Księga Jeremiasza (przykład II) - Żuraw w przekładach biblijnych

CZESKIE I POLSKIE PRZEKŁADY BIBLIJNE NAZW NALEŻĄCYCH DO KATEGORII POJĘCIOWEJ PTACTWA

1.3. Żuraw w przekładach biblijnych

1.3.2. Księga Jeremiasza (przykład II)

Drugi przykład poddano również szczegółowej analizie, ze wzglę-du na to, że w tym fragmencie została wykorzystana leksyka dotycząca żurawia, na której w niniejszej rozprawie skupiamy szczególną uwa-gę. autorzy Komentarza historyczno-kulturowego do Biblii Hebraj-skiej konstatują, że chociaż trudno określić w sposób pewny, o jakie ptaki tutaj chodzi, jasne jest, że wykonują one wolę Jahwe (migru-jąc w wyznaczone miejsca o oznaczonym czasie), w przeciwieństwie do jego dzieci (por. Walton, Matthews, Chavalas 2005: 740). Bliski Wschód stanowił tunel powietrzny dla wszystkich ptaków wędrow-nych⁵⁰ (śpiewających, wodno-lądowych i drapieżnych), które prze-latywały przez Palestynę w drodze do afryki i w drodze powrotnej, w trakcie jesiennych i wiosennych migracji. Zachowanie niektórych ptaków dostarcza niemal jednoznacznej nauki moralnej. W Biblickém komentáři ke Starému zákonu zaznaczono: pokud se jednalo o Zákon, lidé jsou negativně přirovnáni k čápovi, hrdličce a vlaštovce, kteří po-slouchají své přirozené zákony o stěhování (MacDonald 2017: 757) – [tłum. pol.: jeżeli chodziło o Prawo, ludzie są negatywnie porówny-wani do bociana, synogarlicy czy jaskółki, ponieważ ptaki te słuchają swojego naturalnego prawa dotyczącego przeprowadzki // wędrówki].

Z prorockiej Księgi Jeremiasza (Jr 8,7) został zaczerpnięty również żuraw. Można tam odnaleźć metaforę⁵¹ opartą na wzorze z przyrody, która jednoznacznie wskazuje, że instynkt przedstawicieli gatunków ptaków (zwłaszcza ptaków wędrownych) jest niezawodny, w prze-ciwieństwie do postawy religijnej i posłuszeństwa narodu Bożego⁵²,

50 Pisze o tym James D. Douglas (1996: 1163), zaznaczając: Jeřáb je pták s podobnou stavbou těla jako čáp, také stěhovavý – [tłum. pol.: żuraw jest ptakiem o podobnej budowie ciała jak bocian oraz jest także ptakiem wędrownym].

51 Z tego przykładu wyłania się nie tylko metafora, ale i dobrze zakorzeniona symbolika, zgodnie z którą żuraw to symbol pobożności.

52 autorzy komentarzy biblijnych na tle metaforycznego porównania zaznacza-ją, patrz np. Katolicki komentarz biblijny (por. Couturier 2004: 694), że Prorok

Jere-por. jak te kwestie zostały przedstawione w czeskich i polskich prze-kładach biblijnych:

miasz opłakuje zatwardziałość serca swojego odmawiającego nawrócenia ludu (por.

hebr. rozumienie słowa šûb ‘wrócić’). Porównanie użyte w Jr 8,7 ma paralelę w Iz 1,3.

W samej naturze tych zwierząt (chodzi tu o ptaki wędrowne u Jeremiasza i ssaki, tj. zwierzęta domowe, u Izajasza) leży instynkt, który sprowadza je z powrotem do miejsca pochodzenia lub do ich właścicieli. Podobnie Izrael powinien powrócić do swojego Boga przymierza. Dlatego też grzech jest postrzegany jako pogwałcenie natury. W podobnym duchu wypowiadają się też: Marie-France Fortin (1996), Václav Bogner (1979), John Bright (1965/1986) i Gabriel Witaszek (1998: 147–173). Inną, również ciekawą metaforę (a konkretnie dotyczącą pór roku) zawiera Starý zákon komentář verš po verši, w którym zaznaczono: Tažní ptáci se řídí instinktem a s neomyl- nou pravidelností se každé jaro vrací zpět ze svého zimoviště. Boží lid se však nevrátí, ačkoli je zima Božího hněvu za dveřmi (Macarthur 2015: 910) – [tłum. pol.: Ptaki wędrowne kierują się instynktem i z niezawodnie bezbłędną regularnością powracają każdą wiosną ze swojego zimowiska. Lud Boży jednak nie wraca, chociaż chłód gnie-wu Bożego jest tuż za drzwiami]. W polskojęzycznym komentarzu biblijnym znalazła się konstatacja, że człowiek, podobnie jak niższe stworzenia (dodajmy: w tym również analizowane ptaki), obdarzony jest instynktem. Temu, który upada, instynkt każe po-wstać, a temu, który zabłądził – wracać do miejsca, z którego wyszedł. Tak zachowują się ptaki, przylatujące i odlatujące w określonym czasie. Naród Jahwe, którego racją istnienia, opiekunem i obrońcą jest Bóg, winien lgnąć do Boga instynktownie, w od-powiedzi na wybór i powołanie. rzeczywistość jest jednak inna. Zamiast „instynktu bożego” widać w narodzie zaślepienie, podobne do biegu rozhukanego konia, kłutego ostrogami w morderczej szarży bitwy (por. Stachowiak 1967: 171–172). W Między-narodowym komentarzu do Pisma Świętego – katolickim i ekumenicznym na XXI wiek jednoznacznie zaznaczono, że odwołując się do instynktownej wiedzy ptaków (Jr 8,7), JHWE wykazuje, że postępowanie Judy jest sprzeczne z jego naturą jako ludu bożego.

Ponownie wskazuje na główne grzechy narodu, a więc nie tylko na jego chciwość, ale także na oszukiwanie samego siebie i na niezdolność do uznania winy za swój grzech (por. Bozak 2000: 897–898). Podobnie sądzi Ellen G. Whiteová (1993: 274 i 2007: 157), przywołująca w swoich analizach różne fragmenty dotyczące omawia-nej tematyki, por. Jr 5,3; 8,5; 9,9.24; 11,6; 15,1; 26,4–6. Czeski komentarz biblijny charakteryzuje to zdarzenie następująco: Proti nepochopitelné zatvrzelosti Božího lidu staví Jeremjáš pud tažných ptáků, v němž starověký člověk daleko bezprostředněji než dnešní viděl podivuhodný Boží stvořitelský řád srov. Ž 19,2 (Výklady IV 1998: 277) – [tłum. pol.: Przeciwko niezrozumiałej zatwardziałości ludu Bożego przeciwstawia Prorok Jeremiasz instynkt ptaków wędrownych, w którym człowiek z okresu

staro-(II) BK Ješto čáp u povětří zná nařízené časy své, a hrdlička i řeřáb i vlaštovice šetří času příletu svého, lid pak můj nezná soudu Hospodinova. (Proroctví Jeremiáše proroka 8,7) – (tłum. BK 2009: 630).

BO Luňák na nebi poznal [na nebi] svój čas. Hrdlicě a vlastovicě a čapek střěhli sú času příštie svého, ale lid mój nepoznal jest súdu božieho. (Jere-miáš 8,7) – (tłum. BO 2009: 197).

ČEP I čáp na nebi zná svůj čas, hrdlička, vlaštovka a jeřáb dodržují čas svého příletu, ale můj lid nezná Hospodinovy řády. (Jeremjáš 8,7) – (tłum. ČEP 2008: 761).

ČSP I čáp na nebi zná svůj určený čas, hrdlička, vlaštovka i jeřáb zachováva-jí dobu svého příletu, ale můj lid nezná Hospodinovo nařízení. (Jeremjáš 8,7) – (tłum. ČSP 2009: 913).

B21 I ten čáp na nebi zná svá období, hrdlička, rorýs i drozd dodržují čas, kdy se mají stěhovat. Můj lid ale netuší, neví, co Hospodin nařídil. (Jeremiáš 8,7) – (tłum. B21 2009: 986).

PNS I čáp na nebesích – ten dobře zná své ustanovené časy; a hrdlička a rorýs a bulbul – každý dobře zachovává čas svého příletu. Ale pokud jde o můj lid, ten nepoznal Jehovův soud. (Jr 8,7) – (tłum. https://www.jw.org/cs/

publikace/bible-online/bi12/knihy/Jeremjáš/8/).

JB I čáp na obloze zná svůj čas, hrdlička, vlaštovka i jeřáb zachovávají dobu svého tahu. Ale můj lid nezná Jahvovo právo! (Jeremiáš 8,7) – (tłum. JB 2009: 1408).

SNC Dokonce i tažní ptáci jako jsou čápi, hrdličky, vlaštovky či jeřábi dobře vědí, kdy se mají vrátit, a každý rok ve stanovenou dobu přilétají. Avšak mému národu jsou má nařízení cizí. (Jeremjáš 8,7) – (tłum. SNC 2011: 894).

żytnego w odróżnieniu od współczesnego zdecydowanie widział niezwykły stwórczy regulamin Boży, por. Ps 19,2]. W innym czeskojęzycznym przekładzie z komentarzem biblijnym podano: Zvířata a stěhovaví ptáci, vedeni pudem, se vracejí do svého příbyt-ku; ale judský národ nejde za svým Bohem, který je mu štěstím a domovem (Bogner 1979: 42) – [tłum. pol.: Zwierzęta i ptaki wędrowne prowadzone instynktem samo- zachowawczym, wracają do swoich przybytków (tj. gniazd i legowisk – L.H.), ale naród judzki nie idzie za swym Bogiem, który jest dla niego szczęściem i zapleczem domo-wym]. W słowackojęzycznym komentarzu zaznaczono, że inštinkt vtákov a poslušnosť zákonom prírody je poslušnosťou Božieho poriadku (Nandrásky 1996: 93–94) – [tłum.

pol.: instynkt ptaków i posłuszeństwo prawom przyrody jest posłuszeństwem Bożego porządku]. Podobnie rzecz została przedstawiona w komentarzach biblijnych angielsko- języcznych (por. Bright t. 21, 1986: 63; Holladay 1986: 280–281) oraz niemiecko- języcznym (por. Weiser t. 20 aTD, 1976: 70–71).

BG I bocian na powietrzu zna ustawione czasy swoje, i synogarlica, i żóraw, i jaskółka przestrzegają czasu przylecenia swego; ale lud mój nie zna sądu Pańskiego. (Proroctwo Jeremijaszowe 8,7) – (tłum. BG: 601).

BJW Kania na powietrzu poznała czas swój, synogarlica i jaskółka, i bocian strzegły czasu przyszcia swego: a lud mój nie poznał sądu Pańskiego (Proroctwo Jeremiaszowe 8,7) – (tłum. BJW 2000: 1591).

NBG Nawet bocian w przestworzach zna swoje pory; także synogarlica, jaskół-ka i żuraw przestrzegają czasu swojego przylotu – lecz Mój lud nie zna sądu WIEKUISTEGO. (Proroctwo Jeremiasza 8,7) – (https://www.biblest.

com.pl/stb/stest/jeremias/jeremias.html).

BT Nawet bocian w przestworzach zna swoją porę, synogarlica, jaskółka i żu-raw zachowują czas swego przylotu. Naród mój jednak nie zna Pżu-rawa Pańskiego. (Księga Jeremiasza 8,7) – (tłum. BT 1989: 918).

BWP Nawet bocian w przestworzach czas swój rozpoznaje, podobnie synogarli-ca, jaskółka i żuraw – wszystkie przestrzegają czasu swej wędrówki. Mój zaś lud nie chce uznać praw swojego Pana. (Księga Jeremiasza 8,7) – (tłum. BWP 1997: 1535).

BW Nawet bocian w przestworzach zna swój czas, synogarlica, jaskółka i żuraw przestrzegają pory swojego przylotu, lecz mój lud nie chce znać prawa Pana. (Księga Jeremiasza 8,7) – (tłum. BW 2001: 824).

BP Nawet bocian w przestworzach zna ustalone swe pory, synogarlica, ja-skółka i żuraw przestrzegają czasu swego przylotu, ale lud mój nie zna Prawa Jahwe. (Księga Jeremiasza 8,7) – (tłum. BP 2012: 1128).

PNŚ Nawet bocian na niebiosach dobrze zna swe wyznaczone czasy; również turkawka i jerzyk, i bilbil starannie przestrzegają czasu swego przylotu.

Lecz mój lud nie poznał sądu Jehowy. (Księga Jeremiasza 8,7) – (tłum.

PNś 1997: 978).

W każdym przedstawionym czeskim i polskim przekładzie w Księ-dze Jeremiasza (Jr 8,7⁵³) znajdują się czterej reprezentanci kategorii

poję-53 Por. jak we wcześniejszym przykładzie (zob. przyp. 38) nadmienio-no, że istotny jest nie tylko tekst Biblii Hebrajskiej, ale i ważne są biblijne prze-kłady pośrednie, jakimi są grecka Septuaginta oraz łacińska Wulgata: TM:

הוהי טפשמ תא ועדי אל ימעו הנאב תע תא ורמש רוגעו סוסו רתו הידעומ העדי םימשב הדיסח םג [transliteracja: gam ḥ^asîḏā^h ḇaššāmajim jāḏ’ā^h mô^,aḏệhā w^әṭōr w^әsûs (w^әsîs) w^әāḡûr šāmrû ‘eṭ (‘ēṭ) bō’ānā^h w^ә’ammî lō’ jāḏ’û ‘ēṭ mišpaṭ jhwe (^,aḏōnāj)]; LXX: καὶ ἡ ασιδα ἐν τῷ οὐρανῷ ἔγνω τὸν καιρὸν αὐτῆς τρυγὼν καὶ χελιδών ἀγροῦ στρουθία ἐφύλαξαν καιροὺς εἰσόδων αὐτῶν ὁ δὲ λαός μου οὐκ ἔγνω τὰ κρίματα κυρίου; VLG: milvus

ciowej ptactwa. Natomiast we wszystkich czeskich wersjach językowych odnotowałem łącznie aż osiem gatunków ptaków, takich jak: czes. čáp, hrdlička, jeřáb, vlaštovka, luňák, rorýs, drozd i bulbul – [tłum. pol.: bocian, synogarlica, żuraw, jaskółka, kania, jerzyk, drozd i bilbil]. W wersjach polskojęzycznych, w tym samym badanym wersecie biblijnym (Jr 8,7) występuje również osiem gatunków ptaków: bocian, synogarlica, żuraw, jaskółka, kania, jerzyk, turkawka i biblil. Na podstawie przeprowadzonej konfrontatywno-porównawczej analizy leksykalnej: nie występuje w pol-skich przekładach biblijnych drozd, odnotowano natomiast jeszcze inny gatunek ptaka, a konkretnie turkawkę, czyli zespół tłumaczy dokonujący przekładów Pisma Świętego zastosował różnorodną ptasią ekwiwalencję językową. Możemy stwierdzić, że w pięciu polskojęzycznych przekładach:

Biblii Tysiąclecia (BT 1989: 918), tzw. Biblii Warszawskiej (BW 2001:

824), tzw. Biblii Poznańskiej (BP 2012: 1128), Biblii Warszawsko-Pra-skiej (BWP 1997: 1535) i Nowej Biblii GdańWarszawsko-Pra-skiej (NBG) oraz w czterech czeskojęzycznych tłumaczeniach: w Českém ekumenickém překladu (ČEP 2008: 761), w Českém studijním překladu (ČSP 2009: 913), Jeruzalémské bibli (2009: 1408) i Slovu na cestu (SNC 2011: 894) jest zgodność nie tylko pod względem używanego nazewnictwa, ale także w zakresie kolejności wymienianych gatunków ptaków, por. sekwencję używanych ptasich jed-nostek leksykalnych: pol. bocian – synogarlica – jaskółka – żuraw → czes.

čáp – hrdlička – vlaštovka – jeřáb⁵⁴ W tych zasygnalizowanych przekła-dach odnajdujemy więc identyczny dobór jednostek leksykalnych i zgod-ną kolejność identycznie przetłumaczonych nazw ptaków. Jedyna różnica

in caelo cognovit tempus suum turtur et hirundo et ciconia custodierunt tempus ad-ventus sui populus autem meus non cognovit iudicium Domini

54 Celem przypisu jest zwykle wyjaśnienie jakiegoś elementu językowego lub kulturowego, który tłumacz traktuje jako potencjonalnie niezrozumiały dla czytelni-ka (por. Kizeweter 2009: 37). W przypisie czeskojęzycznego tłumaczenia (ČSP 2009:

913) istnieje wzmianka, która mówi o tym, że może chodzić o innego ptaka niż żuraw, a konkretnie o drozda, czyli potwierdzałyby się przypuszczenia, że obecność żurawia w tekstach biblijnych jest wątpliwa, por. przekład pośredni – Septuagintę, w której pominięto ten termin w tłumaczeniu (Szczepanowicz, Mrozek 2007: 152). również w Wulgacie nie znalazł się wspominany żuraw

w przypadku dziewięciu wymienionych przekładów biblijnych (ČEP, ČSP, JB, SNC, NBG, BT, BWP, BW i BP) polega na tym, że w czeskim współ-czesnym tłumaczeniu biblijnym Slovo na cestu (SNC 2011: 894) została użyta liczba mnoga, por. čápi – hrdličky – vlaštovky – jeřábi [pol. dosł. bo-ciany – synogarlice – jaskółki – żurawie], a w pozostałych tłumaczeniach – liczba pojedyncza, por. szczegółowe zestawienie:

Księga Jeremiasza 8,7

hebr. הָדיִסֲׅח ḥ^asîḏâ^h55[h-2624] – רּוֹת tôr⁵⁶ [h-8449] – סוּס sûs [h-5483]

– רוּגָע ‘āḡūr [h-5693]

55 Bociana (czes čáp; hebr. הָדיִסֲׅח ḥ^asîḏâ^h[h-2624]; gr. ερωδιου – właściwa for-ma według słownika: ἑρωδιóς) na kartach Pisfor-ma Świętego odnajdujemy dziewięć razy (w zależności od rodzaju tłumaczenia), a to tylko w Starym Testamencie, w następują-cych fragmentach biblijnych: Kpł 11,18; Kpł 11,19; Pwt 14,16; Pwt 14,18; Hi 39,13; Ps 104,17; Iz 34,11; Jr 8,7 i Za 5,9. Termin hebr. הָדיִסֲׅח ḥ^asîḏâ^hużyty na określenie bociana nie jest jednak jednoznaczny (por. NBS 1996: 1163; aZB 2007: 122; Heller 2000: 63;

Łach 1970: 187; Briks 2000: 122; Pípal 2006: 55; Koehler, Baumgartner, Stamm 2008:

320), gdyż nie można z całą stanowczością wykluczyć, że też może wskazywać na inne wielkie ptaki, np. na czaplę czy kanię (czes volavka, luňák). Jak podkreślono w czeskim komentarzu biblijnym: hebr. název ḥ^asîḏâhje odvozen od téhož kořene jako označení zbožného či věrného (chåsíd) דיִסָח [h-2623] – (Výklady III 1998: 482) – [tłum. pol. nazwa hebr. ḥ^asîḏâhwywodzi się od tej samej podstawy i oznacza pobożnego lub wiernego], patrz również żyd.-aram. i syr. ḥsīdā. również w Biblický slovník sedmi jezyků poda-no, że hebrajski wyraz דיִסָח tłumaczony jest jako forma przymiotnikowa zbožný (Heller 2000: 62–63) – [pol. pobożny, nabożny, religijny]. Z Hebrejsko-českého slovníka ke Sta-rému zákonu dowiadujemy się, że oprócz zbožný i věrný [pol. pobożny; wierny] można ten hebrajski leksem przetłumaczyć jako milosrdný nebo účastník milosrdenství (por.

Pípal 2006: 55) – [tłum. pol.: miłosierny lub uczestnik miłosierdzia]. Podręczny słownik hebrajsko-polski Starego Testamentu podaje, że chodzi o przymiotniki: dobry, łaskawy, wierny, pobożny (Briks 2000: 122). Podobny pogląd przedstawiono w WSHPST (t. 1 2008: 320). Bocian w tradycji chrześcijańskiej oznacza egzaltację religijną. Jest także symbolem – jak zaznacza Szczepanowicz (2005: 42) – sprawiedliwych pogan żyjących w czasach przedchrześcijańskich, którym śmierć i męczeństwo Chrystusa otworzyło bra-mę do nieba i zmartwychwstania. Szersze rozważania nad bocianem można odnaleźć w śa IV (por. Hampl 2018).

56 Termin hebr. רוֹתּ tôr, ak. tūrtu, ug. tr, jest najprawdopodobniej onomatopei- czny, odnosi się do tego, że tak nazywane ptaki naśladują „obce” dźwięki, co czyni

BK 1613/2009 čáp – hrdlička – řeřáb – vlaštovice (bocian – synogarlica – żuraw – jaskółka) BO 1417/2009 Luňák – Hrdlicě – vlastovicě – čapek (kania – synogarlica –

jaskółka – bocian) → [brak żurawia]

ČEP 2008 čáp – hrdlička – vlaštovka – jeřáb (bocian – synogarlica –

jaskółka – żuraw) ČSP 2009 čáp – hrdlička – vlaštovka – jeřáb (bocian – synogarlica –

jaskółka – żuraw) B21 2009 čáp – hrdlička – rorýs – drozd (bocian – synogarlica – jerzyk – drozd) → [brak żurawia]

PNS čáp – hrdlička – rorýs – bulbul (bocian – synogarlica – jerzyk – bilbil) → [brak żurawia]

JB 2009 čáp – hrdlička – vlaštovka – jeřáb (bocian – synogarlica –

jaskółka – żuraw) SNC 2011 čápi – hrdličky – vlaštovky – jeřábi (bociany – synogarlice –

jaskółki– żurawie)

w niektórych przypadkach poszczególne ptaki trudnymi do sklasyfikowania. W prze-kładach pośrednich, czyli w greckim tłumaczeniu LXX, występuje wyraz τρυγών [trygon], a w Wulgacie posłużono się określeniem turtur. W Biblickém slovníku sedmi jazyků hebr. wyraz רוֹתּ tôr został przetłumaczony przez leksem czes. hrdlička (Heller 2000: 220–221), podobnie jak w Hebrejsko-českém slovníku ke Starému zákomu (Pípal 2006: 177). analogicznego tłumaczenia tego hebrajskiego wyrazu dokonuje również Piotr Briks (2000: 378), autor Podręcznego słownika hebrajsko-polskiego i aramej-sko-polskiego Starego Testamentu, podając jako ekwiwalent synogarlicę. Natomiast w Wielkim słowniku hebrajsko-polskim Starego Testamentu t. II zwrócono uwagę na fakt, że hebr. רוֹתּ wskazuje nie na synogarlicę, ale na ptaka, który jest określany jako turkawka (por. Koehler, Baumgartner, Stamm 2008: 644). Czeskojęzyczny Nový biblický slovník precyzuje natomiast zbohemizowaną terminologię: hebr. tôr = čes.

hrdlička; ta má podle svého volání odborné rodové označení Turtur a lze ji určit jako hrdličku divokou nebo jako domestikovanou hrdličku berberskou (Douglas 1996:

1164) – [tłum. pol.: hebr. tôr to odpowiednik czes. hrdlička (pol. synogarlica – L.H.);

ptak ten przez wydawane dźwięki ma fachową nazwę w postaci rodzajowego ozna-czenia Turtur oraz można tego reprezentanta awifauny określić jako hrdličku divokou (synogarlicę dziką – L.H.) lub domestikovanou hrdličku berberskou (udomowioną sy-nogarlicę berberyjską; to istniejąca w języku czeskim nazwa udomowionej afrykań-skiej cukrówki – L.H.)]. Ten hebrajski wyraz w pomocniczej numeracji Stronga jest oznaczony [h-8449] i występuje w czternastu wersetach biblijnych (por. rdz 15,9;

Kpł 1,14; 5,7.11; 12,6.8; 14,22.30; 15,14.29; Lb 6,10; Ps 74,19; Pnp 2,12; Jr 8,7).

BG 1632/1964 bocian – synogarlica – żóraw – jaskółka

BJW 1599/2000 Kania – synogarlica – jaskółka – bocian → [brak żurawia]

NBG bocian – synogarlica – jaskółka – żuraw BT 1989 bocian – synogarlica – jaskółka – żuraw BWP 1997 bocian – synogarlica – jaskółka – żuraw BW 2001 bocian – synogarlica – jaskółka – żuraw BP 2012 bocian – synogarlica – jaskółka – żuraw

PNŚ 1997 bocian – turkawka – jerzyk – bilbil → [brak żurawia]

Podobnie jak w poprzednim analizowanym zestawieniu podajmy nazwy ptaków ze szczególnym uwzględnieniem kolejności występowa-nia ich w czeskich i polskich przekładach biblijnych, w tzw. uzupełwystępowa-nia- uzupełnia-jących tłumaczeniach dotyczących fragmentu Jr 8,7:

1) BČ3 1925 čáp – hrdlička – vlaštovka – jeřáb (bocian – synogarlica – jaskółka – żuraw) 2) BD 1370/2009 lunak – hrdlycze – wla∫towycze – czapek (kania – synogarlica –

jaskółka – bocian) → [brak żurawia]

3) PSP 2014 čáp – hrdlička – vlaštovka – jeřáb (bocian – synogarlica – jaskółka – żuraw) 4) BBrz 1563/2003 bocian – synogarlica – jaskółka – żuraw

5) BB 1572⁵⁷ bocian – synogárlica – iáskołka – zoraw 6) BEk 2017 bocian – synogarlica – jaskółka – żuraw 7) BJ 2006 bocian – synogarlica – jaskółka – żuraw

8) BPaul 2008 bocian – Synogarlica – jaskółka – jerzyk → [brak żurawia]

9) HPST 2008 bocian – synogarlica – jaskółka – żuraw

Z analogiczną sytuacją, tj. z zachowaniem identycznej kolejności wymienianych ptaków, mamy do czynienia w przypadku Biblii Kralickiej (BK 2009: 630) i polskiej Biblii Gdańskiej (BG: 601), jeśli porównamy dokładnie dokonane przekłady tych dwóch Biblii w zakresie interesują-cej nas awifauny: pol. bocian – synogarlica – żuraw – jaskółka → czes.

čáp – hrdlička – řeřáb – vlaštovice. Po przeprowadzonej szczegółowej analizie leksykalnej, porównując między sobą czesko-czeskie i polsko-

57 Por. nawigacja s. 782: http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetadata?id=4263&

from=pubstats (Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa).

-polskie przekłady biblijne, dostrzegamy dopiero różnice wewnątrz-językowe, czyli rozbieżności pomiędzy przekładami: BK versus ČEP, ČSP, JB, SNC, a także między tłumaczeniami: BG versus NBG, BT, BWP, BW, BP, polegające na tym, że ostatnie dwa z ptaków występu-jących w tym badanym wersecie (Jr 8,7) są wymienione w odmiennej kolejności, tj. raz żuraw jest na przedostatnim, trzecim miejscu, por.:

bocian – synogarlica – żuraw – jaskółka (czes čáp – hrdlička – jeřáb – vlaštovka), a raz na ostatnim, czwartym miejscu, por.: bocian – synogar-lica – jaskółka – żuraw (czes čáp – hrdlička – vlaštovka – jeřáb). W cze-skim tłumaczeniu Překlad 21. století (B21) na przedostatnim i ostatnim (trzecim i czwartym) miejscu nie odnajdziemy żurawia ani jaskółki, gdyż zajmują te miejsca dwaj inni przedstawiciele ptactwa: rorýs – drozd [pol. dosł. jerzyk – drozd]. Natomiast w czeskojęzycznej Olo- moucké bibli (BO) i polskojęzycznej Biblii Jakuba Wujka⁵⁸ (BJW) poja- wia się zupełnie nowy ptak: czes. luňák – pol. kania, który występuje na pierwszym miejscu. Ta zbieżność translatologiczna wynika z tego, że w przypadku obu przekładów niewątpliwie wzorowano się bezpośrednio na łacińskiej Wulgacie⁵⁹. W staropolskim wydaniu Biblii w przekładzie

58 autor tego staropolskiego przekładu Biblii, czyli ks. Jakub Wujek, był okreś- lany mianem homo trilinguis – tj. człowiekiem, który biegle znał trzy starożytne ję-zyki biblijne: hebrajski, grecki i łacinę. Nazywano go także Polonus Semi-Cicero, tj.

Polskim pół-Cyceronem (por. Bieńkowska 2013: 34; Koziara 2013: 47). Ponieważ ponad trzy i pół wieku przekład Jakuba Wujka pełnił funkcję podstawowego tekstu Pisma Świętego w polskim Kościele, niektórzy nawet określili to tłumaczenie mia-nem polskiej Wulgaty; patrz np. uwagi rabina synagogi warszawskiej Izaaka Cylkowa (2006: XXVII). Spośród znaczących europejskich dzieł Wujkowi dorównywały w ów-czesnym okresie tylko angielski przekład zwany Biblią króla Jakuba i czeska edycja Biblii Kralickiej

59 W celu uzupełnienia mojego wywodu o wpływie przekładów pośrednich, jakim jest Wulgata, przytaczam łaciński tekst sporządzony przez św. Hieronima: mi-lvus in caelo cognovit tempus suum turtur et hirundo et ciconia custodierunt tem-pus adventus sui populus autem meus non cognovit iudicium Domini. Tekst nam jasno pokazuje, jak czeska Biblia Ołomuniecka (BO) i polska Biblia Jakuba Wujka (BJW) wzorowały się na Wulgacie, zwłaszcza podczas tłumaczenia nazw ptaków, por. wyrazy wytłuszczone oraz ich zastosowaną kolejność w omawianym wersecie.

Jakuba Wujka z 1599 roku (BJW) i staroczeskim wydaniu Biblii Oło-munieckiej z 1417 roku (BO) nie została wykorzystana leksyka żurawia, natomiast zamiast niego występujący bocian znajduje się na ostatnim, czwartym miejscu, a w pozostałych czternastu analizowanych tłuma-czeniach (BK, ČEP, ČSP, B21, PNS, JB, SNC, BG, NBG, BT, BWP, BW, BP i PNś) wspomniany bocian, czes. čáp, jest zawsze wymieniany na początku, czyli na pierwszej pozycji, rozpoczynając wymienianie ptaków w tym wersecie. Nowy ptak pojawia się również w jednym czeskim i polskim tłumaczeniu biblijnym – PNS i PNś. Chodzi o bil-bila, który znajduje się na ostatnim, czwartym miejscu. W grupie prze- analizowanych szesnastu przekładów biblijnych (ośmiu czeskich i ośmiu polskich) konceptualizowany żuraw, czes. jeřáb, nie został uwzględniony w pięciu przekładach – trzech czeskich (BO, B21 i PNS) oraz dwóch polskich (BJW i PNś).

Zauważyłem również⁶⁰, że we wszystkich ośmiu czeskich oraz ośmiu polskich analizowanych tłumaczeniach jest dotrzymywana pta-sia ekwiwalencja językowa w postaci wyłącznie hiponimicznych wyra-zów leksykalnych jako jednostek niższego rzędu (bocian, synogarlica, żuraw, jaskółka, jerzyk, drozd, kania i bilbil – czes čáp, hrdlička, je-řáb, vlaštovka, rorýs, drozd, luňák i bulbul), czyli nie występuje hipe-ronim ptak, jak to ma miejsce w niektórych wersetach biblijnych (por.

Kpł 14,4–7; Kpł 14,49–53; Hi 40,29[24]; Ps 102,8; Ps 104,17; Prz 7,23;

Prz 26,2), w których na przemian występują wróbel i ptak (por. Hampl 2011: 241–255), przy czym wyrażenie ptak jest postrzegane jako jed-nostka wyższego rzędu. Nie spotykamy się również podczas prze-prowadzanej analizy dotyczącej Księgi Jeremiasza (Jr 8,7) z sytuacją, w której by występowało binominalne tzw. dwuczłonowe // dwuimienne

60 Podobnie jak w poprzednim przypadku, w przekładzie remigiusza Popowskie-go Septuaginty na język polski odnotowujemy inną terminologię awifaunistyczną, a konkretnie są wymienieni w zmienionej kolejności jeszcze inni przedstawiciele kate-gorii pojęciowej ptactwa: bocian, turkawka, jaskółka i wróbel polny, patrz: I bocian na niebie zna swój czas; turkawka, jaskółka i polne wróble też przestrzegają czasu końca

W dokumencie Title: Świat awifauny V w polskich i czeskich przekładach Pisma Świętego : żuraw i struś (Stron 59-70)