Propozycje działań na poziomie mezosystemu

Pedagogizacja–rodziców – Realizacja inkluzyjnego modelu nauczania wy-maga wielu zmian, nie tylko w pracy szkoły, ale przede wszystkim w mental-ności lokalnej społeczmental-ności. Dlatego ważnym zadaniem staje się propagowa-nie wiedzy na temat istoty inkluzji oraz promowapropagowa-nie tego typu nauczania. Edukacja środowiska wiejskiego na temat inkluzji ma szczególne znaczenie z uwagi na brak dostępu do źródeł naukowych oraz ośrodków kultury. Wie-dza na temat niepełnosprawności, specjalnych potrzeb edukacyjnych oraz możliwości ich zaspokajania pomoże zarówno rodzicom uczniów z orzeczo-ną potrzebą kształcenia specjalnego w lepszej współpracy ze szkołą, jak i ro-dzicom dzieci zdrowych w lepszym zrozumieniu potrzeb innych dzieci oraz budowaniu tolerancji i empatii wśród swoich dzieci poprzez przekazywanie zdobytej wiedzy. Edukacja rodziców sprawi, że wszelkie działania prowa-dzone przez szkołę na rzecz włączania uczniów niepełnosprawnych w nurt szkolnictwa masowego nie będą odbierane z obawą, lecz znajdą zrozumie-nie i wsparcie dla tego typu działań u rodziców dzieci zrozumie-niewymagających do-datkowego wsparcia w rozwoju. W tym celu niezbędne jest organizowanie prelekcji, pogadanek oraz warsztatów, dotyczących nauczania inkluzyjnego, specjalnych potrzeb edukacyjnych oraz możliwości włączania uczniów nie-pełnosprawnych w życie środowiska lokalnego. Zadanie to mogą realizować

szkoły, zapraszając na spotkania otwarte społeczność lokalną, umożliwiając jej spotkania ze specjalistami z dziedziny pedagogiki specjalnej w celu przy-bliżenia zagadnienia niepełnosprawności oraz problemów i wynikających z niej ograniczeń. Inicjatorami takich spotkań i prelekcji mogą być również lokalne władze samorządowe, organizujące w wiejskich świetlicach spo-tkania mieszkańców poświęcone zagadnieniom edukacji dzieci niepełno-sprawnych. Elementem łączącym i stymulującym do poznania się i współ-pracy może być również realizacja wspólnych projektów dzieci – rodzice, np. organizowanie festynów, ognisk, wycieczek, zawodów sportowych lub przygotowania świątecznych dekoracji. Takie spotkania pozwolą na przeła-manie barier oraz umożliwią lepsze poznanie się i zrozumienie.

Współpraca– z– innymi– szkołami – Ważnym aspektem, służącym poprawie przygotowania szkoły do realizacji edukacji inkluzyjnej, jest współpraca z innymi szkołami, zarówno położonymi w tej samej gminie, jak i w obrębie innych gmin. Każda szkoła wypracowuje swój model pra-cy z uczniami o specjalnych potrzebach edukapra-cyjnych oraz model wspar-cia uczniów oparty na wiedzy interdyscyplinarnej. Niektóre z rozwiązań są godne polecenia, dlatego warto dzielić się zdobytym doświadczeniem i suk-cesami, ale także mówić o porażkach, by wiedzieć, jak w przyszłości unikać popełniania podobnych błędów. Wymiana doświadczeń pomiędzy szkołami może służyć wzbogacaniu wiedzy nauczycieli oraz prowadzić do lepszego wykorzystania potencjału poszczególnych szkół. Szkoły ogólnodostępne, re-alizujące model edukacji inkluzyjnej, często nie są przygotowane do zaspo-kojenia potrzeb uczniów ze złożonymi zespołami zaburzeń i wyrównywania ich deficytów. Dobrym rozwiązaniem byłoby korzystanie z pomocy szkół specjalnych, które dysponują wyspecjalizowaną kadrą oraz sprawdzonymi metodami pracy dydaktyczno-wychowawczej. Nawiązanie takiej współpra-cy może być korzystne nie tylko dla uczniów, ale również może służyć wy-mianie doświadczeń pomiędzy nauczycielami. Innym rozwiązaniem może być nawiązywanie partnerskich relacji z gminami z innych krajów. Partner-skie wsie z zagranicy mogą służyć nie tylko wymianie kulturalnej czy go-spodarczej, ale również wymianie doświadczeń w zakresie edukacji. Wzorce pracy szkół wiejskich naszych zagranicznych sąsiadów mogą być inspiracją do wprowadzania zmian przez lokalne samorządy w rodzimych szkołach wiejskich. Taka wymiana dobrych praktyk z pewnością przyniesie korzyści wszystkim uczestnikom procesu edukacyjnego.

Współpraca– ze– środowiskiem– lokalnym – Uczniowie niepełno-sprawni potrzebują wsparcia nie tylko ze strony szkoły, ale również jej oto-czenia. W budowanie systemu wsparcia powinno być zaangażowane całe środowisko lokalne. Znaczącą rolę odgrywają lokalne władze samorządo-we, które mają wpływ na jakość życia mieszkańców, jakość edukacji oraz dostępność przestrzeni publicznej. Toteż ważnym jest, by w samorządach

189 8.2. W kierunku edukacji włączającej – propozycje zmian systemowych…

lokalnych znalazły się osoby, które interesują się losem niepełnosprawnych mieszkańców oraz mają świadomość ich potrzeb. Istotne jest zatem wyzna-czenie liderów grup w środowisku lokalnym, reprezentujących poszczególne instytucje środowiska, do współpracy i tworzenia rozwiązań systemowych, które pomogą zarówno szkole wiejskiej w realizacji edukacji inkluzyjnej, a przede wszystkim uczniom z orzeczoną potrzebą kształcenia specjalnego oraz ich rodzinom w uzyskaniu potrzebnego wsparcia. Zadaniem szkoły jest współpraca ze wszystkimi elementami środowiska lokalnego. Ze względu na niewielką liczbę instytucji służących pomocą rodzinie dziecka niepeł-nosprawnego na obszarach wiejskich na szkole spoczywa odpowiedzial-ność koordynacji działań tak, aby współpraca ta była stała, systematyczna, a informacje ciągle uaktualniane. Współpraca szkoły z placówkami służby zdrowia, m.in. poradnią dziecięcą, lekarzem rodzinnym oraz placówkami rehabilitacyjnymi może pomóc rodzinie we wcześniejszym zdiagnozowaniu lub rozpoznaniu ewentualnych zaburzeń rozwojowych u dziecka. Z uwagi na znikomą liczbę gabinetów lekarskich w szkołach wiejskich oraz znacznie oddalone ośrodki zdrowia, do których nie zawsze dociera transport gmin-ny, należałoby wyposażyć szkoły w gabinety lekarskie, w których codzienny dyżur pełniłaby pielęgniarka oraz w wyznaczonych dniach lekarz szkolny. Taka sytuacja pomogłaby w badaniach przesiewowych oraz przyspieszyłaby diagnozowanie problemów rozwojowych. Szkoły powinny również zacie-śniać współpracę z Gminnymi Ośrodkami Pomocy Społecznej i Powiatowy-mi CentraPowiatowy-mi Pomocy Rodzinie. Znajomość środowiska rodzinnego uczniów będących członkami szkolnej społeczności umożliwia monitorowanie ich sytuacji rodzinnej. W niektórych przypadkach z uwagi na zaniedbania śro-dowiskowe szkoła ma możliwość kontaktowania się z innymi instytucjami wspierającymi rodziny w celu przekazania informacji o trudnej sytuacji lub konieczności interwencji dla dobra dziecka. Ważne jest stworzenie systemu informacji o rodzinie, z którego mogłyby korzystać wymienione instytucje. Informacje o rodzinach potrzebujących wsparcia lub niewydolnych wycho-wawczo powinny być na bieżąco przekazywane, a rodzina otrzymywałaby znacznie szybciej możliwość uzyskania wsparcia poprzez wspólne skoordy-nowane działania wymienionych instytucji, w których wiodącą rolę odgry-wałaby szkoła wiejska.

Dziecko z niepełnosprawnością żyje w konkretnej społeczności i to od niej zależy, czy czuje się ono akceptowane, czy podlega izolacji bądź stygma-tyzacji z uwagi na niepełnosprawność. Przebywanie we wspólnej prze-strzeni publicznej zbliża do siebie i pozwala na nawiązywanie znajomości z rówieśnikami. Z uwagi na małą liczbę instytucji kultury na wsi szkoła pełniła i pełni nadal funkcję centrum kulturalnego. W tym celu można wy-korzystać boiska, sale gimnastyczne oraz świetlice szkolne do organizacji imprez kulturalnych przy współudziale gminy, instytucji pozarządowych,

lokalnych zakładów pracy oraz kościoła, w których będą uczestniczyć wszy-scy mieszkańcy. Stworzy to możliwość poznania sąsiadów oraz nawiąza-nia relacji koleżeńskich pomiędzy dziećmi. Ważne jest to w przypadku rodzin z dzieckiem niepełnosprawnym, bowiem często uboga infrastruk-tura wsi nie stwarza wielu możliwości do udziału w życiu kulinfrastruk-turalnym. Szkoła wiejska i jej baza lokalowa może stać się również miejscem eduka-cji dla dorosłych mieszkańców wsi. Organizowanie różnego rodzaju kur-sów, warsztatów, prelekcji może przybliżyć lokalnej społeczności problemy uczniów niepełnosprawnych. Dzięki współpracy z terenowymi oddziałami PFRON szkoły mogłyby pozyskiwać środki na dostosowanie infrastruktu-ry do potrzeb uczniów niepełnosprawnych. Ważnym elementem jest rów-nież współpraca z organizacjami pozarządowymi, które poprzez fundacje i stowarzyszenia mogą oferować uczniom zajęcia pozalekcyjne rozwijające kreatywność oraz zapewniać ciekawe i bezpieczne spędzanie czasu wolne-go. Instytucjami środowiska lokalnego, z którymi powinna współpracować szkoła wiejska, są także komisariaty policji oraz ochotnicza straż pożarna. Przy współudziale tych jednostek możliwe jest organizowanie różnego typu imprez kulturalnych mających na celu nie tylko dobrą zabawę, ale również prowadzenie akcji edukacyjnych w zakresie np. udzielania pierwszej pomo-cy czy ratownictwa, co może być pomocne w przypadku uczęszczania do szkoły masowej uczniów z różnego typu deficytami rozwojowymi lub cho-robami przewlekłymi takimi jak np. cukrzyca czy padaczka. Współpraca szkoły wiejskiej ze środowiskiem lokalnym jest niezwykle ważna, bowiem

całe otoczenie, wszystkie te podmioty i instytucje – lokalne władze, szkoła, le-karz rodzinny, organizacje pozarządowe, instytucje pomocowe – tworzą śro-dowisko, które ma znaczący wpływ na to, jak funkcjonuje rodzina z niepełno-sprawnym dzieckiem […] dlatego budowanie na poziomie gminy czy powiatu lokalnych koalicji na rzecz dziecka z niepełnosprawnością z pewnością będzie miało pozytywne skutki społeczne14.

Rola–Kościoła – Ważną rolę w środowisku wiejskim pełni Kościół. Lo-kalne społeczności wiejskie są zazwyczaj bardzo związane ze swoją parafią, dlatego istotnym wydaje się skorzystanie z autorytetu Kościoła do promowa-nia inkluzji jako wartości, która tkwi w poszanowaniu i akceptacji różno-rodności. Kierując się głównymi założeniami naszej wiary, która w centrum stawia poszanowanie drugiego człowieka – miłość bliźniego – można wpły-wać na świadomość mieszkańców wsi, co do istotności działań inkluzyj-nych powadzoinkluzyj-nych nie tylko w szkole, ale w całym środowisku lokalnym, 14 K. Mucha, Lokalne koalicje na rzecz ucznia z niepełnosprawnością, [w:] A. Grabowska i in. (red.), Dziecko z niepełnosprawnością w przedszkolu i szkole ogólnodostępnej – wyzwania dla JST, ORE, Warszawa 2015, s. 132.

191 8.2. W kierunku edukacji włączającej – propozycje zmian systemowych…

którego częścią jest także miejscowa parafia. Spotkania organizowane przez miejscowych księży, mające na celu integrację środowiska oraz akceptację różnorodnych potrzeb, wynikających z niepełnosprawności, mogą wspie-rać działania szkoły zmierzające do włączania uczniów niepełnosprawnych w nurt szkolnictwa powszechnego na wsi. Wspólne kolędowanie czy organi-zowanie wigilijnych spotkań pozwala również na poznanie rodzin i dostrze-żenie problemów, z którymi się borykają. Ta wiedza oraz zaufanie, jakim miejscowa ludność obdarza Kościół i proboszcza, może stać się zalążkiem współpracy nie tylko miejscowych księży z okoliczną ludnością, ale również nauczycieli z miejscowymi duchownymi. Wsparcie duchowe może być tak-że nieocenione w przypadku rodzin borykających się z niepełnosprawnością dziecka czy chorobami będącymi jej skutkiem. W tym przypadku wsparcie zarówno duchowe, jak i rzeczowe udzielane przez Kościół i organizacje sku-pione wokół niego, tj. Caritas, może przyczynić się do poprawy funkcjono-wania rodzin z dzieckiem niepełnosprawnym.

Monitoring– i– ewaluacja – Pomoc udzielana uczniowi wymaga mo-nitorowania. Ocena efektywności wsparcia daje możliwość reagowania i wprowadzania zmian. Wsparcie udzielane uczniom nie może być jednak szablonowe i niezmienne. To, co sprawdza się w jednym przypadku, nie-koniecznie musi działać w innym, bowiem każdy przypadek to inny uczeń i inne potrzeby. Analizując efektywność pomocy udzielanej uczniowi, moż-na ocenić, czy podjęte działania były skuteczne. Ta wiedza daje moż- nauczycie-lom szansę na weryfikację błędów oraz modelowanie działań wspierających, w zależności od aktualnych potrzeb uczniów i możliwości szkoły. Kwestię oceny efektywności pomocy, udzielanej uczniom posiadającym orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, reguluje Rozporządzenie MEN z dnia 9 sierpnia 2017 roku w sprawie warunków organizowania kształcenia, wy-chowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedosto-sowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym15, któ-re okktó-reśla, że nie rzadziej niż dwa razy w roku szkolnym zespół dokonuje okresowej wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia, uwzględnia-jąc ocenę efektywności pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej uczniowi oraz w miarę potrzeb dokonuje modyfikacji programu. Ewaluacja efektów pracy służy ponownemu przyjrzeniu się sytuacji ucznia i jego po-trzebom, zweryfikowaniu, które działania zostały podjęte i przyniosły sku-tek, a które nie przyniosły oczekiwanych efektów. Na tej podstawie można ocenić postępy dziecka i zastanowić się, jakie zmiany należy wprowadzić,

15 Podstawa prawna: Rozporządzenie MEN z dnia 9 sierpnia 2017 roku w sprawie

warun-ków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnospraw-nych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym ust. 7 § 6 (Dz.U. poz. 1578 oraz z 2018 r. poz. 1485).

aby udzielana pomoc była efektywna i przyczyniała się do poprawy funkcjo-nowania ucznia oraz niwelowania jego deficytów. Monitorowanie i ewalu-acja udzielanego wsparcia pozwala szkołom na lepsze przygotowanie się do zaspokajania potrzeb uczniów z orzeczoną potrzebą kształcenia specjalnego i zaplanowanie działań na kolejny rok edukacji.