bytosť, čím dodáva výpovedi symbolicmytologic-kú hodnotu. Paralelne k tomto mytologickým zieraťom (drakom) sa vyskytuje mytologická bytosť (si-réna) (por. Varšo, Dubovský 2010: 184–185; wyróżnienie w oryginale) –

[tłum. pol.: tłumaczone nazwy smok i syrena znajdujące się w Mi 1,8 są próbą i staraniem lub dążeniem o ekwiwalentny przekład, transferowa-ny z jednej kultury do drugiej. Grecki wyraz smok δράκων przedstawia istotę mitologiczną, przez co dodaje do wypowiedzi wartość symbo-liczną. Paralelnie do tych mitologicznych zwierząt (smoków) występuje również istota mitologiczna syrena].

Natomiast we współczesnym czeskim tłumaczeniu Slovo na cestu (SNC) zostało wymienione tylko jedno zwierzę – czes. šakal [pol. sza-kal], a przedmiotowy struś został pominięty, co możemy uznać w ko-gnitywno-komunikacyjnej teorii przekładu za błąd metatranslacyjny⁶⁹ (por. Hejwowski 2006).

Głos strusia⁷⁰ uważano za wyraz żałości i płaczu, chociaż w rzeczy-wistości tylko strusie samce w walce o przywództwo i harem wydają wrzaski i syki. W przypisie współczesnego Českého studijního překladu (ČSP) została zamieszczona informacja: jak šakali, tak pštrosi vydávají v noci pronikavé kvílivé zvuky, jako by trpěli velkou bolestí (ČEP 2009:

1120) – [tłum. pol.: zarówno szakale, jak i strusie wydają w nocy prze-nikliwie jękliwe dźwięki, jakby te wzmiankowane zwierzęta cierpiały wielką boleść]. Czeski zoolog, podróżnik i pisarz Jiří Baum o głosie stru-si wypowiadał stru-się następująco: je daleko slyšitelný a připománá trochu řvaní lva (za: Hanzák, Hudec díl II, část 1, 1974: 59) – [pol. tłum.: jest

69 Tylko w tym jednym tłumaczeniu biblijnym, tj. w czeskojęzycznym sparafra-zowanym przekładzie Slovo na cestu (SNC), nie ma pary zwierząt, ponieważ doszło do redukcji „zwierzęcych” ekwiwalentów. Mamy do czynienia z tzw. opuszcze-niem tłumaczeniowym w języku docelowym W tym współczesnym przekładzie znajduje się tylko jedna istota zwierzęca – szakal, czes. šakal. Tego typu trudności świadczą jednak na ogół – jak podkreśla Krzysztof Hejwowski (2009: 155) – o lu-kach w kompetencji tłumaczeniowej, a nie o tym, że opuszczenie w tłumaczonym tekście jest rzeczywiście uzasadnione (Hampl 2013: 55).

70 Izraelici, kiedy słyszeli głos strusia, uważali, że jest podobny do rozpaczliwe-go krzyku, dlaterozpaczliwe-go też prorocy – jak podkreśla Zenon Ziółkowski (1969: 336) – chcąc opisać żałobę, porównywali jej objawy zewnętrzne do głosów zwierząt z pustyni, mając na myśli strusie i szakale. Podobnie swój smutek opisywał Hiob (Hi 30,29;

patrz przykład III).

daleko słyszalny i przypomina trochę ryk lwa]. Może i trudno sobie wy-obrazić lament strusia ze względu na to, że jest to ptak egzotyczny (rzad-ko spotykany w Europie), dlatego być może w staroczeskim wydaniu Biblii Kralickiej (BK) użyto leksyki z zachowaniem ptasiego nazewnic-twa, stosując jednak leksem sowy, o których z pewnością wiemy – uwzględniając europejskie realia – że zamieszkują ruiny, pustkowia i opuszczone miejsca.

2.4. Tabele zbiorcze

2.4.1. Tabela zbiorcza nr 3, dotycząca ekwiwalencji