Propozycje działań na poziomie makrosystemu

Prawo– oświatowe – Tworzenie prawa oświatowego powinno być po-przedzone konsultacjami społecznymi ze środowiskiem nauczycielskim. „Nadprodukcja” kolejnych rozporządzeń i innych aktów wykonawczych sprawia, że prawo oświatowe jest mało przejrzyste, a jego interpretacja stanowi znaczne utrudnienie dla dyrektorów szkół i nauczycieli. Ponad-to niektóre zmiany legislacyjne znacznie wyprzedzają rzeczywisPonad-tość edu-kacyjną, szczególnie na obszarach wiejskich. Wejście w życie kolejnych przepisów prawa nie jest często tożsame z praktyką edukacyjną z uwagi

na niemożność natychmiastowego wprowadzenia zmian. Wdrażanie nie-których przepisów prawa wymaga czasu oraz dostosowania do nich rze-czywistości edukacyjnej. Jedną z najważniejszych zmian postulowanych od dawna jest stworzenie powszechnie obowiązującej definicji „ucznia niepełnosprawnego” oraz powołanie jednej instytucji, uprawniającej do wydawania takich orzeczeń, aby zapobiec sytuacji, w której rodzice krą-żą od jednej instytucji do drugiej, a dziecko bez orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego nie może skorzystać z przysługującego mu wspar-cia. Rewolucje oświatowe wprowadzane przez kolejne ekipy rządzące nie sprzyjają atmosferze budowania zaufania społecznego do systemu edukacji i nie przynoszą oczekiwanych rezultatów.

Ustawy i rozporządzenia oświatowe są tak nowelizowane, by nauczyciel był nieustannie poddawany arbitralnej władzy, centralnej i terenowej administra-cji oświatowej. Jest on nadal podmiotem oddziaływania nadzoru pedagogicz-nego, a nie podmiotem upoważnionym do dochodzenia przyznawanych mu praw oraz zawodowej samorealizacji i kreatywności dzięki nabytym kwalifi-kacjom16.

Z jednej strony promuje się ideę inkluzyjnego kształcenia, z drugiej zaś nie tworzy się odpowiednich przepisów prawa oświatowego sprzyjających wdrażaniu tego modelu kształcenia. Ograniczone możliwości zatrudniania specjalistów, brak nauczycieli wspomagających, zredukowane do minimum zajęcia dodatkowe oraz niedostosowana infrastruktura powodują, że uczeń z niepełnosprawnością chcący uczyć się w szkole ogólnodostępnej zmuszony jest dostosować się do tego, co oferuje taka szkoła, a nie szkoła dostosowu-je się do potrzeb uczniów niepełnosprawnych. Podobnie wygląda sytuacja podstawy programowej, wspólnej dla uczniów w normie intelektualnej i tych z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim17.

Trzeba pamiętać, że uczniowie z lekkim upośledzeniem umysłowym nie za-wsze są w stanie pracować na tożsamych treściach kształcenia i rozwiązywać równie złożone zadania, jak ich rówieśnicy w normie intelektualnej18.

16 B. Śliwerski, dz. cyt., [w:] A. Gromkowska-Melosik, M.J. Szymański (red.), dz. cyt., s. 73-74.

17 Rozporządzenie MEN z dnia z dnia 14 lutego 2017 roku w sprawie podstawy programo-wej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programoprogramo-wej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, wym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowa-nym lub znaczumiarkowa-nym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły police-alnej (Dz.U. poz. 59).

195 8.2. W kierunku edukacji włączającej – propozycje zmian systemowych…

Toteż tworzone przepisy prawa powinny uwzględniać specyfikę i sto-pień niepełnosprawności oraz potrzeby i możliwości uczniów z nich wyni-kające, a także zwiększać autonomię dyrektorów szkół w stosunku do or-ganów zarządzających, szczególnie w przypadku zatrudniania specjalistów czy przydziału liczby godzin na zajęcia dodatkowe. Ewaluacja prowadzona w szkołach przez kuratoria oświaty powinna ograniczyć do minimum biu-rokrację, a skupić się na faktycznej ocenie realizacji zabezpieczania potrzeb wszystkich uczniów. Ważne jest, aby w obowiązującym gąszczu przepisów prawa nie zaginął uczeń, dla którego poprawy sytuacji edukacyjnej przepisy te stworzono.

Pomoc–państwa – Z uwagi na nadal występujące różnice społeczno--ekonomiczne i kulturowe pomiędzy środowiskiem miejskim i wiejskim państwo powinno wspierać szczególnie regiony zagrożone biedą i wyklucze-niem. Środki finansowe przeznaczone z budżetu państwa na rozwój kultury na wsi oraz rozbudowę sieci szkół i przedszkoli w znacznym stopniu popra-wiłyby sytuację szkolnictwa na wsi. W chwili obecnej bowiem mniej gęsta sieć szkół podstawowych jest zwykle mile widziana przez władze gminy, gdyż zmniejsza wydatki finansowe na oświatę i problemy związane z utrzy-maniem infrastruktury szkolnej, dlatego częstą praktyką usprawiedliwianą niżem demograficznym jest likwidacja małych szkół wiejskich. Szkoły wiej-skie mogłyby i powinny być „centrami kultury i oświaty wielopokoleniowej, otwartego dostępu do źródeł wiedzy dla osób różnych generacji”19. Ważne jest również, aby umacniać autorytet nauczyciela. Ustawiczne doskonale-nie warsztatu zawodowego nauczyciela powinno być wspierane działania-mi państwa w postaci tworzenia sieci ośrodków doradztwa i doskonalenia zawodowego (w tym szczególnie) na obszarach wiejskich. Pomoc państwa powinna dotyczyć także rodziny z dzieckiem niepełnosprawnym. Zwiększe-nie limitów na rehabilitację pozwoliłoby poradniom i szpitalom na zwięk-szenie zakresu świadczonych usług i wykorzystanie w pełni nowoczesnej aparatury medycznej oraz potencjału ludzkiego w postaci wiedzy i kwali-fikacji. Sprawnie działający system informacji, pomocy i wsparcia dla ro-dzin z dzieckiem niepełnosprawnym ułatwiałby dotarcie do specjalistów i poszukiwanie pomocy dla dzieci obarczonych różnego rodzaju deficytami. Przystąpienie do struktur unijnych oraz podpisanie Deklaracji z Salamanki, które zapoczątkowało ideę kształcenia inkluzyjnego, nie wystarczy. Aby inkluzja mogła być realizowana na najwyższym poziomie niezbędna jest pomoc struktur rządowych w postaci środków finansowych, mądrego, spój-nego ustawodawstwa oraz wykwalifikowanej kadry. Optymalnym rozwią-zaniem byłoby, gdyby pracownicy sektora rządowego i jednostek samorządu terytorialnego, odpowiedzialni za sprawy edukacji dzieci niepełnospraw-19 Tamże, s. 79.

nych, byli specjalistami o dużej wiedzy merytorycznej, znającymi specyfikę niepełnosprawności oraz pracy szkół.

Rozwój–kulturalny–wsi – Zanik instytucji kultury na wsi powoduje zubożenie kulturalne obszarów wiejskich. Likwidacja bibliotek gminnych, Gminnych Ośrodków Kultury oraz większości świetlic gminnych doprowa-dziła do częściowej izolacji w dostępie do kultury na wsi. Młodzież wiejska została pozbawiona możliwości rozwijania swoich uzdolnień i pasji. Brak możliwości uczestnictwa w różnego typu aktywnościach, które powinny być organizowanych przez gminy, sprawia, że jedynym miejscem, w któ-rym dzieci i młodzież mogą realizować i rozwijać własne zainteresowania pozostaje szkoła wiejska oraz jej oferta zajęć pozalekcyjnych. Oddalenie od ośrodków miejskich, gdzie zlokalizowane są kina, teatry, muzea oraz ośrodki sportowo-rekreacyjne, stanowi barierę komunikacyjną w dotarciu do tych miejsc, szczególnie dla dzieci z niepełnosprawnościami. Ważnym zadaniem dla lokalnych samorządów oraz władz samorządowych na szcze-blach powiatowych i wojewódzkich powinno być odbudowanie i rozwijanie ośrodków kultury na wsi. Budowanie boisk, basenów oraz terenów rekre-acyjnych może stworzyć warunki zarówno do aktywnego wypoczynku, jak i do integracji społecznej dla grupy osób niepełnosprawnych. Pomocne w or-ganizowaniu czasu wolnego oraz rozwijaniu zainteresowań dla osób niepeł-nosprawnych, zarówno dzieci, jak i dorosłych mogą być warsztaty terapii zajęciowej, które zniknęły z mapy wielu gmin i wsi. Gminy powinny zadbać o to, aby wykorzystać walory krajobrazowe terenów wiejskich i zachęcać po-tencjalnych sponsorów do tworzenia miejsc sportu, rekreacji i wypoczynku dla wszystkich mieszkańców, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb osób niepełnosprawnych. Rozwój kultury na wsi może przyczynić się do zmniej-szenia nierówności środowiskowych w dostępie do wykształcenia.

Przedstawione propozycje rozwiązań praktycznych powinny uwzględ-niać holistyczne podejście do niepełnosprawności, dążąc do zaspokojenia potrzeb biopsychospołecznych uczniów niepełnosprawnych zgodnych z za-sadami normalizacji warunków życia i funkcjonowania społecznego. Zro-zumienie potrzeb osób niepełnosprawnych przyczyni się do zniesienia za-równo indywidualnych uprzedzeń, jak i instytucjonalnej dyskryminacji w postaci barier architektonicznych, niedostępności instytucji użytku pu-blicznego, związanych także z barierami mentalnymi, barier edukacyjnych czy dyskryminacji na rynku pracy.