Kultura Huari

Kultura Huari rozwijała się w latach 700-1000 n.e., w horyzoncie środkowym, który jest datowany na lata 600-900 n.e. Był to okres unifikacji kulturowej, który nastąpił po okresie rozdrobnienia.

Państwo Huari powstało około roku 600 n.e. Było to bezsprzecznie państwo terytorialne z całą strukturą państwową. Około roku 900 n.e. objęło swoim zasięgiem Cajamarkę, Piurę na północy i Tiahuanaco, a także obszary północnego Chile. W tym okresie na obszarze górskim zaczęły powstawać olbrzymie ośrodki o charakterze administracyjno-ceremonialnym, które zmieniły mozaikę osadnictwa. Pojawiły się nowe rozwiązania architektoniczne inspirowane rozwiązaniami z południa, z rejonu kultur Pukará i Tiahuanaco.

Ważnymi stanowiskami kultury Huari były Jincamocco, Pikillacta, Huari, Pachacamac, Wari Willka i Conchopata. Dorothy Menzel opublikowała periodyzację kultury Huari. Kultura została podzielona na następujące epoki:

1. Epoka 1 (550-650 n.e.) (a) Faza A (550-600 n.e.) (b) Faza B (600-650 n.e.) 2. Epoka 2 (650-775 n.e.)

(a) Faza A (650-700 n.e.) (b) Faza B (700-775 n.e.) 3. Epoka 3 (775-850 n.e.) 4. Epoka 4 (850-1000 n.e.)

W Epoce 1A w Ayacucho pojawiła się ceramika w różnych stylach inspirowanych stylami z regionu Tiahuanaco. Style te nazwano od stanowisk archeologicznych kultury Huari. Jednym ze stylów regionalnych był styl Conchopata. Ceramika w tym okresie wykonywana była starannie i zdobiona rozbudowaną dekoracją. Posiadała złożoną ikonografię, ale nie tak skomplikowaną jak w kulturze Moche. Produkowana była masowo. Ceramika w stylach z tego okresu pojawiała się w wielu regionach Peru.

Powstawały naczynia głównie w formie kubków ceramicznych, ozdobionych elementami ty-powymi dla Tiahuanaco. Kolorystyka opierała się na żywych kolorach, głównie czerwieni i żółci. Pojawiały się także dzbany oraz butle pochodzące z kultur Huarpa i Nasca. Kubki były ozdobione przedstawieniami postaci fantastycznych oraz postaci ludzkich. Twarze miały cechy indywidualne i różniły się między sobą. Przedstawienia być może odzwierciedlały zróżnicowanie etniczne lub społeczne ludności. Postaci nosiły różne nakrycia głowy.

W Epoce 1B pojawił się styl Pacheco i Chaquipampa. Naczynia w stylu Pacheco powstały na wybrzeżu północnym i południowym. Produkowano butle mostkowe oraz gliniane laleczki występujące już we wcześniejszych kulturach Lima i Huarpa.

Epoka 2A wiązała się z rozwojem stylów Pachacamac, Ayacucho, Atarque, Ica i Viñaque, które rozprzestrzeniły się głównie na północy. Władza Huari uległa konsolidacji się na całym wybrzeżu między Arequipą a Piurą. Pojawiły się nowe style. Nadal występowały jednak style starsze z tymi samymi motywami ikonograficznymi, ale przedstawienia były uproszczone.

W Epoce 2B kultura Huari osiąga swój maksymalny zasięg terytorialny. Występowały butle mostkowe z motywem głów zamkniętych w kwadracie. Znaczki tokapu występowały na butlach lub tkaninach. Często produkowano ceramiczne figurki lam, które były przedstawiane w różnych ujęciach i w różnej kolorystyce. Inkowie powielali przedstawienia lam kultury Huari, ale wykonywali je już z metalu, a nie z ceramiki.

Epoka 3 charakteryzowała się pojawieniem się stylów regionalnych i zanikiem stylu klasycz-nego. W różnych regionach występowały różne typu naczyń, np. Santa-Lambayeque i Casma. Ważny ośrodek Huari rozwinął się na północnym wybrzeżu, w dolinie Huarmey. Produkowano ceramikę odciskaną w formach w półreliefie z dekoracjami wywodzącymi się z ikonografii Hu-ari. Technologia ta nie była wcześniej popularna. Pojawiły się naczynia w kształcie muszli spondylusa z mostkowym wylewem oraz ze strzemiączkiem.

Przez Epokę 4 utrzymały się zróżnicowane style regionalne w różnych częściach Imperium Huari. Około roku 1000 n.e. wpływy kultury Huari zanikły, a na jej miejscu powstały kultury regionalną, wśród których była kultura Lambayeque-Sicán.

Najnowsze badania umożliwiły weryfikację i korektę ustaleń Dorothy Menzel. Uznano, że tradycja Recuay przetrwała okres wpływów Huari, rywalizując z kulturą Huari. Nie została całkowicie wyparta tak, jak sądzono wcześniej. Imperium Huari było początkowo konfederacją rywalizujących ze sobą, samowystarczalnych wodzostw. Struktura ta konsolidowała się, by ostatecznie wytworzyć jeden zwarty organizm polityczny.

W dolinie Ayacucho najważniejszymi stanowiskami były Conchopata, Huari i Simpapata. Budowle wznoszono z kamienia, na planie prostokąta. Osiedla składały się z sektorów po-dzielonych długimi korytarzami. Ulice, domy i budowle były otoczone przez wysokie mury z pomieszczeniami. Galerie były umieszczane wokół dziedzińca znajdującego się w centrum sektora.

Stanowisko Huari zwane jest także Viñaque. Było jednym z największych ośrodków miesz-kalnych w Andach. Ośrodek rozwinął się między VII a IX w. n.e. i jest najstarszym tak dużym znanym ośrodkiem mieszkalnym w regionie. Obszar stanowiska Huari wynosi 4 km2, mieszkało tam 20-30 tys. osób. Stanowisko znajdowało się na wypłaszczonym obszarze górnej części doliny, było położone dogodnie pod względem strategicznym. Była to prawdopodobnie stolica imperium.

Przed powstaniem ośrodka w Huari na obszarze tym wypasano wielbłądowate. W skład zabudowy miasta wchodziły dwukondygnacyjne domy na planie prostokąta, typowe dla regio-nów górskich. Budowle nazywane pałacami były rezydencjami władców i urzędników. Istniały budynki ceremonialno-administracyjne oraz mieszkalne. Zmarli chowani byli w obrębie archi-tektury mieszkalnej lub administracyjnej.

Budowle Huari często były wielokondygnacyjne, co utrudnia ich eksplorację. Pomieszczenia wchodzące w skład budynków były małe. Wybudowane z kamienia ściany były grube, miały do 1 metra szerokości, co zapewniało im odporność na trzęsienia ziemi. Wysokość ścian sięgała 10 metrów. Podłogi budynków ceremonialno-administracyjnych budowano z twardego, białego kamienia. Ściany pokrywano białym tynkiem z miką, która nadawała ścianom połysk.

Ludność kultury Huari były wojownicza. Władzę sprawowali wojownicy. Wojownicy po-dróżowali w karawanach po imperium i budowali na swej drodze ośrodki władzy oraz punkty postojowe. Kultura Huari rozwinęła sieć dróg, którą wykorzystali później Inkowie. Sławne In-kaskie drogi w dużym stopniu pochodzą jeszcze z okresu kultury Huari. Budowano sanktuaria, wyrocznie, świątynie oraz pałace, w których zatrzymywał się sam władcza Huari, który podró-żował po imperium. Liczne ośrodki administracyjne powstawały także z dala od Ayacucho.

Jednym z centrów administracyjnych na północnym obszarze Peru była Viracochapampa. Architektura stanowiska była kamienna i typowa dla obszaru górskiego. Założenie posiadało regularną, z góry zaplanowaną zabudowę. Nie było rozbudowywane w późniejszych okresach. W Viracochapampa pojawił się typ budowli huallanca – były to długie budowle na planie prostokąta. Wewnątrz znajdowały się liczne nisze, w których chowano zmarłych. Pomieszczenie było zadaszone, miało jedno lub kilka wejść na długim boku. Ten typ budynku został potem przejęty przez Inków do ich architektury.

Cel wznoszenia budowli huallanca nie jest jasny. Mogły być to miejsca ceremonii religijnych oraz pochówku zmarłych. W czasach kultury Huari ciała zmarłych w budowlach megalitycz-nych w postaci luźmegalitycz-nych kości, a nie jako mumie, które dominowały w czasach Inków. Inna hipoteza głosi, że budowle tego typu pełniły funkcję zajazdów, karawanserajów dla podróżują-cych wojowników oraz karawan.

Pikillacta jest stanowiskiem położonym w regionie Cuzco, 27 km od miasta. Stanowisko znajduje się w dolinie Lucre, na południowym kresie wpływów kultury Huari. Otoczone było wysokim murem. W centrum znajdował się centralny plac, a wokół magazyny. Pikillacta, podobnie jak Viracochapampa, była stanowiskiem z monumentalną, regularną zabudową sku-pioną w prostokątnych kompleksach wokół patio. W salach otaczających patia znajdowały się charakterystyczne nisze. Zabudowania Pikillacta wzniesione zostały z kamienia. Zachowane do dziś mury sięgają wysokości kilku metrów.

Kompleksy skupione wokół patio nazywane są “grupami patio”. Poszczególne grupy patio otoczone były murami kamiennymi. Zabudowania Pikillacta uznaje się za kompleks rezydencji dla władcy, jego rodziny, dostojników i urzędników. Do czasów inkaskich rodzina była główną jednostką społeczną, a jej bogactwo i liczebność decydowały o prestiżu jej członków. Dla takich rodów wznoszono potężne kompleksy rezydencjonalno-pałacowe, spośród których jednym mogła być Pikillacta.

Kultura Huari miała sprawnie funkcjonujący system administracyjny. Do wzniesienia Pi-killacta trzeba było sprowadzić znaczne siły do pracy z całego imperium, które cechowało się charakterem militarnym.

Szerokie aleje Pikillacta ogrodzone były wysokimi murami. Nie widać było z nich znajdującej się wokół poszczególnych patio zabudowy. W pobliżu Pikillacta znajduje się brama Rumicolca wyróżniająca się imponującą kamieniarką, z dokładnie dopasowanymi blokami kamiennymi.

W Pikillacta, w dwóch podziemnych magazynach w pobliżu placu centralnego, znaleziono depozyt składających się z ponad 80 figurek męskich, zróżnicowanych co do wyglądu. Miały one rozmiary od 18 do 53 cm. Depozyt został nazwany kolekcją “Turkusowych Figurek”. Słynna kolekcja jest obecnie podzielona między muzea w Cuzco i Madrycie. Figurki są interpretowane jako przedstawienia osób zmarłych, wojowników, władców lub ich rodzin. Figurki nazywane są turkusowymi, ale wykonano je z różnych kamieni o jasnozielonym kolorze turkusowym, a nie z turkusu. Kamień ten pochodził z lokalnych kopalni.

Kolor jasnozielony w społecznościach andyjskich był kojarzony ze zmarłymi przodkami. Dlatego postawiono hipotezę, że figurki przedstawiały zmarłych. Wszystkie figurki należące do kolekcji posiadały cechy dalece zindywidualizowane.

W Pikillacta znaleziono także wyroby z metalu, spinki do spinania szat oraz ceramikę w regionalnym stylu. W pobliżu stanowiska znajduje się małe lokalne muzeum przechowujące ar-tefakty ze stanowiska. Oprócz zabytków, znajduje się tam także szkielet gliptodonta. Większość artefaktów przeniesiono do muzeum w Cuzco.

Innym stanowiskiem o regularnym, prostokątnym planie urbanistycznym jest stanowisko Azángaro położone blisko Huanta, zaledwie kilkanaście kilometrów od stanowiska Wari. Znaj-duje się ono w żyznej dolinie Huarpa. Ośrodek Azángaro wybudowano na wypłaszczeniu na wysokości 3000 m n.p.m. Było to stanowisko ceremonialne, którego rozwój związany był z rol-nictwem. Zbudowano sieć kanałów nawadniających pola oraz doprowadzających wodę do osie-dla. Uprawiano głównie lokalną odmianę kukurydzy. Azángaro posiadało prostokątny układ urbanistyczny, podobnie jak wiele innych stanowisk kultury Huari. Najbardziej monumentalne spośród ośrodków tej kultury były jednak Viracochapampa i Pikillacta.

W rejonie miasta Ayacucho, 10 km od Huari, znajduje się stanowisko Conchopata, poło-żone w obrębie dzisiejszego miasta. Conchopata nie ma tak zwartego, z góry zaplanowanego

planu urbanistycznego. Znaleziono tam liczne kompleksy architektoniczne, zazwyczaj złożone z budynków jednopiętrowych, ze starannie wykończonymi kamiennymi podłogami.

Przez środek stanowiska przebiega współczesna droga. W czasie jej budowy zniszczono część zabudowy stanowiska. Część zabudowań stanowiły charakterystyczne dla Huari budynki w kształcie litery D – półokręgu, uważane za wyróżnik tej kultury. Były to budowle ceremonialne lub rezydencje dostojników.

Mury stanowiska Conchopata zachowały się w małym stopniu, a część zabudowy została zniszczona przez współczesną zabudowę. Stanowisko zasłynęło jednak z wyników badań arche-ologicznych oraz znalezionej tam, niezwykle starannie wykonanej ceramiki. Badania pozwoliły na usystematyzowanie chronologii i stworzenie lokalnej periodyzacji dla stanowiska. Concho-pata rozwijała się się od 400 do 1000 roku n.e. Poza ceramiką, ze względu na niekorzystny klimat, znaleziono mało materiału. Zachowały się jednak pochówki.

Naczynia z Conchopata były rytualnie tłuczone. Świadczy to o praktykach typowych dla Huari. Duże naczynia rytualnie tłuczono w obrębie pomieszczeń, które były starannie wy-konane i ładnie ozdobione. Potłuczone naczynia zakopywano w specjalnych depozytach pod-ziemnych wraz z obstawą. Czasami potłuczone dzbany układano na podłodze pomieszczenia równomiernie rozmieszczając fragmenty naczyń po całej powierzchni. Zawsze dla jednej ofiary dobierano jedynie naczynia reprezentujące ten sam typ i posiadające tę samą wielkość. Cza-sami rytualnie tłuczono tylko małe dzbany, a czaCza-sami tylko duże dzbany. Potłuczone naczynia są obecnie łączone i sklejane w ramach prac archeologicznych. Dystrybucja szczątków naczyń w pomieszczeniach jednoznacznie wskazuje na intencjonalne tłuczenie dzbanów. Oprócz dzba-nów, tłuczono także misy ozdobione elementami tokapu, zarówno po stronie zewnętrznej, jak i wewnętrznej.

W Conchopata znajduje się muzeum, w którym zgromadzono znalezioną na stanowisku ceramikę oraz ceramiczne figurki lam o różnej kolorystyce. Ceramiczne figurki lam były ty-powe dla kultury Huari. W ceramicznym materiale znaleziono także figurki antropomorficzne. Ceramiczną formą najbardziej typową dla Huari są kubki.

Zmiana programu ikonograficznego wiązała się z produkcją tkanin. Znane są gobeliny zdo-bione motywami geometrycznym, charakterystyczne dla kultury Huari, a także zdozdo-bione cza-peczkami z czterema rogami w narożnikach. Znaleziono także sandały oraz nakrycia głowy w postaci czapki połączonej z peruką imitującą włosy. Znane są też plecionki wykonane na deseczkach z trzciny, oplecionych tkaniną tworzącą motyw geometryczny. Tkaniny kultury Hu-ari znane są głównie z obszarów suchych, głównie z wybrzeża. Znaleziono tkaniny z małymi pomponikami, znajdujące się obecnie w japońskim muzeum w Huari. W trakcie badań odkryto też delikatną, unikatową, jednobarwną tkaninę, tworzącą tunikę.

Honcopampa jest stanowiskiem położonym w Andach Środkowych, na obszarze dawnej kultury Recuay. W tym regionie powstały tam liczne stanowiska będące ośrodkami władzy Huari. Wytworzyły się tam nowe typy budowli grobowych, monumentalne chullpy na planie prostokąta, które łączyły wpływy kultur Recuay i Huari.