Z LITERATURY FACHOWEJ
LEKSYKON LITERATURY DLA DZIECI I MŁODZIEŻY
Istoty należące do rodzaju ludz
kiego osiągnąwszy wiek dojrzały nie przedstawiają się zbyt pięknie.
(...) Rzadko się zdarza, by ich du
sza przetrwała lepiej niż ciało. Stra
ciła świeżość ja k zużyta klisza, która wchłonęła zbyt wiele obra
zów. Paul Hazard, francuski histo
ryk literatury oraz teoretyk litera
tury dla dzieci, bezlitośnie ocenia dorosłych. Pozostawia jednak na
dzieję - to dzieci prowadzą nas z powrotem do wiecznie żywych źródeł. Dzieci - i książki, które czy
taliśmy, będąc jeszcze przedziw
nie żyw otnym i, niestrudzonym i istotami, bogatymi tym, czego nie posiadają, bogatymi w cuda moż
liwości.
Bezcennym przewodnikiem po krainie literackich wspomnień bę
dzie Leksykon literatury dla dzieci i młodzieży autorstwa prof. Stani
sława Fryciego, nieżyjącej już dr Marty Ziółkowskiej-Sobeckiej oraz dr Wioletty Bojdy.
O dnajdzie m y tu, w hasłach osobowych, sylwetki autorów na
szych dziecięcych lektur. Definicje, niczym precyzyjnie dobrane klu
cze, otworzą w naszej pamięci tek
sty dzieciństwa. Rzetelnym biogra
mom towarzyszą bowiem omówie
nia tekstów, streszczenia utworów fabularnych, a także ich interpre
tacje. Do najlepszych z nich moż
na odnieść słowa Paula Ricoeura:
Punktem dojścia interpretacji je s t przyswojenie sensu, czyli odnale
zienie w tekście świata, w którym m ógłbym zam ieszkać. Istotnie, czyte ln ik moż e się zadom ow ić w twórczości Jana Drzeżdżona, au
tora wartego przypomnienia cyklu 0 przygodach małych ludzików, Pa- talonków. Dodajmy, że eksplikacji poddane zostały nie tylko teksty, lecz również prace najwybitniej
szych ilu s tra to ró w książek dla dzieci i młodzieży (przeczytajmy choćby miniaturową, błyskotliwą interpretację uroczych ilustracji Je- ana-Jacquesa Sempego, bez któ
rych trudno sobie wyobrazić przy
gody Mikołajka). Hasła Leksyko
nu zachęcają więc do wysiłku in
terpretacji, ponownego odczytania, refleksji.
Lecz książka nie jest oczywi
ście adresowana tylko do tych, któ
rzy zechcą przypomnieć sobie lek
tury dzieciństwa, przemyśleć je na nowo, zaproponować swoim dzie
ciom. Mamy bowiem do czynienia z pracą naukową, pom ocną dla wszystkich, którzy profesjonalnie zajmują się „dziecięcą” literaturą 1 kulturą oraz jej propagowaniem:
nauczycieli, wychowawców, biblio
tekarzy, studentów, badaczy. Atu
tem publikacji są obszerne hasła rzeczowe, prezentujące całą pale
tę zagadnień - problemy genolo- giczne, historię wiedzy o literatu
rze dla dzieci i młodzieży, funkcje różnych odmian tw órczości dla młodego odbiorcy, kwestie recep
cji owej twórczości, obiegu wydaw
niczego ksią że k i czasopism . Orientację w wielości haseł uła
twiają indeksy, zamieszczone na końcu książki.
Leksykon literatury dla dzieci i m łodzieży sw ą prem ierę m iał w 1999 roku. Dlaczego zatem jego drugie wydanie jest faktem godnym odnotowania?
Jeśli, wzorem antropologów, nazwiemy dzieci „odrębnym ple
mieniem” - z własnym folklorem i obyczajami, to tworzoną dla nich - lub przez nie anektowaną - lite
raturę można by określić mianem lądu, który zaczęto systematycz
nie badać od czasów stosunkowo niedawnych. Nauka o literaturze dla dzieci i młodzieży jako odręb
na subdyscyplina literaturoznaw
stwa została bowiem ukształtowa
na po II w ojnie św iatow ej, zaś pierwszego wydawnictwa o cha
rakterze encyklopedycznym do
czekała się dopiero w 1964 r. (Mały słownik literatury dla młodzieży pod red. Krystyny Kuliczkowskiej i Ire
ny Słońskiej). Kolejne publikacje, popularyzujące wiedzę o autorach książek dla młodych czytelników oraz gromadzące dane bibliogra
ficzne pojawiały się rzadko: w 1979 ukazał się Nowy Słownik literatury dla dzieci i młodzieży (red. Krysty
na Kuliczkowska i Barbara Tylic
ka), rok 1999 przyniósł, ja k już
wspomniano, Leksykon literatury dla dzieci i młodzieży pod red. Sta- niaława Fryciego i Marty Ziółkow- skiej-Sobeckiej, zaś rok 2002 - Słownik literatury dziecięcej i mło
dzieżowej pod red. Barbary Tylic
kiej i Grzegorza Leszczyńskiego.
Na tle wymienionych pozycji nowe wydanie Leksykonu wyróżnia się obszernością haseł rzeczowych
oraz obecnością haseł personal
nych, które przybliżają postacie badaczy lite ra tu ry „d z ie c ię c e j” . Jednak na tym nie kończą się jego zalety.
Albowiem drugie wydanie Lek
sykonu w porównaniu ze swym pierwszym wcieleniem nie tylko niemal podwoiło objętość (wydanie pierwsze liczyło 420 stron, obecne ma ich ponad 800). Przede wszyst
kim zyskało jeden ze swych naj
ważniejszych walorów - aktual
ność. Czas, który upłynął od pu
blikacji pierwszego wydania książ
ki, przyniósł wiele nowych zjawisk - bestsellerów, mód czytelniczych, prac krytycznoliterackich. W Lek
sykonie starannie je odnotowano.
Na czytelnika - także młodego - czeka tu wiele atrakcji. Można tu znaleźć nie tylko biogram Joanne K. Rowling, lecz informacje o książ
kach Terry'ego Pratchetta, nie tyl
ko hasło Komiks, ale wiele kompe
tentnych biogramów twórców „świa
ta przerysowanego”, w tym „króla mangi” - Osamu Tezuki. Można otrzymać propozycje w artościo
wych książek o dużych walorach edukacyjnych - jak choćby dwu
języczne, polsko-niem ieckie po
wiastki Agnieszki Frączek, zabaw
ne wprowadzenie do świata do
brych manier (Bon czy ton. Savo- ir-vivre dla dzieci Grzegorza Kas- depke), urzekające pomysłowością i absurdalnym humorem ćwiczenia dykcji (wiersze Małgorzaty Strzał
kowskiej), a nawet swoiste lekcje wyobraźni (Bajki o rzeczach i nie- rzeczach Z ofii B eszczyńskiej).
Można wreszcie zapoznać się z in
teresującą interpretacją postaci Shreka, który, o czym nie wszy
scy wiedzą, posiada literacki rodo
wód (jest bohatrem „turpistycznej baś n i” W illia m a S te ig a ), oraz z om ówieniem książki-przeboju Doroty Masłowskiej Wojna polsko- ruska pod flagą biało-czerwoną.
Lecz przeszłość okazuje się równie pociągającym terenem ba
dań. Autorzy przypominają po raz pierwszy barwną sylwetkę Kon
stancji Biernackiej z Małachow
skich, autorki „pierwszej polskiej książki z jawnie określonym adre
sem dziecięcego odbiorcy”, pełnej energii i pomysłów propagatorce nowatorskiej koncepcji nauki przez zabawę (Zabawa Polki z synami to książka, która w yko rzystu je konwencję gry towarzyskiej - prze
kazuje wiadomości historyczne za pomocą „flirtu towarzyskiego”).
Warto więc sięgnąć do Leksy
konu literatury dla dzieci i młodzie
ży - jako zaproszenia do podróży w świat książek dzieciństwa i wy
obraźni, a także jako pożyteczne
go przewodnika.
S. Frycie, M. Ziółkowska-Sobecka, W. Bojda;
Le ksykon lite ra tu ry dla d z ie c i i m łodzieży, Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, Piotrków Trybunalski 2007.
Danuta Mucha
FACHOWO I Z PASJĄ
Na półkach księ g a rskich goszczą ostatnio m.in. dwie nowe pozycje naukowe z zakresu litera
tury dla dzieci i młodzieży. Z po
zoru odległe w przesłaniu i kon
wencji, a jednak zbliżone świetnym warsztatem badawczym i nauko
wym. Obie te książki mają bowiem wspólnego autora, Marka Kątnego.
M arek Kątny, specjalizujący się głównie we współczesnej pro
zie sp o łe czn o -o b ycza jo w e j dla dzieci i młodzieży (autor opraco
wań z zakresu twórczości E. Ni- ziurskiego, M. Kownackiej, H. Be- chlerowej, M. Musierowicz i wielu innych autorów), znany jest m.in.
jako autor wielu cennych edycji
książkowych, m.in. Problematyki obyczajowej w powojennej prozie dla dzieci (Kielce 1985), Literatury dla dzieci i młodzieży (Kielce 2004) (jako współautor, wspólnie z J. Pa- dawskim). W trakcie oceny wybra
nych utworów o tematyce przyrod
niczej, przygodowo-podróżniczej i lotniczej M. Kątny koncentruje swoją uwagę na ich problematyce i w artościach wychowawczych, a także na eksponowanych w nich treściach przygodowych - czytamy o badaczu w najnowszym Leksy
konie literatury dla dzieci i młodzie
ży autorstwa S. Fryciego, M. Ziół- ko w s k ie j-S o b e c k ie j, W. Bojdy (Piotrków Trybunalski 2007).
(Tym razem centrum zaintere
sowań kieleckiego naukowca sta
ła się proza Marii Kann. Twórczość prozatorska Marii Kann Marka Kąt- nego traktuje szczegółowo o do
robku piś m ienniczym w y b itn e j współczesnej pisarki - prozaika, poetki, dramaturga i publicystki.
Kątny w monografii ukazuje portret M. Kann (Pisarz i dzieło), po czym kolejno omawia twórcze walory prozy pisarki, koncentrując ba
dawczą uwagę na bliskich mło
dzieży aspektach (Środowisko ro
dzinne, szkolne i harcerskie), te
matyce awiacyjnej (Motywy awia- cyjne w dorobku pisarki), rzadko poruszanych przez pisarzy aspek
tach marynistycznych u Kann (Po
wieść marynistyczna), przyrodni
czych aspektach pisarstwa Kann (Świat przyrody w prozie autorki naukowe dorobku prozatorskiego Kann. (Autorka) wykorzystywała opowiadania, powieści, reportaże, stosując różnorodne formy przeka
zu w swych utworach. Z form po- dawczych chętnie wykorzystywała opowiadanie właściwe, relację una
oczn ia ją cą , dia lo g i, m onologi, a także elementy prozy epistolar- nej - pisze w monografii Marek Kątny. Książka spotkała się z en
tuzjastycznym przyjęciem w świe- cie nauki. Wybitny znawca przed
miotu, Józef Białek, napisał o niej m.in.: Jest to pierwsza próba głęb
szej refleksji badawczej nad ob
fitą spuścizną lite ra cką pisarki.
(...) Badaczowi udało się dostrzec w ię zi m ię d z y b io g ra fią p is a rk i a problematyką je j dzieł i odnaleźć czynniki spajające główne ogniwa wieloletniej działalności literackiej tej autorki. Walory naukowe książ
ki podnosi też bibliografia, liczne fotografie oraz indeks nazwisk.
Na uwagę zasługuje też druga pozycja książkow a, tym razem zredagowana przez tego samego badacza: Iluzja a rzeczywistość.
Wokół Harry’ego Pottera, pod re
d a kcją M arka Kątnego (K ielce 2007). Publikacja stanowi zbiór sześciu artykułów i studiów nauko
wych pracow ników naukow ych Zakładu Literatury Dziecięcej i Mło
dzieżowej Akademii Świętokrzy
skiej w Kielcach (dziś już Uniwer
sytetu Humanistyczno-Przyrodni- czego), poświęconych fenomeno
wi popularności Harry'ego Pottera.
Są to kolejno: Czytelnictwo i od
biór „Harry’ego Pottera i ...” wśród nastolatków, Marka Kątnego; Ob
raz szkoły w książkach Joanne K.
Rowling „Harry Potter i ...”, Małgo
rzaty Kwaśniewskiej; „Harry Potter i ...” w opiniach krytyków Małgo
rzaty Borowiec; Elem enty fanta
styczne w powieści „H arry Potter i kamień filozoficzny” Katarzyny Trębackiej; „Harry Potter i ...” i mo
tyw lustra Agnieszki Miernik; Pró
ba krytycznego spojrzenia na nie
bezpieczeństwa konotacji magicz
nych w pow ieściach Joanne K.
R ow ling D ariusza A dam czyka;
Sens mitu w czasie marnym Janu
sza Sytnika-Czetweryńskiego. Pu
blikacja stanowi cenne źródło wie
dzy, poszerzone o bogatą biblio
grafię.
Obie pozycje książkowe uzu
pełniają cenne i brakujące ogniwa w zakresie literatury dla dzieci i młodzieży. Stanowią też przejaw szerokich zainteresowań badaw
czych Marka Kątnego, którego ob
szerny biogram , zam ieszczony w najnowszym, a przywoływanym w yżej Leksykonie lite ra tu ry dla dzieci i młodzieży, w krótkim cza
sie po jego ukazaniu się, jest już niepełny; nie uwzględnienia omó
wionych wyżej monografii nauko
wych.
1 M. Kątny, Twórczość prozatorska M arii Kann, Kielce 2007, ss. 190.
2 Iluzja a rzeczywistość. Wokół Harry’ego Pottera, pod red. M. Kątnego, Kielce 2007, ss. 146.
Magdalena Kulus
NIC POZA STRESZCZENIEM