W wielu sądach w Małopolsce wyrobiła się praktyka, że są
dy te w wyrokach nie przyznają stronie u m ó w i o n y c h między stronam i wyższych odsetek, lecz redukują je do wyso
kości 10 od sta rocznie.
P raktyk a ta je st wypływem pomieszania z sobą Rozp. Prez.
Rzecz. P. z dnia 29 czerwca 1924 Nr. 56, poz. 576 Dz. U. Rz. P.
o l i c h w i e p i e n i ę ż n e j i rozp. Prez. Rzecz, z dnia 27 sierpnia 1924 Nr. 79, poz. 769 Dz. U. Rzecz. P. o w y s o k o ś c i o d s e t e k p r a w n y c h . Te dwa rozporządzenia jed nak — aczkolwiek stały się rodzicami całego szeregu dalszych rozporządzeń i ustaw, poniżej wzmiankowanych, a wzajemnie się powołujących i jakkolwiek niemały tru d spraw ia należyte odróż
nienie i oddzielenie ich od siebie — zajm ują się dwiema zupełnie odrębnemi kw estjam i życia gospodarczego.
Pierwszym otóż zasadniczym błędem tych sądów je st nie- zwracanie wcale uwagi na to, że tak ustaw a cywilna au strjacka ja k i powyższe dwa podstawowe rozporządzenia polskie zupełnie jasno i wyraźnie odróżniają odsetki przez strony umową ustalo
ne (odsetki u m o w n e ) , od odsetek unormowanych ustaw ą ( o d s e t k i „ p r a w n e “ ) . W szczególności au strjack a ustaw a z 14 czerwca 1868 Nr. 62, Dz. P. P. w brzmieniu ustaw y z dnia 15 m aja 1885 Nr. 77. Dz. P. P. wyraźnie w § 1 postanawia, że strony mogą się umówić co do wysokości odsetek bez wszelkich ograniczeń, a ponadto w § 2 głosi, że w wypadkach, w których strony wprawdzie odsetki ustanowiły, ale bez oznaczenia ich wy
sokości oraz w wypadkach, w których należą się odsetki z u sta
wy, m ają być przyznane odsetki prawne w wysokości w przepi
sie tym podanej. A więc ustaw a ta wyraźnie rozróżnia odsetki z umowy i odsetki prawne, jako dwie równorzędne kategorje od
setek. Z tego postanowienia wynika, że jeżeli strony ustaliły umownie wysokość odsetek, to należą się stronie uprawnionej od przeciwnika bezwarunkowo odsetki w umówionej wysokości.
A jedynie w wypadku, gdy strona wprawdzie wymówiła sobie u strony drugiej odsetki, atoli bez oznaczenia ich wysokości, oraz w wypadku, gdy stronie należą się odsetki na (podstawie przepi
sów ustawowych, może ona domagać się odsetek tylko w wyso
kości przez ustaw ę wyznaczonej, t. j. odsetek „prawnych", /czyli ustawowych.
Przy wydawaniu tych rozporządzeń powyższe zasady
praw-ne zostały w zupełności utrzym apraw-ne w mocy. Na to wskazuje już sam napis Rozp. Prez. z dnia 27 sierpnia 1924 opiewający:
„o w y s o k o ś c i o d s e t e k p r a w n y c h “. Tak samo w § 1. tegoż rozp. je st mowa o uregulowaniu w y s o k o ś c i o d s e t e k p r a w n y c h (ustaw ow ych). A więc rozporządze
nie to w zupełności utrzym uje w mocy rozróżnienie między odset
kami umownemi, a odsetkami ustawowemi. W dalszym ciągu roz
porządzenie to nie dotyka wcale sprawy wysokości odsetek u m o w n y c h i zajm uje się jedynie i wyłącznie ustaleniem i unor
mowaniem wysokości odsetek „prawnych", ustalając je odwołal- nie na 24% rocznie.
że rozporządzenie to Prezydenta z 27 sierpnia 1924, oraz wydane na jego 'podstawie rozporządzenia M inistr. z 24 stycznia 1925 Nr. 9, poz. 72, oraz z 21 lutego 1927 Nr. 16, poz. 125 Dz. U.
Rzecz. P. (a obniżające te odsetki na 15% i następnie na 10%
od sta ), dotyczą wyłącznie i jedynie odsetek u s t a w o w y c h , wynika bezsprzecznie z treści rozporządzenia Prezydenta z 30 grudnia 1924 Nr. 118, poz. 1075. To ostatnie rozporządzenie P re
zydenta mianowicie postanawia, że ustalone poprzedniem rozpo
rządzeniem Prezydenta, względnie później wydać się mającemi na podstawie tegoż rozporządzeniami m inisterjalnem i, odsetki ustawowe działają wstecz, t. j. m ają zastosowanie także do wy
padków, gdy ty tu ł praw ny do odsetek prawnych powstał przed dniem wejścia w życie tych rozporządzeń, a to naw et w tym wy
padku, jeżeli wysokość odsetek ustalona została orzeczeniem są- dowem, wedle przepisów dotąd obowiązujących.
Skoro zaś w ustępie 3 tego ostatniego rozporządzenia wy
raźnie postanowiono, że wysokość odsetek prawnych ustalona orzeczeniem sądowem, ma być przy egzekucji dostosowana do odsetek prawnych wspomnianemi wyżej rozporządzeniami wpro
wadzonych od dnia wej ścia. w życie tych rozporządzeń i że w tym celu sąd ustalić musi decyzją osobną, czy przyznane orzeczeniem sądowem odsetki są odsetkami prawnemi, to z tego bezsprzecznie wynika, że ustalona temi rozporządzeniami wysokość odsetek do
tyczy jedynie tylko odsetek prawnych. Gdyby bowiem odnosić się miały te rozporządzenia także do odsetek umownych, to nie postanowionoby, że przy zastosowaniu tych rozporządzeń do od
setek przyznanych orzeczeniem sądowem, ma się badać i ustalić, czy są to odsetki umowne czy też ustawowe.
N atom iast rozp. Prez. Rz. P. z dnia 29 czerwca 1924. N r. 56, poz. 574 zajm ujące się sprawą „o l i c h w i e p i e n i ę ż n e j " , dotyczy jedynie i wyłącznie odsetek u m o w n y c h . I to je st zupełnie naturalne. O lichwie bowiem nie może być mowa przy odsetkach ustawowych, bo te ustala ustaw a i orzeka o nich wła
dza. N atom iast tylko przy odsetkach umownych, których wyso
kość zależy od umowy stron, może być mowa o lichwie pienięż
nej, t. j. o wymówieniu sobie i pobieraniu odsetek nadmiernych w stosunku do sił gospodarczych dłużnika. W tym kierunku roz
porządzenie to nie daje wcale ogólnej definicji o lichwie, lecz za
raz w § 3- ustala z góry szczegółowo wysokość dopuszczalnych
odsetek umownych. Postanaw ia bowiem, że nie wolno sobie w y
mawiać, a tem mniej pobierać procentów w gotówce lub też w ar
tości przewyższającej 24% rocznie. Postanaw ia też zupełnie szczegółowo, że umowy o korzyści m ajątkow e przekraczające po
wyższą granicę c o d o n a d w y ż k i są nieważne.
To postanowienie dotyczące wysokości odsetek u m o w n y c h , zostało zmienione ustaw ą z 30.YI. 1926 Nr. 62, poz. 372 Dz. u. o tyle, iż stopę procentową maksymalnych odsetek u m o w n y c h obniżono z 24% na 20% , następnie zaś Rozp. Prez.
z 10.VI. 1927 Nr. 54, poz. 474 do 15% rocznie. Jedynie zaś t y 1- k o w o d n i e s i e n i u d o p r z e d s i ę b i o r s t w t r u d
n i ą c y c h s i ę c z y n n o ś c i a m i b a n k o w e m i , g ra nica „korzyści m ajątkow ych", a względnie o odsetek u m o w n y c h na zasadzie § 2. cytow. rozp. Prez. Rz. P. z 29 czerwca 1924 Nr. 56, poz. 574 Dz. U. obniżaną była stopniowo przez rozp.
Min. Skarb, z 1 sierpnia 1924 Nr. 70, poz. 648, dalej z 18 września 1924 Nr. 84, poz. 808, z dnia 14 listopada 1924 Nr. 99, poz. 922, z 30 czerwca 1926 N r. 64, poz. 381, z dnia 7 września 1926 Nr.
95, poz. 556, z dnia 16 grudnia 1926 Nr. 27, poz. 746, z 28 lutego 1927 Nr. 22, poz. 173, z 9 kw ietnia 1927 Nr. 40, poz. 359, z 30 m aja 1927 Nr. 53, poz. 469, oraz z dnia 26 listopada 1927 Nr. 109, poz. 931. Dz. U. Rz. P., a to do 12% rocznie, o s t a t n i o z a vś r o z p o r z . M i n i s t . S k a r b u i S p r a w i e d l . z 3 0 k w i e t n i a 1 9 2 9 Nr. 28, poz. 282 granica tych korzyści — (z wyłączeniem niektórych kosztów i opłat unormowanych osob
no w ustępie II § 2 tego rozporz.) — podwyższona została tymże przedsiębiorstwom na 13%.
Gdy tedy dotychczas jeszcze obowiązuje zasadniczo §. 1, rozp. Prez. Rz. P. z 29 czerwca 1924 Nr. 56, poz. 574, Dz. U. Rz. P.
o lichwie pieniężnej w związku z ustaw ą z 30 czerwca 1926, poz.
372 i rozp. Prez., z 10 czerwca 1927, poz. 474 Dz. u., to zasadni
czo procenta u m o w n e wymawiać sobie i pobierać wolno we wysokości 15% rocznie, gdyż do tej wysokości są one, wedle tych przepisów ważne. W konsekwencji tego zatem, sądy nie m a ją praw a przy przyznawaniu odsetek u m o w n y c h obniżać je samowolnie poniżej 15% rocznie, gdyż aż do te j wysokości od
nośna umowa je st ważna, a temsamem obowiązuje sądy przy wy
dawaniu wyroku.
Inną oczywiście je st kwest ja, czy w p o s z c z e g ó l n y m wypadku umówione między stronam i odsetki, chociaż znajdują się one w obrębie granicy do 15% rocznie, nie są wedle ogólnych przepisów o lichwie pieniężnej z a wysokie a względnie lich
wiarskie. Ta kw estja bowiem nie należy już do zadań sędziego rozstrzygającego spór cywilny, lecz może być rozstrzygnięta stosownie do obowiązujących dotychczas o g ó l n y c h przepi
sów o lichwie w drodze karnej i o ile wierzyciel uznany zostanie winny dopuszczenia się lichwy, może przez sąd karny nastąpić unieważnienie umowy co do wysokości odsetek o tyle, o ile w tym poszczególnym wypadku przekracza rażąco siłę gospodarczą dłuż
nika.
Nr. 1—4 G Ł O S P R A W A
Reasum ując powyższe wywody, dochodzimy do wniosku, że w obecnym stanie ustawodawstwa, o ile odsetki u m o w n e mieszczą się w obrębie granicy do 15% rocznie, sąd przysądzając na podstawie skargi odsetki, musi je stronie przyznać w p e ł n e j u m ó w i o n e j m i ę d z y s t r o n a m i w y s o k o ś c i .