Kształcenie segregacyjne uczniów z niepełnosprawnością

Kształcenie segregacyjne odbywa się w szkołach specjalnych, specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych, które mogą być prowadzone przez państwo, stowarzyszenia i fundacje. Zgodnie z rozporządzeniem MEN przedszkola specjalne, oddziały specjalne w przedszkolach nych, szkoły specjalne oraz oddziały specjalne w szkołach ogólnodostęp-nych organizuje się dla dzieci i młodzieży niepełnosprawogólnodostęp-nych:

1) niesłyszących, 2) słabosłyszących, 3) niewidomych, 4) słabowidzących,

5) z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją,

7) z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym,

8) z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, 9) z niepełnosprawnościami sprzężonymi18.

Odrębnym typem placówek segregacyjnych są Ośrodki Rehabilitacyj-no-Edukacyjno-Wychowawcze (OREW), które przeznaczone są dla dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowa-nym, znacznym i głębokim oraz ze sprzężeniami.

Do podstawowych zadań szkoły specjalnej należy zapewnianie uczniom korzystnych warunków do przezwyciężania trudności i osiągania pozytyw-nych wyników w pracy dydaktyczno-wychowawczej. Wyczesany wyróżnia w programie szkoły specjalnej realizację następujących celów nauczania:

– łączenie procesów dydaktyczno-wychowawczych z życiem środowiska, – organizowanie procesu nauczania i wychowania zgodnie z najnowszymi

osiągnięciami pedagogiki specjalnej,

18 Rozporządzenie MEN z dnia 9 sierpnia 2017 roku w sprawie warunków organizowania

kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowa-nych społecznie i zagrożoniedostosowa-nych niedostosowaniem społecznym (Dz.U. poz. 1578 z późn. zm.).

– zapewnienie każdemu uczniowi korzystnych warunków do rozwoju osobo-wości,

– współodpowiedzialność całego personelu za realizację celów nauczania i wychowania,

– kontakty z poradniami specjalistycznymi w zakresie diagnostyki i profi-laktyki,

– stworzenie odpowiedniej bazy materiałowej, stałe jej wzbogacanie w sprzęt i nowoczesne środki dydaktyczne,

– stałą współpracę z rodzicami, organizacjami społecznymi, młodzieżowymi i zakładami pracy19.

Kształcenie segregacyjne w szkole specjalnej dąży do osiągnięcia przez uczniów rozwoju na maksymalnym poziomie, wyznaczonym przez ich in-dywidualne możliwości.

Nauka w podstawowej szkole specjalnej przebiega na dwóch etapach edukacyjnych:

1. pierwszy etap obejmuje klasy I-III, 2. drugi etap obejmuje klasy IV-VIII.

Dokumentem istotnym dla systemu kształcenia specjalnego jest wspól-na podstawa programowa, która określa standardy dotyczące celów, treści, umiejętności i sposobów kształcenia, wyznaczonych dla każdego etapu edukacyjnego. Określone w podstawie programowej standardy obowiązują wszystkich uczniów w normie intelektualnej oraz uczniów z niepełnospraw-nością intelektualną w stopniu lekkim. Dla uczniów z niepełnosprawniepełnospraw-nością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym została ustalona od-rębna podstawa programowa, stanowiąca załącznik nr 3 do rozporządzenia MEN w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacz-nym w szkołach podstawowych20. Uczniowie ci realizują naukę w zespołach rewalidacyjno-wychowawczych. Edukacja opiera się na zintegrowanym wielospecjalistycznie, indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycz-nym, opracowanym i realizowanym przez zespół nauczycieli i specjalistów pracujących z uczniem w oparciu o wielospecjalistyczną ocenę poziomu funkcjonowania ucznia i zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształ-cenia specjalnego. Tej grupy uczniów nie obowiązuje system okształ-ceniania,

19 J. Wyczesany, Pedagogika upośledzonych…, dz. cyt., s. 77.

20 Rozporządzenie MEN z dnia 14 lutego 2017 roku w sprawie podstawy programowej

wy-chowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły pod-stawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowa-nym lub znaczumiarkowa-nym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły police-alnej (Dz.U. poz. 59).

47 klasyfikowania i promowania, wyznaczony wspólną podstawą programo-wą. Uczniom tym nie wydaje się świadectw promocyjnych, a ukończenie szkoły potwierdzone jest świadectwem wydawanym na specjalnym druku, z zastosowaniem oceny opisowej. Szkoła specjalna, realizująca segregacyj-ny nurt kształcenia, zatrudnia specjalistów z różsegregacyj-nych dziedzin pedagogiki specjalnej, tj. surdopedagogów, tyflopedagogów, oligofrenopedagogów, psy-chologów, logopedów i innych. Liczebność klas uzależniona jest od rodzaju i stopnia niepełnosprawności i wynosi:

– dla uczniów z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera – nie więcej niż 4;

– dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi, z których jedną z niepełnosprawności jest niepełnosprawność intelektualna w stop-niu umiarkowanym lub znacznym – nie więcej niż 4;

– dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi, z wyłączeniem uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarko-wanym lub znacznym – nie więcej niż 6;

– dla uczniów niesłyszących i słabosłyszących – nie więcej niż 8; – dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu

umiar-kowanym lub znacznym – nie więcej niż 8;

– dla uczniów niewidomych i słabowidzących – nie więcej niż 10; – dla uczniów z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją – nie

więcej niż 12;

– dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim – nie więcej niż 16;

– dla uczniów z różnymi rodzajami niepełnosprawności – nie więcej niż 5.

– w oddziale szkoły specjalnej liczba uczniów niedostosowanych spo-łecznie i uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym wy-nosi nie więcej niż 1621.

Szkoła specjalna zapewnia uczniom poczucie bezpieczeństwa, wykwa-lifikowaną kadrę, specjalne środki dydaktyczne, program nauczania dosto-sowany do możliwości intelektualnych uczniów. Placówka jest dostosowana architektoniczne. Według Janiny Wyczesany kształcenie specjalne ma:

– wyposażyć uczniów w zasób wiedzy, umiejętności i sprawności wyznaczo-nych programem,

– przygotować do życia, uspołecznić, – rozwijać ich osobowość22.

21 Na podstawie Rozporządzenie MEN z dnia 17 marca 2017 roku w sprawie szczegółowej

organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli (Dz.U. poz. 59).

22 J. Wyczesany, Pedagogika upośledzonych…, dz. cyt. s. 84.

Potwierdza to w swoich badaniach Marzena Buchnat, która porównu-jąc osiągnięcia szkolne dzieci z lekką niepełnosprawnością intelektualną uczęszczających do szkół specjalnych i klas integracyjnych, stwierdziła wyż-szy stopień opanowania umiejętności językowych i matematycznych przez uczniów szkół specjalnych23.

Mankamentem kształcenia segregacyjnego jest jednak izolowanie dzie-ci niepełnosprawnych od ich sprawnych rówieśników oraz ich niewiel-ki udział w życiu społecznym, co znacznie utrudnia im społeczne funk-cjonowanie w życiu dorosłym. Do takich wniosków dochodzi też Iwona Chrzanowska, która przedstawia dane statystyczne dotyczące liczby szkół specjalnych w Polsce i wskazuje, że pomimo polepszających się warunków organizacyjnych kształcenia uczniów niepełnosprawnych w szkołach spe-cjalnych widoczne stają się objawy kryzysu szkolnictwa specjalnego, cze-go odzwierciedleniem jest spadek o 50% liczby uczniów uczęszczających do tego typu placówek24. Zdaniem Chrzanowskiej zmianie ulegają preferencje w wyborze drogi kształcenia uczniów niepełnosprawnych. Jak wskazuje au-torka „uczniowie ci coraz rzadziej wybierają placówki i oddziały specjalne jako miejsce własnej edukacji na rzecz kształcenia integracyjnego i włącza-jącego”25. Jednak jak zauważa Amadeusz Krause:

Istotna zaleta szkoły specjalnej – „bycie wśród swoich” – tak długo powinna mieć charakter nadrzędny wobec innych argumentów, jak długo nauczanie integracyjne będzie oznaczało wątpliwą przyjemność „bycia wśród innych”26.