CZESKIE I POLSKIE PRZEKŁADY BIBLIJNE NAZW NALEŻĄCYCH DO KATEGORII POJĘCIOWEJ PTACTWA
2.1. STRUŚ – definicje i podział taksonomiczny rodziny Struthionidae
STRUŚ (łac. Struthio camelus) ‘największy ptak, nielotny1, bar-dzo szybko biegający, dwupalcowy’ (Karłowicz, Kryński, Niedźwiecki
1 Wśród większych nielotów, podobnych do strusia, można wymienić np.: emu (Dromaiidae), który jest największym ptakiem australii, kazuara (wcześniej zalicza-nego do rodziny Casuariidae, współcześnie do rzędu Casuariiformes), który używa swoich szczątkowych skrzydeł jedynie do utrzymywania równowagi w biegu i pod-czas popisów godowych i który zamiast piór ma nagie stosiny (szerzej o kazuarach zob. np. Montgomery 2018: 73–125), oraz nandu (Rheidae, Rheiformes), z postrzę-pionymi i potarganymi piórami, zamieszkującego amerykę Południową, w potocznej mowie określanego jako struś amerykański lub pampasowy (por. Ferens, Wojtusiak 1960: 10–11; Dmitrijev 1991: 86). Z mniejszych nielotów można wskazać: kiwi (Apterygiformes) czy pingwiny (Sphenisciformes), (por. Sonntag 2003: 65, 68, 71, 74–76). Patrz także NEP t. VI, 1996: 83–84; Hanzák, Hudec díl II, část 1, 1974:
57–77; Bailey 2004: 90–94. Do analizowanych strusi zalicza się również wymarłe nowozelandzkie moa (Dinornix maximus) i madagaskarskie epiornisy, które osiągały wysokość nawet 3,5 m. Znany był także Dromornis strigoni – sporych rozmiarów nielot, który ważył nawet 500 kg i dorastał do 3 m (por. Trepka 2002: 20–21). W Or-nitologii ogólnej zaś odnotowano rząd, również wymarłych, strusi madagaskarskich (Aepyornithes) (por. Ferens, Wojtusiak 1960: 11–12).
t VI, 1915/1952: 467); ‘o czarnych piórach tułowia i białych skrzydłach, szybko biegający; zamieszkuje suche regiony afryki, australii, ame-ryki Południowej’ (Dunaj 2001: 672); czyli jest to ‘duży ptak biegający z rodziny o tej samej nazwie, żyjący na stepach i półpustyniach’ (Sko-rupko, auderska, Łempicka 1968: 783; Doroszewski t. VIII, 1966: 838);
‘zamieszkujący suche regiony’ (SWJP t. IV, Dunaj 2000: 386); ‘o ma-sywnym czarnym tułowiu, nagiej szyi i długich nogach, bardzo szybko biegający, w Polsce hodowany m.in. dla jaj i mięsa’ (Polański 2012: 786);
‘największy ze współczesnych ptaków żyjących w afryce’ (Dubisz t. III, 2003: 1423; Szymczak t. III, 1981: 353) – czes. PŠTROS dvouprstý ‘vel-ký afric‘vel-ký nelétající pták s kadařavými pery’ (Filipec, Daneš, Mejstřík 2005: 342); ‘a dlouhým štíhlým krkem’ (SSČSČ 2011: 671); ‘holá lýtka, která si v chladu zakrývají křídly’ (Hanzák, Hudec díl II, část 1, 1974: 57); ‘a v současnosti se zmínění pštrosi chovají na farmách i u nás pro maso, peří a kůži’ (Styblík 2006: 51) – [tłum. pol. L.H.2: wielki afry-kański nielot z kędzierzawymi piórami; i długą smukłą szyją; łydki są u strusi gołe, które w czasie chłodu zakrywają sobie skrzydłami; współ-cześnie te ptaki są hodowane i w naszym kraju (Czechach – L.H.) dla mięsa, pierza i skóry]. Odnośnie do stosowanej oficjalnej terminologii zoologicznej (częściowo też potocznej) na czeskim obszarze językowym wcześniej używano nazwy pštros africký – [pol. struś afrykański], (por.
ČSVaS 1969: 274). Na obszarze azji Zachodniej, z powodu częstych po-lowań3 na te nieloty, strusie w XX wieku wyginęły (Walton, Matthews, Chavalas 2005: 575), a niektóre źródła podają bardziej sprecyzowaną informację, że strusia na otwartych stepach w Mezopotamii i arabii widziano ostatnio w 1941 roku (por. achtemeier 2004: 1146).
Współ-2 Wszystkie tłumaczenia cytowanych fragmentów w niniejszej pracy pochodzą od autora i są zaznaczane w kwadratowych nawiasach. używane są skróty: [tłum.
pol.:] – w przekładzie całych zdań lub [pol.] – w przekładzie pojedynczych wyrazów lub połączeń kolokacyjnych.
3 Na strusie polowali również faraonowie w Egipcie. Strusie ukazywano np.
jako trofeum myśliwskie Tutenchamona, gdyż cenił on bardzo wachlarze zrobione z ich piór.
cześnie, jak podaje Brzegowy (2014: 704), strusie żyją w azji na wol-ności tylko na terenach arabii, m.in. na Pustyni Syryjskiej. Ze względu na miejsce występowania znany czeski siedemnastowieczny pedagog i „nauczyciel nauczycieli” Jan amos Komeński (1992: 465), w słynnym dziele pansoficzno-filozoficznym pt. Obecná porada o nápravě věcí lidských t I (pol. O powszechnej naprawie rzeczy ludzkiej – łac. De rerum humanarum emendatione consultatio catholica), zaliczył strusia do kategorii ptaków lądowych, czes. suchozemští ptáci
Przedstawiciele świata awifauny, jakimi są strusie, należą do rzędu strusiowatych, łac. Struthioniformes, czes. řád pštrosi, oraz do rodziny strusi, łac. Struthionidae, czes. čeleď pštrosovití. Zaliczane są do dużych ptaków lądowych. Zamieszkują pustynie, półpustynie i sawanny afryki.
Dorosłe osobniki osiągają wysokości do 260 cm, a samce mogą ważyć 150 kg. Są to najcięższe i najwyższe ptaki4. Można powiedzieć, że wśród wszystkich reprezentantów awifauny są to olbrzymy5. Chociaż ten ptak nadzwyczaj dużych rozmiarów nie potrafi latać, to bardzo szybko po-rusza się po lądzie, osiągając na dłuższych dystansach prędkość około 50 km/godz. Na krótszych dystansach potrafi biec jeszcze szybciej, z nadzwyczajną prędkością, dochodzącą nawet do 70 km/godz.6. Potrafi biec długo i wytrwale, pokonując długie dystanse.
Najbardziej współcześnie znanym przedstawicielem z rodziny stru-si, łac. Struthionidae, czes. čeleď pštrosovití, jest:
4 Strusie – jak zaznaczają arnoud van den Berg, Tom van der Have, Guido Keijl (2008: 14) – są wyższe niż człowiek i ważą nawet 160 kg.
5 Największe oczy wśród zwierząt żyjących na lądzie ma struś. średnica jego gałek ocznych wynosi 5 cm (por. Durrani, Kalaugher 2017: 355).
6 Dwupalczaste stopy strusia – jak konstatuje EZP (2002: 50) – są prawdziwym wyjątkiem w świecie ptaków. Tak zakończone, silne nogi mają zmniejszony kontakt z podłożem, co pozwala strusiowi osiągnąć prędkość 72 km/godz. podczas długo-trwałego biegu. również Bailey (2004: 90) zwraca uwagę na ten fakt, pisze, że łapy strusia są zaopatrzone tylko w dwa palce, więc w biegu ptak ma mniejszą styczność z ziemią. Większy z palców strusia zaopatrzony jest ponadto w potężny pazur, stano-wiąc niezwykle groźną broń.
czes pštros dvouprstý7 (łac. Struthio camelus) pol. struś8, do mniej znanych gatunków taksonomicznych należą np.:
czes pštros somálský9 (łac. Struthio camelus molybdophanes) pol. struś szaroskóry10,
czes pštros dvouprstý masajský (łac. Struthio camelus massaicus) pol. struś masajski,
czes pštros dvouprstý severoafrický11 (łac. Struthio camelus came-lus) pol. struś czerwonoskóry12,
czes pštros dvouprstý jihoafrický (łac. Struthio camelus australis) pol. struś południowoafrykański13,
można również przywołać niektóre wyginięte gatunki:
czes pštros dvouprstý arabský14 (łac. Struthio camelus syriacus) pol. struś arabski15,
czes pštros asijský (łac. Struthio asiaticus16) pol. struś azjatycki,
7 Określany także jako pštros africký. W przypisach 8–17 i 19, podobnie, poda-no wariantywne nazwy używane w danym języku na określenie konkretnie przedsta-wianego gatunku ptaka (najczęściej chodzi o nazewnictwo binominalne).
8 Struś afrykański lub struś senegalski. W łacińskiej terminologii naukowej zna-na jest synonimiczzna-na zna-nazwa Avis struthio
9 Pštros dvouprstý somálský
10 Struś somalijski
11 Červenokrký pštros
12 Struś północnoafrykański. Porównując wielkość i rozmiary poszczególnych ptaków Noah Strycker (2019: 14) zauważa, że najmniejszy koliberek hawański, wy-stępujący na Kubie, mógłby wygodnie usiąść na pazurze największego strusia czer-wonoskórego.
13 Struś brązowosterny
14 Středovýchodní pštros
15 Struś syryjski
16 Struthio indicus.
czes pštros střední (łac. Aepyornis medius) pol. dosł. struś środ-kowy,
czes pštros obrovský17 (łac. Aepyornis18 maximus) pol. struś mada-gaskarski19,
czes pštros Hildebrandtův (łac. Aepyornis hildebrandti) pol. dosł.
struś Hildebrandta
Zaprezentowany wykaz został sporządzony na podstawie następu-jących źródeł: http://www.biolib.cz/; http://ksz.agrobiologie.cz/plemena drubezeakraliku/psafdv.html; https://ptacci.net/atlas/pstros_dvouprsty;
Ptaki 2012: 418; Burnie 2002: 264–265; Bailey 2004: 90; Sonntag 2003:
39; EZP Trepka 2002: 22, 50, 98, 108 i 126; Klvaňa 1887; Frič 1854:
34; Kněžourek 1911/1912: 137–148; Hanzák, Hudec díl II, část 1, 1974:
57–71; OaPŽ 1974: 341–342; Dmitrijev 1991: 85–86 i 113–114; Ferens, Wojtusiak 1960: 10–12, 30, 122–123, 302 i 355; van den Berg, van der Have, Keijl 2008: 14; Nilsson 2014: 125–126; Hudec 2017: 450.